Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






ТаҚырып бойынша студенттіҢ Өзі Өзі тексеруіне арналҒан тест сҰраҚтары






 

1. Гемодинамика деп...

A. дене қ озғ алысының заң дылық тарын зерттейтiн биомеханиканың бiр бө лiмi. Оның басты кө рсеткіштері болып....

B. қ анның тамыр жү йесiмен ағ ыуының заң дылық тарын зерттейтiн биомеханиканың бiр бө лiмi. Оның басты кө рсеткіштері болып....

C. сұ йық тың жү йемен ағ ыуының заң дылық тарын зерттейтiн биомеханиканың бiр бө лiмi. Оның басты кө рсеткіштері болып....

1. қ ан қ ысымы.

2. қ ұ рамы жә не мө лшерi

3. қ ысымы жә не ағ ысының жылдамдығ ы

2. Қ ан қ ысымы - бұ л...

A. қ ан тарапынан тамырдың қ абырғ асына ә сер етушi ү деу. Бұ л шама...

B. қ ан тарапынан тамырдың бiрлiк ауданына ә сер етушi кү ш. Бұ л шама...

C. қ анның жылдамдығ ын анық тайтын шама. Бұ л шама...

D. қ анның қ ұ рамын бағ алайтын шама. Бұ л шама...

E. қ ан тарапынан тамырғ а ә сер етушi жылдамдық. Бұ л шама...

1. кг/м2 ө лшенеді.

2. н/м ө лшенеді.

3. Па. ө лшенеді.

4.Па/м2 ө лшенеді.

3. Сызық ты жылдамдық... ө рнегiмен анық талады.

A. v = L-t, оның ө лшем бірлігі...

B. v = L× t, оның ө лшем бірлігі...

C. v = L+t, оның ө лшем бірлігі...

D. v = t/L, оның ө лшем бірлігі...

E. v = L/t, оның ө лшем бірлігі...

1. л/с

2. м/с

3. мл/см

4. км/сағ

4. Кө лемдiк жылдамдық Q... ө рнегiмен (мұ ндағ ы V- сұ йық тың кө лемi) анық талады.

A. Q=V/t, оның ө лшем бірлігі...

B. Q=V-t, оның ө лшем бірлігі...

C. Q=V× t, оның ө лшем бірлігі...

D. Q= t /V, оның ө лшем бірлігі...

E. Q=V+t, оның ө лшем бірлігі...

1. км/сағ

2. мл/с

3. л× с

4. см/сағ

5. Сызық ты (v) жә не кө лемдiк (Q) жылдамдық тардың арасындағ ы байланыс... ө рнегiмен сипатталады.

A. Q= S/v

B. Q=v+S

C. Q=v/S

D. Q=v-S

E. Q=v× S

6. Қ ан қ ысымын қ алпына келтiретiн негiзгi фармакологиялық дә рi-дә рмектер... негiзделген.

A. қ анның тұ тқ ырлығ ын кө бейтуiне

B. қ анның қ ұ рамын ө згертуге

C. қ анның мө лшерiн ө згертуге

D. тамырлардың қ абырғ аларын жақ сартуғ а

E. тамырлардың iшкi қ уыстылығ ын кең ітуге

7. Тамыр жү йесiнiң ә р- тү рлi бө лiгiндегi гемодинамикалық кө рсеткiштердiң бiреуi W - гидравликалық кедергi, ол...

A. W= 8h l /pR4 тең жә не ол...

B. W= 8h l /pR2 тең жә не ол...

C. W= 8 R4 l /ph тең жә не ол...

1. тамыр қ абырғ асының серпiмдiлiгiне тә уелді.

2. қ анның тұ тқ ырлығ ына тә уелді.

3. тамыр радиусына тә уелді.

8. Қ анның баяу ағ ысы кезiнде капиллярлық жү йеде...

A. | қ ан мен ұ лпа арасында энергия алмасу мах мә нге ие болады

B. | қ ан мен ұ лпа арасында зат алмасу мах мә нге ие болады.

C. |қ анның қ ұ рамының ө згеруi мах мә нге ие болады

D. |ұ лпа қ ұ рамының ө згеруi мах мә нге ие болады

E. | қ ан мен ұ лпа арасында ақ парат алмасу мах мә нге ие болады

9. Тамыр жү йесiнiң бойымен қ ан жылжығ ан сайын оның...

