Глоссарий. Ақпарат– информация (лат

Ақ парат – информация (лат. Informatio-тү сіндіру, баяндау, хабардар ету/. 1) істің жағ дайы, қ андай да болмасын оқ иғ а немесе біреудің қ ызметі туралы хабарлау, мә лімет беру. Ақ парат “хабарландыру”, “хабар-ошар” деген ұ ғ ымды білдіреді. Ақ парат ХХ ғ асырдың 50 жылдарынан бастап ақ парат мә селесіне ө згеше кө зқ арас пайда болды. 1948 жылы АҚ Ш ғ алымы Клод Шэннон ақ парат теориясының негізін жасағ аннан кейін оның мазмұ ны байып, ғ ылыми категорияның дең гейіне кө терілді.

Ақ параттық бостандық - («Свобода информации». «Freedom of Information») ә р адам заң мен рұ қ сат етілген тә сілмен ақ парат алуғ а, қ абылдауғ а жә не таратуғ а қ ұ қ ылы. Ақ параттық бостандық сө з еркіндігімен тығ ыз байланысады.

Ақ парат кө здері - («Источники информации». «Sources of Information») дегеніміз - айналамызда, бү кіл ә лемде кү нделікті болып жатқ ан оқ иғ алар, кө ріністер, нақ ты деректер. Сондай-ақ, журналистің жазғ ан материалына, дайындағ ан бағ дарламасына арқ ау еткен дә йегінің тү п негізі.

Ақ параттың лиді - («Лид информации». «Lead of news») журналистикада хабардың бірінші сө йлемі немесе алғ ашқ ы абзацы, мә селенің тоқ етері мағ ынасында қ олданылатын термин.

Ақ параттарды қ адағ алау ә дісі - бұ л электронды БАҚ -қ а жә не басқ а бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарын толық ә сер етеді. Қ адағ алаудың негізгі мә ні хабарлардың нарық тық либерализациясын терең детіп, ү кімет тарапынан қ адағ алауды кү шейту болып табылады. Қ адағ алау кө п мә селені шешіп, нарық тық монополизацияғ а ә келеді.

Ақ парат қ ұ ралдарының тә уелсіздігі – мемлекет тә уелсіздігінің саяси-экономикалық жә не ғ ылыми-техникалық дербестігімен пара-пар басты белгілерінің бірі.

Ақ параттық процестер – адамдар, тірі организмдер, техникалық қ ұ рылғ ылар арасында жә не қ оғ амдық ө мірде ақ паратты тасымалдау, жинақ тау жә не тү рлендіру процесі болып табылады.

Ақ параттық саясат – мемлекеттік ұ йымдардың қ оғ амдағ ы ақ параттар желісін дамытуғ а бағ ытталғ ан реттеушілік қ ызметі. Бұ л тек телекоммуникацияларды, ақ параттық жү йелерді немесе БАҚ -ты ғ ана емес, барлық тү рдегі – іскерлік, ғ ылыми-танымдық, хабарламалық, т.б сипаттағ ы ақ параттарды жасауғ а, сақ тауғ а, ө ң деуге, кө рсетуге, таратуғ а байланысты ө ндірістік ү рдістер мен қ арым-қ атынастардың бү кіл жиынтығ ын қ амтиды.

Ақ параттық технология - ақ паратты техникалық тә сілдер мен ә дістер кешені арқ ылы алу, сақ тау, ө ң деу жә не қ олдану.

Ә леуметтік таптар - қ оғ ам шең берің де сатылық тә ртіппен орналасқ ан, табысы, байлығ ы, білімі, тұ рғ ылық ты мекенінің кө лемі мен орны, меншігі, айналысатын ісі арқ ылы анық талатын салыстырмалы тұ рақ ты адам топтары.

Ә мбебаптылық радио тың даушылар мен телекө рермендердің тү рлі талғ амы мен қ ызығ ушылығ ын ескере отырып, бұ қ араның ә р тү рлі топтарының ойын-сауық тық, ағ артушылық, білім беру, публицистикалық, ақ параттық, мә дени сапалы бағ дарламаларғ а деген қ ажеттіліктерін ескере отырып, аудиторияғ а қ ызмет кө рсетуге негізделеді.

