Оң және кері бағытта санау

Берілген таң бағ а дейінгі санауды ү йрету ү шін ол таң балардың қ алыптасуы жайлы балаларғ а тү сінік беруі керек. Егер де оқ ушылар Ү ІІІ типтегі мекеменің 1-сыныбына келсе, оғ ан қ оса 10-дейін санай білсе, онда бұ л санау жү йесін міндетті тү рде бекітіп, шың дау қ ажет. Ең алдымен мұ ғ алім заттарды қ олғ а алуғ а оны орнына қ оюғ а ү йретуі керек. Содан кейін оқ ушылар саусақ тарын затарғ а тигізу арқ ылы санап кейіннен ұ стамай тек кө рсетіп санайды. Осыдан кейін заттарғ а қ арап «кө збен» санайды. Осындай жаттығ улар барысында дауыстап санайды, сол кезде ғ ана мұ ғ алім іштен санауды сұ ранады.

Оқ ушылар санап отырғ ан алғ ашқ ы заттар оларғ а таныс болуы қ ажет жә не олардың кө ң ілін бө лмеу керек. Кейіннен бір-біріне ұ қ сас, бірақ кө лемімен, тү сімен ерекшеленуі тиіс. Ақ ырында оқ ушылар ә ртү рлі заттарды санауғ а кіріседі: «Қ атарда қ анша ағ аш тұ р?», «Неше ойыншық?», санақ солдан оң ғ а, оң нан солғ а, жоғ арыдан тө мен, тө меннен жоғ ары жү ргізіледі.

Оқ ушылар сандарды кө лдең нен санауды ү йренген кезде, саналатын заттарды тігінен, яғ ни қ иын жағ дайда қ оямыз. Мұ ндай ерекшеліктерді жасау нә тижесінде біз заттарды ә ртү рлі орналасу тә ртібінде санауды ү йретеміз. Осындай жаттығ уларды бірнеше рет қ айталау барысында жә не тү рлі тә сілдерді қ олдану нә тижесінде балаларғ а дұ рыс санауды дағ дығ а айналдырамыз.

«Қ анша?» деген сұ рақ қ а жауап бере отырып оқ ушылар жеке заттарды санауғ а бір-бірімен байланысқ ан затттарды санауды ү йренеді. Келесі жағ дайдағ ы санақ ө те қ иын болып келеді.

Ең алдымен балалар заттарды біртіндеп қ осуды кейінірек азайтуды жә не топтап санауды ү йренеді, екеуден, бесеу, тө рт-тө рттен.

Оқ ушылар ү шін кері бағ ытта санау ө те қ иын, сондық тан оны азайтумен байланыстырғ ан жө н, яғ ни нақ ты заттарды оқ ушы қ олғ а ала-алатындай жә не жылжытып қ оя алатындай болуы керек. Мысалы, «Қ аламдарды санайық». Оқ ушы санап: «Бар жоғ ы 5 қ алам» - дейді. «1 қ аламды қ орабқ а саламыз, 4 қ алам қ алды, тағ ы 1 қ алам аламыз, 3 қ алам қ алды» т.с.с.

Егер жаттығ уды тү рлі анализаторлар қ осылса: кө ру, есту, сезіну онда санақ ты игеру жә не санның нақ ты қ ұ рылымын анық тау оң айғ а соғ ады. Мынандай мысалдарды қ олдануғ а болады: шапалақ ұ ру, қ оң ырау соғ у, секіру, еденге доппен ұ ру, т.с.с (оң аяқ пен 4рет секір жә не т.б.). Бірақ ү йреншікті емес тапсырмалар ө зінің жаң а формасымен оқ ушылардың кө ң ілін бө леді, мысалы: «5 рет шапалақ ұ р» десе, мұ ғ алім ө зі тоқ татпайынша оқ ушылар шапалақ ты ұ ра береді, «3 рет секір» десе оқ ушы секіреді бірақ санақ есінен шығ ып кетеді. Мұ ндайды болдырмас ү шін мұ ғ алім оқ ушылардың зейінін 2 тапсырмағ а бө луі керек. «Неше рет шапалақ тауы керек?», «Секіре отырып дауыстап сана», «Қ ашан тоқ тайсың» т.с.с

Осығ ан ұ қ сас жаттығ улардың кө п рет қ айталануы нә тижесінде оқ ушыларды тапсырма формасына кө ң іл аудармауғ а жә не санақ қ а зейінін қ оя алмауғ а ә кеп соғ ады.