A. жылдамдығ ы артады.

B. орташа қ ысымы кемидi.

C. жылдамдығ ы ө згермейдi.

D. орташа қ ысымы артады.

E. орташа қ ысымы ө згермейдi.

10. Тамырлар жү йесiндегi қ анның қ алыпты жағ дайлардағ ы ағ ысы... сипатта ө тедi.

A. |турбуленттi

B. |ламинарлы

C. |қ ұ йынды

D. |ү демелi

11. Қ анның кең, тар тамырлары арқ ылы ағ уында ү лкен айырмашылық тар бар. Ірі қ ан тамырларда эритроциттер....

А. бір бірінен алшақ тап «тиын тү ріндегі бағ ана» тә різді агрегаттық кү й қ ұ райды, ал тамыр тарылғ анда...

В. бір біріне жабысып «тиын тү ріндегі бағ ана» тә різді агрегаттық кү й қ ұ райды, ал тамыр тарылғ анда...

С. бір біріне жабысып «бағ ана» тә різді агрегаттық кү й қ ұ райды, ал тамыр тарылғ анда...

1. қ анның жылдамдық градиенті жоғ арылайды, соның ә серінен агрегаттық кү йдегі эритроциттер бө лшектенеді.

2. қ анның жылдамдық градиенті тө мендейді, соның ә серінен агрегаттық кү йдегі эритроциттер бірігеді.

3. қ анның жылдамдық градиенті ө згермейді, соның ә серінен агрегаттық кү йдегі эритроциттер бө лшектенбейді.

12. Эритроцит...

А. ө те қ атты болып келеді, соның салдарынан...

В. ө те майысқ ақ болып келеді, соның салдарынан...

С. ө те созылмалы, майысқ ақ болып келеді, соның салдарынан...

1. оның қ ос ойыс дискі тү ріндегі формасы сақ талып диаметрі 20 мкм жә не одан да жоғ ары болатын тамырлар ішіне оң ай кіріп кетеді, бұ л эритроцит мембранасының тамырлар қ абырғ асымен жанасатын ауданын ұ лғ айтып, ондағ ы зат алмасуды жақ сартады.

2. оның қ ос ойыс дискі тү ріндегі формасы деформацияланып, диаметрі 10 мкм жоғ ары болатын тамырлар ішіне оң ай кіріп кетеді, бұ л эритроцит мембранасының тамырлар қ абырғ асымен жанасатын ауданын ұ лғ айтып, ондағ ы зат алмасуды жақ сартады.

3. оның қ ос ойыс дискі тү ріндегі формасы деформацияланып, диаметрі 3 мкм болатын капилляр ішіне оң ай кіріп кетеді, бұ л эритроцит мембранасының капилляр қ абырғ асымен жанасатын ауданын ұ лғ айтып, ондағ ы зат алмасуды жақ сартады.

13. Қ ан тұ тқ ырлығ ы қ алыпты жағ дайда... болады.

A. 1, 7 - 22, 9 мПа/с

B. 8, 6 - 9, 6 мПа/с

C. 10 - 15 мПа/с

D. 4 - 5 мПа/с

E. 0, 2 - 0, 5 мПа/с

14. Венедағ ы қ ан ағ ысының сызық тық жылдамдығ ы....

А. кемиді, ө йткені...

В. артады, ө йткені...

С. ө згермейді, ө йткені...

1. вена тамырының саң лауы барлық капиллярларғ а салыстырғ анда кө п.

2. вена тамырының саң лауы барлық капиллярларғ а салыстырғ анда аз.

3. вена тамырының саң лауы барлық капиллярларғ а салыстырғ анда тұ рақ ты.

 

 

6 дә ріс. ЖАРЫҚ ТЫҢ ЗАТТАРМЕН Ә РЕКЕТІ. ЛЮМИНЕСЦЕНИЯ. ФОТОБИОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕР.

 

Лекция жоспары

1. Жарық тың жұ тылуы

2. Бугер-Бер –Ламберт заң ы.

3. Ертіндінің оптикалық тығ ыздығ ы.

4. Жұ тылу спектрі.

5. Люминесценция, оның тү рлері

6. Хемилюминесценция.

7. Фотобиологиялық процестер жә не фотохимиялық реакциялар.

8. Ультракү лгін сә уленің биологиялық ә сері. УК сә улені медицинада қ олдану.