Байланыс - ә р тү рлі қ ұ ралдар арқ ылы хабар беру мен хабар қ абылдау, материалдық ө ндірістің барлық саласы ү шін тікелей қ ызмет кө рсету жолында тү рлі хабарларды таратуды қ амтамасыз етеді.

Басқ ару - экономикалық субъектілер мен адамдарғ а саналы тү рде тікелей ә сер ету арқ ылы кү тілген нә тижелерді алу мақ сатында іс- ә рекеттерді кө зделген мақ сатқ а бағ ыттау.

БАҚ ақ паратын қ абылдаушылар - («Аудитория СМИ». «Audience of Mass Media») негізінен объективтік жә не субъективтік ә ртү рлі жағ даймен біріккен БАҚ материалдарын қ абылдаушы қ ауымның жекелеген топтары. Олардың сипаттарын сана механизмдері анық тайды. Оларды салыстырмалы тү рде тұ рақ ты жә не ауыспалы деп бө луге болады.

БАҚ -тың коммерциялық сипаты - («Коммерциализация СМИ». «Commersalization of Mass Media») газет-журнал басу, бағ дарлама дайындау ү рдісінің ақ параттық ө ндіріске айналуы, аудиторияның қ ажеттіне сай іскерлік сипаттың, тиімді қ ызмет атқ арудың менеджменті мен маркетинг стандарттарының қ алыптасуы. Коммерциялық журналистиканы «profit seeking» деп атайды.

Басқ ару функциясын атқ арушы басылым - саяси жә не экономикалық билік қ ұ рылымдарының жұ мыстарына ү гіт-насихат жасауғ а бағ ытталғ ан басылым.

Басқ ару технологиясы - басқ ару қ ызметінде шешім қ абылдау ү шін бір-бірімен қ ажетті операциялардың орындалу тізбегі.

Басқ ару стилі - басқ арушының қ ызметкерлермен қ арым-қ атынас жасау тә сілі, жұ мыс міндеттемелерін орындау барысындағ ы қ арым-қ атынастар сипаты.

Басқ ару шешімдері - ұ йымның мақ саттарғ а жету жолында басшы қ ызметінің шегінде жү ргізілетін альтернативті таң дау.

Бақ ылау - таң дап алынғ ан адамдар тобының ә рекеттерін немесе болып жатқ ан жағ дайларды бақ ылау жолымен бастапқ ы ақ паратты жинау ә дісі.

Баспасө зіндегі капитал концентрациясы - баспасө з капиталының концентрациясына деген қ ажеттілік ең алдымен экономикалық жағ дайдан туындайды. Кірістің артуы, инвестицияның болуы, басылым кө лемін арттыру, жарнаманың аздығ ы бә рі-бә рі ә сер етеді. Сонымен қ атар, психологиялық фактор да ық пал етеді. Капитал концентрациясы баспасө з плюрализміне қ иындық туғ ызды.

Бейсаяси - саясаттан бойын аулақ ұ стайтынбасылым тү рі.

Бейресми (тә уелсiз) басылымдары - белгiлi бiр компанияларды, партияларды, ұ йымдарды қ олдайтын баспагерлiк топтардың, газет-журнал трестерiнiң, массмедиа магнаттарының иелiгiндегi газет-журналдар.

Бренд - атауы, символы жә не сыртқ ы тү рінің ық палымен тұ тынушы санасында бекінген, нарық та танымал сауда маркасы.

Бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары - («Средства массовой информации». «Mass Media») бұ қ ара халық ты журналистік туындылардың кө мегімен объективті ақ паратпен жедел ә рі тұ рақ ты қ амтамасыз етуді мақ сат еткен мерзімді баспасө з, радио, телевизия, ақ параттық агенттік, деректі фильм, онлайн басылымдар.

Бұ қ аралық иллюстрациялық журналдар - баспа ісінің даму жетістіктері, фото шығ ару ө нері мен технологияның жетілуі заман талабына сай жаң ашыл бұ қ аралық иллюстрациялық журналдарды шығ аруғ а ық пал етті.

Докудрама - Батыстың коммерциялық телевидениесінде кең інен таралғ ан жанрлық пішін. Бейнекадрлар мен фототү сірілімдермен деректі нағ ыз, шынайы оқ иғ аларды кө рсету докудрамада оқ иғ алардың драмалық қ ұ рылымымен ү йлесім табуы мү мкін. Осындай тектегі бағ дарламаларды шығ аруда ә ртістер ө здерінің ойындарын, дерексіз кө ріністерді шынайы орындауы тиіс.