Оқ ушылар тә жірбиелік тапсырмаларды орындайды: қ оршау, жапсыру, аппликациялау, бояу, осы жұ мыстарды санақ пен байланыстыруарқ ылы орындалады. Мұ ғ алім 3 дө ң гелекті қ оршауғ а, 2 саң ырауқ ұ лақ ты бояуғ а еменнің 3 жапырағ ын жапсыруғ а, 4 шарды мү сіндеуді ұ сынады.

Математика сабақ тары қ ол ең бегі, сурет сабақ тарымен тығ ыз байланысты болуы керек: оқ ушылар ү лкен жә не кішкентайшарларды мү сіндейді, санап шығ ады, саң ырауқ ұ лақ тарды, жемістерді, кө кө ністерді, жапырақ тарды жә не олар математика сабағ ында санақ тық заттары болады. Оқ ушыларды кез-келген саннан бастап берілген санғ а дейін оқ уғ а ү йрету керек: 3-тен бастап ары қ арай санап шық; 4 тен 8-ге дейін санап шық; 10нан 5ке дейін кері санап шық; «Себетте 5 алма бар, тағ ы ү стіне алмаларды қ осып, себетте барлығ ы қ анша алма болады?» (Алуды былай істеу керек: «Ол жақ та 5-еу, 1 алманы алдым, 4-еу қ алды, тағ ы 1-еуін алдым, 3-еу қ алды»).

Ә р санды оқ ып, зерттеу барысында оқ ушылар заттарды салып ү йренудіғ ана емес, сонымен «қ ұ анша» деген сұ рақ қ а жауап беруге жә не берілген заттың ретін номерін анық тауғ а ү йренеді (санақ кезіндегі ретке байланысты).

Саналып жатқ ан сандардың реттік нө мерін анық тау кең істіктегі кө ріністерідің дамуында маң ызы зор. Себебі оқ ушылар реттік қ атынастарментанысады, заттың басқ а қ атардағ ы орнын табу: алды, арты, арасы, жанында – бұ л сө здер заттың кең істіктегі орнын кө рсетеді.

Жұ мысты дайындық кезең інен бастау керек. Бұ л тү сініктермен таныстыруды оқ ушылардың зейінін заттардың қ оршағ ан ортамен қ атынасы арқ ылы орындау тиімді болады: «Юра сенің қ асың да кім отыр? Наташа, сенің алдың да (артың да) кім отыр? Тақ тағ а Саша мен Миша шығ ады. Соня солардың арасына тұ рады. Балалар, кім сол жақ тан бірінші болып тұ р? Кім екінші? Кім ү шінші? Қ азір біз таң ғ ы асымызды ішуге барамыз. Екі қ атарғ а тұ рың дар – қ ыздар жә не балалар. Рет-ретімен саналып шығ ың дар, алдымен ұ л балалар. Санақ ты сол жақ тан бастайық!». «Бірінші, екінші,....» деп ер балалар жә не сол сияқ ты қ ыз балалар да санайды.

Бірінші ондық ты оқ ыту барысында мұ ғ алім тек санның натуралды қ атардағ ы орнын ғ ана ү йретіп қ оймай, сонымен бірге сол санды басқ а сандармен салыстыруғ а ү йретеді. Мысалы: 2 санын оқ ыту барысында мұ ғ алім екі санын 1 санынан ү лкен екенін кө рсетеді. Оны басқ а затармен тү сіндіру оң айырақ: «Жоғ арғ ы қ атарда 1 кітап, ал тө менгі қ атарда 2 кітап. Қ айда кітап кө п? Ал қ ай жерде аз? Неге? Қ айсы қ атарда кітап артық? Қ ай қ атарғ а кітап жетіспейді?». Аналогиялық жә не басқ а да жаттығ улар қ олданылады: «Бір кітаптың жанына қ андай таң ба қ оямыз? Қ ай сан ү лкен 2 ме ә лде 1 ме? қ ай сан аз 2 ме ә лде 1 ме? Неге 2 ү лкен?». Кейінірек мұ ғ алім оқ ушығ а жоғ ары жә не тө менгі қ атардағ ы кітап санын тез болатындай толық тыру керек деп тапсырма береді: «Жоғ арғ ы қ атардағ ы кітап тө ме, нгі қ атардағ ы кітаппен тең болу ү шін не істеу керек? (1 кітап қ осу керек)». Тө менгі қ атардағ ы кітап жоғ арғ ы қ атардағ ы кітаппен тең болу ү шін не істеу керек? (1 кітап алып тастау).