 

Лекция мақ саты: жарық тың денеде жұ тылу қ ұ былысын, люминесценция, хемилюменесценция қ ұ былыстарын қ арастыру. Жарық тың ә серінен жү ретін фотобиологиялық қ ұ былыстарды талдау. УК сә уленің денеге ә серін жә не оны медицинада қ олдануды қ арастыру.

 

Жарық ағ ыны зат арқ ылы ө ткенде, оның энергиясының бір бө лігі ортаның атомдары немесе молекуларын қ оздыруғ а жұ мсалады, нә тижесінде жарық энергиясы азаяды. Бұ л қ ұ былысты жарық тың жұ тылуы деп атайды, шын мә нінде жарық тың жұ тылыу деп жарық сә улесінің бір ортамен тарау барысында жарық энергиясының энергияның басқ а тү ріне ауысуы нә тижесінде жарық интенсивтілігінің тө мендеуін атайды.

Енді жарық тың интенсивтілігінің азаю (кему) заң дылығ ын қ арастырайық (1сурет).

 

1 сурет

 

Қ алың дығ ы dl болатын жұ қ а қ абаттан монохроматты жарық ө ткенде оның бастапқ ы интенсивтілігін кемуі dI, жарық сә улесі ө ткен қ абат қ алың дығ ына dl, тү скен жарық тың бастапқ ы интенсивтілігіне I пропорционал болын делік. Осы шамалар арасындағ ы байланысты мына тү рдегі дифферциалдық тең деу арқ ылы ө рнектейік:

dI = -kl Idl,

мұ ндағ ы kl - ортаның жарық ты жұ ту қ абілетін сипаттайтын пропорционалдық коэффициент, оны жұ тылудың натуралды кө рсеткіші деп атайды, ол жарық толқ ынының ұ зындығ ына l тә уелді, бірақ интенсивтілігіне тә уелсіз. Тең деудегі минус таң басы жарық интенсивтілігінің азаятындығ ын (кемитіндігін) кө рсетеді. Бұ л тең деудің шешімі мына тү рде жазылады:

e-kl l

мұ ндағ ы I0 – тү скен сә уле (бастапқ ы сә уле) интенсивтілігі, I- зат қ алың дығ ы l қ абаттан ө ткен сә уле интенсивтілігі. Бұ л жарық тың жұ тылу немесе Бугер заң ы деп аталады.

Егер Бугер ө рнегін логарифмдесек ln(I0/I) = -kll ө рнегі келіп шығ ады, мұ ндағ ы l =1/ kl тең деп алсақ, онда соң ғ ы ө рнек мына тү рге келеді I=I0/e. Мұ нан kl физикалық мә ні келіп шығ ады: жұ тылудың натураль кө рсеткіші сан жағ ынан жарық тың жұ тылуын «е» есе азайтатын қ абат қ алың дығ ына кері шамағ а тең.

Енді жарық тың ертіндіде жұ тылуын қ арастырайық. Жарық толқ ыны ертінді арқ ылы ө ткенде, оның фотондары еріткіштің де, еріген заттың да молекулаларымен ә рекеттеседі, энергиясының бір бө лігін орта молекулаларының кү йін ө згертуге жұ мсайды, нә тижесінде жарық интенсивтілігі кемиді, жарық жұ тылады. Жарық тың ертіндіде жұ тылуын сипаттайтын жұ тылудың натураль кө рсеткіші cl ертінді концентрациясына тура пропорционал екендігін ғ алым Бер анық талды: kl= clС. Мұ ндағ ы жұ тылудың натуралды молярлы кө рсеткіші, ол еріген зат тү ріне, жарық тың толқ ын ұ зындығ ына тә уелді, бірақ ерітінді концентрациясына тә уелсіз. Бұ л тұ жырымды Бер заң ы деп атайды. Концентрациясы жоғ ары ертінділер ү шін бұ л заң ы орындалмайды, ө йткені жоғ ары концентрациялы ерітіндіде молекулалар арасы жақ ындап, олардың ө з ара ә рекеттесуі орын алады да жарық тың жұ тылуында ө згерістер байқ алады. Енді Бугер ө рнегіндегі коэффициент орнына Бер ө рнегін қ ойсақ:

e-cll∙ С

Бұ л ө рнек жарық жұ тылуының Бугер-Бер-Ламбер заң ы деп аталады.