Докумыла -«кө бікті опера» стиліндегі жан тебірентер драмалық оқ иғ аларды эфирге шығ ару кезінде монтаждалғ ан жә не комментарийленген деректі бейнекадрларды іріктеп алып, оларды «қ ұ рылыс материалы» ретінде қ олданатын сентименталды (сезімтал) мазмұ ндағ ы фильмдер мен бағ дарламалар.

Газет - («Газета». «Newspaper») кү нделікті немесе апталық тү рінде тұ рақ ты шығ арылатын, ақ паратты, тың жаң алық тарды, танымдық материалдарды жариялайтын мерзімді баспасө здің бір тү рі, ақ парат қ ұ ралдарының атасы. Сө здің тү п тө ркіні ХҮ ғ асырда Венецияда таратылғ ан парақ шаларды «La gazetta» деп тиынның атауынан туғ ан.

Газет дизайны - («Дизайн газеты». «Newspaper design») нақ ты мақ сат пен қ ажеттілікке арналғ ан, ө зіндік сипаты бар, айырық ша кескін-келбет пен форманы біріктірген жә не баспасө здің ә ртү рлі элементтерін газет бетіне шеберлікпен орналастыру ү рдіс ә рі ө нер.

Дайджест журналдар - «дайджест» ағ ылшын тілінен аударғ анда «қ ысқ а мазмұ н», «тү йіндеме» деген мағ ынаны білдіреді. Дайджесттің негізін салушылар арзан бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары аудиторияғ а жаң аша ә сер етіп, бар аймақ ты ақ паратпен қ амтамасыз етуге кү ші жететіндігін дә лелдегісі келді. Дайджест тү ріндегі басылымдар баспагерлік-коммерциялық, экономикалық бағ ытта да жетістіктерге қ ол жеткізді. Журналдағ ы ақ параттың ө нделіп, тү зеуден ө туінің басты мақ саты – материалдың оқ ырман аудиториясына тү сінікті етіп жеткізу болатын.

Жарнама - қ аржыландыру кө зі анық кө рсетілген, БАҚ арқ ылы жү зеге асатын, жеке кө рсетілмейтін, тауар мен қ ызметті жылжыту нысаны.

Жарнама агенттіктері - жарнама қ ызметін ұ сынатын делдалдар.

Жарнамалық хабар – компанияның ө з хабарламаларында не айтылатындығ ын жоспарлауы.

Жарнаманы қ амту ауқ ымы – берілген уақ ыт аралығ ында жарнама науқ анымен таныстыратын мақ сатты аудиториядағ ы адамдардың белгілі бір пайызы.

Жарнама жеткізушілері – жарнаманы тарататын нақ ты қ ұ ралдар: нақ ты журналдар, телешоу, радиобағ дарламалар жә не т.б.

Жанама ө ткізу арналары – тауарлар мен қ ызметтердің ө ң дірушіден тә уелсіз делдалғ а, одан кейін – тұ тынушығ а жылжыуына байланысты қ ұ рылатын арналар.

Журналистика – қ оғ амдық институт, қ оғ ам айнасы. Қ азіргі заман тақ ырыптары мен проблемаларын қ амти отырып, оқ ырман қ ауымның ә ртү рлі ө кілдерінің қ ажеттілігін кү нделікті қ оғ амдық ақ паратпен негізінен публицистика формаларын пайдалана отырып қ амтамасыз етеді. Сонымен қ атар қ оғ амдық ө зекті проблеманы қ озғ ағ ан ғ ылыми, кө ркемдік ә ртү рлі туындыны жариялайды. Журналистика қ оғ амдық пікірдіи қ алыптастырушы, жасаушы бірден-бір қ оғ амдық институт. Зерттеушілер журналистиканы жоғ арыда айтылғ ан француздың «journal» - «кү нделік», «jour» - «кү н», латынның «diurna» - «поденный» сө здерінен туындатып жү р. Жинақ тап айтқ анда, бұ л - газет-журналдардағ ы, телерадиодағ ы ә деби-публицистикалық қ ызмет немесе кү нделікті баспасө з, телерадио деген мағ ынаны білдіреді.

Журнал - француздың «journal» - («дневник» - «кү нделік») деген сө зінен шық қ ан. Ол газет пен кітап арасындағ ы басылым дегенді білдіреді. Алғ ашқ ы журналдар XVII ғ асырдың екінші жартысында пайда бола бастағ ан.

Журналист - журналистикамен шұ ғ ылданушы адам. Ең бек қ атынастары жә не ө зге де шарттық қ атынастар жинау, ө ң деу жә не ә зірлеу жө ніндегі қ ызметті жү зеге асыратын жеке тұ лғ а, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының ө кілі.

Журналистика тарихы - («История журналистики». «History of Journalism») жалпы тарихпен бірдей ә лемдік жә не белгілі бір ұ лттың тарихындағ ы журналистиканың ағ ымдарын, типологиясын, бағ ытын, тә сілдерін, ә р кезең дегі ү лгілерін, ө рлеуі мен қ ұ лдырауындағ ы заң дылық ты уақ ыт реті бойынша зерттейтін ғ ылым.

Идея - журналистің сө з болып отырғ ан нә рсеге кө зқ арасы, қ атынасы. Ө з шығ армасындағ ы айтайын, білдірейін, ашып кө рсетейін деп отырғ ан тү пкі мақ саты.

Идеялық плюаризм мен кө п мазмұ ндылық тек халық тың кө п бө лігін ғ ана емес, сондай-ақ, шағ ын этникалық, діни жә не мә дени топтардың да ақ параттық сұ ранысын қ анағ аттандыру мен қ оғ амдық форум функциясын қ алыптастыруды қ амтамасыз етуді кө здейді.

Инновация - ғ ылым мен тә жірибенің жетістігіне байланысты техника, технология, ең бекті ұ йымдастыру жә не басқ ару аймақ тарына жаң алық енгізу, сонымен қ атар, бұ л жаң алық ты ә ртү рлі аймақ пен ортада қ олдану.

Интернет – жалпығ а бірдей ақ параттық ресурс.

Инфотейнмент - «entertainment» ағ ылшынның «кө ң іл кө теру» деген сө зінен шық қ ан ұ ғ ым, ақ параттық маң ызы жоқ, жаң алық тар сипатында аудиторияның таза кө ң ілін кө теретін сюжеттер ұ сынатын массмедиялық материалдар тобы.

Инфомершианс - «information» – ақ парат, «commercials» – жарнамалық хабарландыру ұ ғ ымы пайда болды. Бұ л белгілі бір аудиторияғ а арналғ ан бағ дарламаларғ а тиянақ ты енгізілген, телевизиялық бағ дарлама тү ріндегі ақ ылы жарнама.

Имидж - қ ойылғ ан мақ сат бойынша ө ң деп шығ арылғ ан жә не ү гіттелген бейне.

Концепция – белгілі қ ұ былыстар жайындағ ы кө зқ арас жү йесі, бірдеме туралы негізгі пікір.

Корреспонденция – кү нделікті оқ иғ алар туралы газет-журналғ а жіберілген хабар.

Контекс – текстің мағ ына жағ ынан тиянақ ты болуы.

Коммерциялық басылым - ө з тапқ ан қ аржысына ө мір сү ретін басылым.

Коммерциялық ақ параттық -музыкалық радиолар – ө з қ ызметтерін «танымал ә уендер, жаң алық тар, жарнама формуласымен қ ұ ратын жә не жарнамадан тү скен ақ шамен қ аржыланатын радиостанциялар.

Коммуникация - адамзаттық, субъективтік, жеке тұ лғ алық факторлар аса маң ызды болып келеді. Коммуникациялық ү рдісте коммуникатордың қ ұ ндылық бағ ыты, психологиялық ә сері, кө зқ арасы, ә деті негізгі рө л атқ арады.

Кө ң іл кө теруге арналғ ан бағ дарлама, басылым кө рерменге, оқ ырманғ а демалыс ұ йымдастыруғ а, жақ сы кө ң іл-кү й сыйлауғ а арналғ ан басылым тү рі.

Легитимді басылым –ақ парат министрлігінде ресми тү рде тіркелген жә не легитимді емес – билік қ ұ рылымдарын мойындамайтынбасылым;

Лицензиялау – шетел фирмаларына белгілі бір тө лем немесе роялти орнына ө зінің ө ндірістік жә не сауда қ ұ пияларын, ноу-хау тауар белгісін, потентін қ олдануғ а беретін қ ұ қ ық.