Лабораториялық зерттеулерде Бугер-Бер-Ламбер ө рнегін бұ л тү рде қ олданбайды, оның орнына негізі 10 болатын дә режелі ө рнек тү рінде жазады:

I =I0× 10- e ∙ С∙ l

 

Бұ л ө рнекті логарифмдейік, сонда ол мына тү рге келеді: lg(I0/I) = e∙ С∙ l, мұ ндағ ы e= c/2, 3 жұ тылудың молярлы кө рсеткіші Соң ғ ы ө рнектегі lg(I0/I) = D деп белгіліп жә не ол шаманы ертіндінің оптикалық тығ ыздығ ы деп атайық, сонда Бугер-Бер –Ламберт заң ы мына тү рге келеді D = e ∙ С∙ l.

Жарық тың заттарда жұ тылу қ ұ былысы фотометрия мен спектрофотометрия деп аталатын ә дістерде қ олданылады.

Жұ тылу спектрі деп заттың жарық ты жұ туының жарық жиілігіне D =f(n) немесе оның толқ ын ұ зындығ ына D =f(l) тә уелділігін атайды.

Бір атомды сиретілген газ бен металл буының жұ тылу спектрі қ арапайым болып келеді. Бұ л кү йдегі заттардың атомдары бір бірінен ө те алшақ жатқ андық тан, оларда ө з ара ә серлесу байқ алмайды. Заттан ө ткен жарық кванты жеке атомдармен ә рекеттеседі, жұ тылу спектріне сә йкес келетін толқ ындар hn = EK –Ei шартына сә йкес анық талынады. Ә р атомғ а сә йкес келетін энергетикалық дең гейлердің арасы бір бірінен ұ зақ, сондық тан олардың спектрлері бір бірінен алшақ жатқ ан жеке жеке сызық тардан тұ рады, мұ ндай спектрлерлі сызық ты деп атайды(2 сурет).

Молекуласы кө п атомды газдардың жұ тылу спектрлері сызық тың спектрлардан кү рделі болып келеді. Ө йткені, зат қ ұ рамындағ ы атомдардың ө з ара ә ректтесуі мен қ озғ алысы кү рделі, сондық тан мұ ндай заттардың жұ тылу спектрлері бір ібірінен алшақ оранласқ ан жолақ тар тү рінде болады. Мұ ндай спектрларды жолақ спектр деп атайды (3 сурет).

Бір жә не кө п атомды газдармен салыстырғ анда тығ ыздығ ы жоғ ары газдар мен қ атты денелерді қ ұ райтын бө лшектердің ө з ара ә рекеттесуі кү шті, сол себепті олардың бө лшектеріне сә йкес келетін энергетикалық дең гейлерінің арасы ө те жақ ын болып келеді, кей дең гейлер бір бірімен беттесіп кеткен. Максимум жә не минимумдардан тұ ратын мұ ндай спектрларды тұ тас деп атайды (4 сурет).

 

           
     
 
 

 

 


 
 

 

 


2 сурет 3 сурет 4 сурет

 

 

Жарық шығ ару себебі жылулық қ ұ былысқ а жатпайтын, кез келген температурада байқ алатын жарық тү рін люминесценция деп атайды. Кө ру аймағ ында жататын жылулық жарық тар 103 -104 К температудан басталады. Сол себепті люминесценция жарығ ын «суық жарық» деп те атайды. Люминесценция жарығ ының пайда болу себептерінің бірі ретінде, дене молекуласын қ оздыратын сыртқ ы жарық кө зінің ә серін атайды. Мұ ндай жарық кө здеріне кө рінетін сә уле, ультракү лгін сә улесі, рентген т.б. сә улелер жатады. Денеге ә сер етуші сә уле ө з ә серін тоқ татқ ан мезгілде люминесценция қ ұ былысы бірден тоқ тамайды, ол біраз уақ ыт сә улененуін жалғ астыра береді, люминесценция қ ұ былысын сә уленің шағ ылуы мен шашыру қ ұ былысынан ерекшелелігі осында.

Жұ тылғ ан энергиясын люминесценттік жарық шығ аруғ а жұ мсайтын заттарды люминофорлар деп атайды.

Кристалл атомдарының, молекулаларының қ озығ у нә тижесінде кванттық орын ауыстыруы дененің люминестенттік жарық шығ аруының басты себебі.