Менеджмент - бұ л басқ ару ғ ылымының жетістіктерін қ олдана отырып, ө ндірісті жә не ө ндірістік персоналды басқ ару қ ұ ралдарының, ә дістерінің, формаларының, принциптерінің жиынтығ ы. Менеджменттің негізгі мақ саты-ө ндіріс тиімділігін арттыру, кә сіпорынның ресурстық ә леуетін тиімді пайдалану.

Маркетинг – нарық ты жан-жақ ты зерттеу негізінде тұ тынушылардың мұ қ таждығ ы мен қ ажеттілігін қ анағ аттандыру жолымен бә секелестік қ абідеттілігін арттыру арқ ылы пайда табуғ а бағ ытталғ ан тұ жырымдама жә не біріктірілген қ ызмет. Тауарды ө ндіру, оны тұ тынушығ а ұ сыну жә не айырбас арқ ылы жеке адамдар тобының жә не тұ тынушылар мұ қ таждығ ы мен қ ажеттілігін қ анағ аттандыруғ а бағ ытталғ ан ә леуметтік жә не басқ ару прцесі. (Ф.Котлердің анық тамасы).

Мә міле – белгіленген шартқ а сә йкес тауар мен қ ызметті ө ткізуді іске асырудағ ы екі немесе бірнеше тараптардың ө зара келісімі.

Мемлекеттік басылым – қ азынадан қ аржы алатын басылым.

Мемлекеттік модельдік телевидение - соғ ыс жылдарынан кейін пайда болып толығ ымен ү кімет шенеуніктерінің басқ ару мен бақ ылауында болды.

Мемлекеттік хабар тарату кө п елдерде телерадиохабарды тарату мемлекеттік бюджеттен қ аржыландырылады, редакцияның саяси бағ дарламаларды жасағ анда мемлекеттік бюрократияның бақ ылауында болады.

Мерзімді баспасө з басылымы - тұ рақ ты атауы, ағ ымдағ ы нө мірі жә не кемінде жарты жылда бір рет шығ арылатын газет, журнал, альманах, бюллетень, олардың қ осымшасы.

Миссия - компанияның қ айсыбір қ ызмет тү рін жә не нарық тағ ы алатын орнын анық тайтын ұ зақ мерзімді бағ дар.

Миссионерлік басылымдар- миссионерлердің (дін таратушы) қ олдауымен жергілікті тұ рғ ындарғ а діни мазмұ ндағ ы газеттер арнап шығ арады. Басылымдар отар елдің тілінде басылады.

Модератор – бұ л сө здің ү ш мағ ынасы бар. 1. тілді музыка аспаптарында ү ннің кү шін реттеп тұ ратын тетік. 2. машинаның жү ріс қ арқ ынын реттеп тұ ратын тетік. 3. бағ дарлама компоненттерін бір жерге жинақ тайтын тележү ргізуші деп немесе дискуссияны жү ргізушісі айтуғ а болады.

Нарық (маркетинг тұ рғ ысынан) – нақ ты жә не ә леуетті (потенциалды) тұ тынушылар жиынтығ ы.

Насихат - адам белгілі бір мақ аласын жазып, баспасө зде бастыра отырып, белгілі бір қ ызығ ушылық тарды кө здейді. Насихат ақ парат беріп қ ана қ оймай, адамның сезіміне, жан-дү ниесіне ә сер ете алуы керек. Насихаттың негізгі элементтері: субьект, обьект я5ни насихат бағ ыттағ ан аудитория.

Образ адам бейнесін, мінез-бітімін суреттеу арқ ылы ашуы. Типтендіру тә сілдері арқ ылы кө птеген тұ лғ аларғ а тә н қ адір-қ асиеттерді, ерекшелік сипаттарын бір кейіпкердің бойында сомдап бейнелеу.

Оппозициялық басылым билік басындағ ыларды сынап, қ оғ амды дамыту ү шін ә зірлеген ө з жобаларын ұ сынатындар адамдар тобының басылымы.

Ө мір стилі – тұ тынушының тұ рақ ты ә детін, талғ амын, мү ддесін білдіретін ө мір сү ру бейнесі жә не мінез-қ ұ лық тың белгілі бір тү рі.

Ө мір сү ру салты – жеке тұ лғ аның қ ұ ндылық тар жү йесі, қ арым-қ атынастары мен тұ тынудағ ы ө зіндік ережесімен айқ ындалатын ө мір мә ні.

Редакциялық еркіндік - телебағ дарламаның қ ызметі мен хабарлардың мазмұ нына саяси партиялар, коммерциялық қ ұ рылымдар, ү кімет тарапынан бақ ылаудың болуын шектейді.

Ресми баспасө з - ү кіметтің жә не тә уелсіз баспасө з қ ұ рылтайшылары мен меншік иелерінің кө зқ арасын айқ ындайды.

Паблик рилейшнз (PR) – бұ л ұ йым мен қ оғ ам арасындағ ы ө зара тү сінісу, оң қ арым-қ атынасты жә не оны қ олдауғ а бағ ытталғ ан, жоспарланатын шараларды қ ұ ру.

Принтер – мә ліметтерді басуғ а арналғ ан қ ұ рылғ ы.

Принцип – латынның негіз, бастау деген сө зінен шық қ ан, ө зара байланысты бірнеше мағ ына мен қ оғ амдық -саяси қ ызметтің барлық саласында кең інен қ олданылады. Принцип - ғ ылыми, қ оғ амдық, саяси шығ армашылық тағ ы барлық іс ә рекеттің теориялық -методикалық тү п негізі. Принцип журналистиканың да іс қ имылының теориялық негізі болатындық тан істі жү ргізуші сол аумақ тағ ы мағ лұ маттан бастау алады. Принцип - журналистиканың дамуы мен іс-қ имылы заң дылығ ының жиынтығ ы. Сонымен қ атар, танымдық процесс, кө зқ арасты қ алыптастыру мен ұ йымдастыру ісінің бірлігін қ амтамасыз етудегі журналистикалық қ ызметтің ә дістемелік негізі болып табылады.

Портрет - журналистің ө з кейіпкерінің болмысын, оның кескін-келбетін, сыртқ ы, ішкі бейнесін жасауы.

Пікір сұ рау (опрос) – бастапқ ы ақ паратты алу мақ сатымен респонденттермен (пікір сұ раушылармен) жеке байланыс ә дісі.

Публицистика – публицистика мерзімді басылымдарды мазмұ ны жағ ынан байытып, қ оғ амдық -саяси материалдық ой-идеяларды жазбаша ә шкерелеп, замана талабын бейнелейді. Зерттеушілер публицистика журналистиканың пайда болуына алғ ы шарт болғ ан деп пайымдайды. Публицистика – қ оғ амдық ө мірдің ең ө зекті проблемаларын кө теріп, саяси іс-қ ызметке белсенді араласады жә не ғ ылым мен ө нерге де тікелей сабақ тастығ ы бар.Публицистика латынның «publicus – қ оғ амдық» деген сө зінен шық қ ан. Тү пкі мағ ынасы бойынша, ол – ә дебиеттің қ оғ амдық пікірге тікелей ә сер ету мақ сатын кө здейтін, маң ызды ә леуметтік мә селелерді талқ ылауғ а арналғ ан, мерзімді баспасө збен тығ ыз байланыста болатын бір тү рі. Публицистика – журналистиканың мә ндес мағ ынасы ретінде орнық қ ан. Бір айта кетерлігі, публицистика дами келе журналистиканың ғ ылыми ө зегіне, яғ ни, дербес ғ ылыми объектіге айналып келеді деген пікір қ алыптасуда. Бұ ғ ан журналистиканың барғ ан сайын тә жірибелік мә нінің артуы басты себеп болуда.

Публикацияның тиімділігі - бастапқ ы кезең де таң дап алынғ ан деректің қ оғ амдық мә нін, саяси маң ызы, ә леуметтік бағ ытын қ аншалық ты бейнелей алды дегенмен тығ ыз сабақ тасады. Сондай-ақ, тиімділік – публикация тақ ырыбының мезгілін тапқ андығ ы, практикалық ө зекті проблемағ а берген жауабы, қ оғ амдық ө мірге байланысты белсенділігінің дең гейі т.б. Жалпы публикация тиімділігі редакция жұ мысының алыс жә не таяу мерзімде жасалатын жоспардың біртұ тас сапасы, ғ ылыми негізділігі, кә сіби шеберлігі, ө зара ү йлесімі жә не мақ саттың орындалуына сай туындайды.