Дене атомдарын, молекулаларын қ оздыру себептеріне байланысты люминесценция мынадай тү рлерге бө лінеді:

· Фотолюминесценция- жарық (кө рінетін сә уленің қ ысқ а аймағ ы, УК сә уле) ә серінен атомдардың қ озуы нә тижесінде пайда болады;

· Рентгенолюминесценция- рентген жә не гамма сә улелері ә серінен атомдардың қ озуы нә тижесінде пайда болады (рентген аппаратының экраны, радиация индикаторлары);

· Катодолюминесценция- электрондар ағ ыны ә серінен атомдардың қ озуы нә тижесінде пайда болады (кинескоп, осциллограф, монитор);

· Электролюминесценция- электр ө рісі ә серінен атомдардың қ озуы кезінде пайда болады(электр разрядымен газ молеккласын қ оздыру-газ разрядты лампа);

· Хемилюминесценция- химиялық реакция ә серінен молекулалардың қ озуы кезінде пайда болады;

· Биолюминесценция - биохимиялық реакциялар ә серінен биологиялық жү йенің қ озуы кезінде пайда болады;

· Сонолюминесценция - ультрадыбыс ә серінен атомдардың қ озу кезінде пайда болады.

Жоғ арыда атап ө ткендей, люминесценция қ ұ былысы сыртқ ы ә сер тоқ талса да жалғ аса береді, қ алдық сә улелену ұ зақ тығ ына байланысты люминесценция: флуоресценция жә не фосфоресценция деген тү рлерге бө лінеді:

· Флуоресценцияда қ алдық сә улелену ұ зақ тығ ы 10-9 – 10-8 с.

· Фосфоресценцияда сә улелену ұ зақ тығ ы 10-4 – 104 с.

 

Енді люминесценцияның кей тү рлерінің пайда болу механизімін талдайық.

1) Фотолюминесценция қ ұ былысы жиілігі n жарық тың фотондарының зат атомдарын немесе молекулаларын қ оздыру нә тижесінде байқ алады. Нә тижесінде, зат атомы қ озбағ ан негізгі энергетикалық 1 кү йден, қ озғ ан 2 кү йге кө шеді, ары қ арай процесс 3 тү рлі жолмен жү руі мү мкін.

1. Қ озғ ан кү йдегі атом немесе молекула жиілігі жұ тқ ан жарық жиілігіне nл = n фотон шығ арып бұ рың ғ ы негізгі кү йге қ айта келеді. Мұ ндай люминесценция резонансты деп аталады (5 сурет).

2. Қ озғ ан кү йдегі атом немесе молекула ө зін қ оршағ ан орта атомдары немесе молекулаларымен ә рекеттесіп, сә уле шығ армай тө мен жатқ ан қ озғ ан кү йдегі 2/ энергетикалық дең гейге орын ауыстырады. Онан соң, ол жиілігі тө мен nл < n фотон шығ арып негізгі кү йге кө шеді. Мұ ндай люминесценция стоксты деп аталады (6-сурет).

3. Қ озғ ан кү йдегі атом немесе молекула ө зін қ оршағ ан орта атомдары немесе молекулаларымен ә рекеттесіп, жоғ ары энергетикалық дең гейде жатқ ан 3/ қ озғ ан жаң а кү йге орын ауыстырады. Онан соң, ол жиілігі жоғ ары nл > n фотон шығ арып негізгі кү йге кө шеді. Мұ ндай люминесценция антистоксты деп аталады (7-сурет).

 

 

 

5 сурет 6 сурет 7 сурет

 

2) Хемилюминесценция. Химиялық реакцияда бө лінген энергия нә тижесінде байқ алатын люминесценцияны хемилюминесценция деп атайды. Бұ л кезде химиялық энергияның жарық энергиясына ауысуы орын алады жә не бө лінетін жарық не реакцияғ а тү скен заттардан немесе зат қ ұ рамындағ ы қ озғ ан денеден шығ ады. Хемилюминесценция жарығ ының интенсивтілігі химиялық реакция жылдамдығ ына пропорционалды. Биологиялық жү йелерде байқ алатын хемилюминесценция тү рін биохемилюминесценция деп атайды. Биохемилюминесценция тірі жанулар мен жә ндіктер ә леміне тә н қ ұ былыс, қ азігіт таң да оның 250 тарта тү рі кездеседі. Биохемилюминесценция қ ұ былысы тотығ у реакциясы нә тижесінде, мысалы, липидтердің еркін радиклдар реакциясында байқ алады.

Люминесценция қ ұ былысы медицина мен биологияда заттардың қ ұ рамына санды жә не сапалы талдау жү ргізуде қ олданылады.

Биологиялық жү йлерде жарық тың жұ тылуы ол жү йелерде ерекеше фотохимиялық реакциялар жү руімен қ абаттасып келеді, ө з кезегінде бұ л реакциялар фотобиологиялық процестердің басы болуы мү мкін. Фотобиологиялық реакциялар деп – биологиялық жү йенің молекулалары жарық квантын жұ туымен басталып, ағ за немесе ұ лпаның сә йкес жауап реакциясымен аяқ талатын қ ұ былысты атайды. Фотобиолгиялық реакцияларғ а мыналар жатады:

· Фотосинтез - кү н сә улесі энергиясының ә серінен органикалық молекулардың синтезделуі;

· фототаксис- кү н сә улесіне немесе оғ ан қ арсы жақ қ а қ арай тірі жә ндіктің (мысалы, бактериялар) қ озғ алуы;

· фототропизм- сә улеге немесе оғ ан қ арсы бағ ытқ а қ арай жапырақ тың, шө п дің гегінің бұ рылуы;

· фотопериодизм- тірі жә ндіке «жарық -қ араң ғ ы» циклымен ә сер ету арқ ылы оның сө ткелік жә не жылдық циклын реттеу;

· кө ру- кө зге тү скен жарық энергиясын нерв импульсіне айналдыру;

· тері кү йінің жарық ә серінен ө згеруі: эритема, эдема, кү нге кү й, пигментация, терінің кү йуі, тері рагы;

Барлық фотобиологиялық процестер мына ретпен жү реді:

· жарық квантын жұ тқ ан молекуланың қ озуы;

· бірінші реттік фотохимиялық реакциялар нә тижесінде пайда болғ ан заттардың жарық сыз химиялық реакцияларғ а тү суі;

· екінші реттік химиялық реакциялар;

· ұ лпа немесе ағ заның физиологиялық жауабы.

Енді ультракү лгін сә улесінің тірі ағ заларғ а ә серін қ арастырайық. Ультракү лгін сә улесі (УК) оптикалық диапазонның ең қ ысқ а аймағ ы 180 нм ден 400 нм дейінгі аралық ты алып жатыр. УК сә улені биологиялық ә серлерін байланысты 3- аймақ қ а бө леді:

· 400-320 нм, ұ зын толқ ынды УК (Ұ УК) «А» аймақ деп аталады;

· 320-280 нм, орта толқ ынды УК (ОУК) «В» аймақ деп аталады;

· 280-180 нм, қ ысқ а толқ ынды УК (Қ УК) «С» аймақ деп аталады.

Осы аймақ тардағ ы Ұ УК сә улесінің фотонының энергиясы тө мен болғ анымен оның денеге терең ене алатын қ аблеті жоғ ары, ал Қ УК сә улесіне сә йкес келетін квантың энергиясы басқ аларынан кө п, бірақ денеге ену қ аблеті тө мен. Жалпы УК сә уле квантының энергиясы басқ а сә улелер квантына салыстырғ анда жоғ ары болғ андық тан, оның биологиялық денелерге тигізетін ә сер инфрақ ызыл (ИҚ) жә не кө рінетін жарық пен (КЖ) салыстырғ анда ө згеше болады. Кез келген сә уле, мейлі ол ИҚ, УК немесе КЖ болсын биологиялық денемен ә серлескенде тү рлі дә режеде жұ тылады.

Осы жерде мына мә селеге тоқ тала кеткен жө н. Ұ лпада жұ тылғ ан сә уле энергиясы энергияның басқ а тү ріне, жылу мен химиялық тү рлерге айналады, бұ л процесс ағ зада жалғ асын одан ары тауып, фотобиологиялық процестерге ұ ласады. Инфрақ ызыл (ИҚ) жә не кө рінетін жарық (КЖ) энергиялары негізінен жылуғ а айналса, УК сә уленің энергиясы фотобиологиялық процестерді жү ргізуге ық пал етеді.