Пресса - француз (presse) сө зі, мерзімдік баспасө з (газет, журналдар) деген мағ ынаны білдіреді. Қ азақ тілінде «пресса» да, «печать» та бір сө збен «баспасө з» деп аталады.

Радио - («Radio») латынның «radiare» – жарық шашу, сә уле тарату деген сө зінен шық қ ан. Бағ дарламаны дауыс, дыбыспен шексіз кең істікке тарататын техникалық қ ұ рал. БАҚ -тың бір тү рі, журналистиканың ажырамас бө лігі.

Радиобайланыс – радиотолқ ындар арқ ылы жү зеге асырылатын электр байланысы.

Радиоқ абылдағ ыш – радиосигналдарды немесе радиосә улелерді қ абылдауғ а жә не таратуғ а арналғ ан қ ұ рылғ ы.

Радиоторап – сыммен хабар тарату желісінің абоненттеріне орталық радиохабарларын, жергілікті хабарларды таратуғ а арналғ ан қ абылдағ ыш.

Радиохабар – радио арқ ылы берілетін ақ параттық, қ оғ амдық, саяси, мә дени хабарларды тарату қ ұ ралдарының бірі.

Ресми баспасө з - ү кіметтің жә не тә уелсіз баспасө з қ ұ рылтайшылары мен меншік иелерінің кө зқ арасын айқ ындайтын басылым.

Сапалы басылым - интелектісі жоғ ары қ оғ ам ө кілдеріне жә не бұ қ аралық оқ ырманғ а арналғ ан басылым.

Саясиланғ ан басылым - негізінен қ андай да бір партия мен қ озғ алыс арасында саяси кү ресті кө рсетуге бағ ытталғ ан баспасө з.

Саясат – алғ ашында мемлекеттік жә не қ оғ амдық істер немесе мемлекетті басқ ару шеберлігі деген мағ ынаны білдірген. Кейін келе оның мағ ынасы кең ейді. Саясат - ө з мү ддесін іске асыруғ а, қ орғ ауғ а бағ ытталғ ан жә не саяси билікті басып алуғ а, қ олында ұ стауғ а, оны пайдалануғ а тырысушылық пен байланысты мемлекеттер, топтар, ұ лттар, ү лкен ә леуметтік топтардың арасындағ ы қ атынастар саласындағ ы азаматтар мен жеке адамдар билігінің мекеме, бірлестіктердің қ ызметі.

Сапа – тұ тынушы сұ ранысы мен қ ажеттілігіне жауап беретін тауардың не қ ызметтің қ асиеті мен сипаттамасының жиынтығ ы.

Сапалы басылымдар - элиталық баспасө з дә стү рін жалғ астырушылары басылымы.

Сауалнама (анкета) – пікір сұ рау ө ткізу ү шін іріктелген респонденттерге бірқ атар сұ рақ тар қ ойып, олардан жауап алатын пікір сұ рау парағ ы.

Сканер – мә тіндік мә ліметтерді тікелей оқ уғ а арналғ ан қ ұ рылғ ы.

Спутниктік теледидар – телевизияның ең кө п дамығ ан тү рі, кө птеген сигналдарды қ абылдап, кескінін анық кө рсете алады.Ғ арыштық телевидениенің ө ркендей тү суінде спутниктік байланыстардан бағ дарламаны қ абылдап алу ү шін ө те қ ымбат, ү лкен жерге арналғ ан кешендер қ ажет етілді. Ғ арыштан жіберілген телевизиялық «сурет», ү йдегі теледидардың кө гілдір экранында кө рсетілуі ү шін, ә лсіз спутниктік қ абылдауғ а берілген белгі жердегі серіктеспен бірге қ абылданып, кейін ТВ арналарынан немесе кабельдік тележү йелерден кө рсетіліп отырады.

Социал-демократиялық басылымдар мү шелері социалистік интернационалдар партия органдары шығ арғ ан бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары.

Сюжет – телевидение, радио шығ армаларындағ ы іс-ә рекеттің, оқ иғ а желісінің дамуы.

Сценарий – экранғ а дайындалғ ан ә деби шығ арманың сюжеттік нобайы.