УК сә уленің квантарының энергиясы жоғ ары болғ андық тан оны жұ тқ ан ұ лпаның атомдары мен молекулалары қ озғ ан кү йге кө шеді, кейде мұ ндай кванттар ә серінен электрондар атомнан ажырап, соның салдарынан дене молекуласының қ ұ рылымында ө згерістер орын алады. Осының ә серінен белок молекулаларындағ ы ә лсіз байланыстар бұ зылып, еркін радикалдар пайда болады, кү рделі молекуллар қ арапайымғ а ыдырайды. Нә тижесінде биологиялық белсенді: ацетилхолин, гистамин, т.б. заттар пайда болады. Ал УК сә улесінің ү лкен дозасы ә серінен нуклейн қ ышқ ылында қ ұ рылымдық ө згерістер байқ алады, жасуша мутатциясы орын алып. Сонымен УК сә улесін жұ ту нә тижесінде ағ за ұ лпаларында жү ретін атомдық жә не молекулалық қ ұ рылымдық ө згерістер жасушаның, ұ лпаның, ағ за мү шелерінің ө мір сү руінің бұ зылуына себеп болады. Сонымен қ атар УК сә улесінің витамин жасаушы да қ аблеті бар екендігі анық талды. Тері қ абатындағ ы 7-дегридрохолестерин, эргостерин т.б. витаминге жақ ын заттар 280-310 нм аралық тағ ы УК сә уле ә серінен «Д» витаминіне айналады. УК сә улесінің мұ нанда басқ а кө птеген ә серлері бар екендігін де қ арастыру қ ажет.

Енді ультракү лгін сә уле ә серінен ақ уыз молекуласының қ ұ рылымының ө згеруін қ арастырайық. УК сә уленің ә cерінен ароматты кү кірт қ ұ рамды ақ уыздар мен пиримидин негізді нуклейн қ ышқ ылдарының еркін радикалды пайда болады. Мысалы, триптофанғ а УК ә сер еткенде мына тү рдегі реакция жү реді:

*.
*.

АН + hn AH*+ + e- А + H+ + е-

мұ ндағ ы АН – триптофан молекуласы, hn - УК сә уле кванты, AH+ - пайда болғ ан аралық катион- радикал, A- нейтрал радикал, e- сольватарлы электрон. Пайда болғ ан бө лшектер ө те реакцияшыл болып келеді, мысалы e - сольватарлы электроны цистин ақ уызымен ә серлесіп, оның дисульфидті байланысын бұ зып, цистеин еркін радикалын пайда етеді. Бұ л еркін радикалдар мембрананың ө ткізгіштік қ абілетін бұ зады, терінің кү йуіне алып келеді жә не т.б. қ ұ былыстар орын алады.

УК сә улені кварцты-сынапты, газразрядты шамдар арқ ылы ө ндіреді. Ө ндірілетін УК сә уленің қ ұ рамына сә йкес мұ ндай шамдар: интегралды жә не селективті болып бө лінеді. Интегралды шам УК сә уленің барлық спектрін, ал селективті- тек белгілі бір аймағ ын ғ ана шығ арады. Интегралды УК жарық кө зіне ДТР-100 Вт - ДТР-1000 Вт типті шамдары жатады, ал селективті УК жарық кө зіне ЛУФ-153 шамы жатады, ол 320-400 нм аралық тағ ы, ал ЛЗ-153 шамы 310-320 нм жарық толқ ындарын ө ндіреді. Мұ нан басқ а ОУК-1, УУД-1, УФО-1500, т.б. шамдар да қ олданылады. Жеке бө лмелерді, аураханалардағ ы палаталарды залалсыздандыруда селективті УК сә уле шығ аратын, электр доғ алы бактерицитті ДБ-15, ДБ-30 жә не ДБ-60. шамдары пайдаланылады, олар 200-280 нм аралық тағ ы УК толқ ындарды таратады.

Соң ғ ы кездері кварц ыдыс арқ ылы ақ қ ан қ анғ а УК сә улемен ә сер ету арқ ылы емдеу шараларын ө ткізілуде. Мұ ндай сә уле ә серінен қ анның формалы элементерінің функционалды белсенділігі артуы нә тижесінде, ағ задағ ы қ абыну процестерінің ә серінен эритроциттердің мембрана қ абатына жабысқ ан бө где заттардан тазаруы жү реді. Мұ ндай емдік шаралар УФОК, МД-73М, ЛК-5И, «Изольда», т.б қ ұ ралдар арқ ылы орындалады. УК сә улесін ағ заның тү рлі инфекциялық ауруларғ а қ арсы тұ руын кү шейтуде, балаларда рахит кеселін болдырмауда, тері ауруларын емдеуде, ағ заның иммундік жү йесін қ алпына келтіруде қ олданды.

 

 






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.