Таблоидтар мерзімді басылымды оқ уғ а уақ ыты жете бермейтін адамдарғ а арналғ ан газет. Олар кө шедегі сатушылар арқ ылы таратуды мақ сат етеді. Кө лемі кішкентай, жең іл газетті трамвайда, метрода, барда оқ уғ а ың ғ айлы болды. Таблоидтың кө п бетті болғ анына қ арап оқ ырмандар газетке қ арағ анда кө п ақ парат алуғ а болады деген қ ате пікірде жү рді.

Тактика - қ азіргі жағ дайғ а бағ ытталғ ан салыстырмалы қ ысқ а мерзімге арналғ ан экономикалық ә рекет тізбегі, экономикалық іс-ә рекет.

Телевизия - («Телевидение». «Television») гректің «tele» – алыс, шалғ ай, латынның «viseo» – қ арау, кө ру деген сө здерінен пайда болғ ан. Кө рермендерге бағ дарламаны бейне, дыбыс, дауыс арқ ылы жеткізетін техникалық жә не бұ қ аралық ақ параттың қ ұ ралы.

Технократия- ә леуметтік-экономикалық факторды жә не техникалық шешімді қ абылдаудан туындайтын экономикалық салдарды ескермей, экономикалық қ ұ былыстар мен процестерге техникалық тұ рғ ыдан қ арау.

Трансұ лттық басылым – алыс жә не жақ ын шетелдерде таралатын, шығ арылатынбасылым.

Триллер - ағ ылшынның «to thrill» сө зі «ү рейлендіру» деген мағ ынаны білдіреді. Бұ л бағ дарламаның аудиториясын ер адамдар қ ұ рады. Қ ылмыстық оқ иғ алар, шу туғ ызғ ан кө ріністер бейнеленген сенсациялық триллер кө біне кешкі уақ ыттарда эфирге беріледі, арасында ерлерге арналғ ан тауарлар қ оса жарнамаланады.

Тиімділік - латынның «эффективность» яғ ни орындау, нә тиже деген сө зінен шық қ ан. Саяси сө здік анық тамасында кө зделген мақ саттың орындалу мө лшері іс-қ имылдың нә тижесін мақ сатпен тең естіру немесе мақ саттың орындалу ө лшемі деп анық тағ ан. Ал, басқ ару теориясында тиімділік принципі алғ а қ ойғ ан мақ сатты, ең бек, материал, қ арыз жағ ынан ең аз бө лігін жұ мсап, ең қ ысқ а мерзімде нә тижеге жету деп тү сіндіреді. Кө птеген ғ алымдар тиімділікті алғ а қ ойғ ан мақ саттың орындалғ ан мө лшері деп тұ жырымдағ ан

Ұ лттық басылым – республиканың барлық аймағ ын қ амтитын басылым тү рі.

Функция - латынның істеу, жасау, атқ ару, орындау іс-ә рекеттің мақ саты деген мағ ынаны білдіретін сө зі. Екі обьектінің бірі ө згергенде келесісі де бірге ө згеру қ атынасын да функция деп атайтыны тағ ы бар. Олай болса, қ арым-қ атынас жү йесіндегі белгілі обьектінің бірі ө згергенде келесісінің де бірге ө згеруін де функция деп атайды. Олай болса қ арым-қ атынас жү йесіндегі белгілі обьектінің қ ажетті талабын функция деп кө ріп оны элемент ретінде ө з аумағ ында ө зара сабақ тастық тарымен тану дұ рыс. Функция нендей бір ұ ғ ымның теориялық ішкі сипатын кө рсетеді. Белгілі жү йенің іс-ә рекеттік тә сілі мен оның ішкі характерін функция анық тайды деген тұ жырым бар.

Хабарлардың жалпығ а бірдей болуы барлық азаматтарды географиялық орналасуына қ арамастан, бағ дарламаларды еркін қ абылдауына тең мү мкіндіктер туғ ызуды қ амтамасыз етеді.

Христиандық демократиялық баспасө з ақ сү йектер партиясының тірегі. Олар христиандық демократияның идеологиялық ұ станымғ а негізделген басылым тү рі.

Цикл (айналым) – белгілі уақ ыттың ішінде орындалғ ан істің жиынтығ ы.

Цифроанологиялық ә дісте – теледидар экранынан тү зелген кескінді кө руге болады.

Цифрологиялық ә дісте – теледидар бағ дарламаларындағ ы қ орларды, архивтік материалдарды сақ тауғ а кө мектеседі, кө рсетілген бадарламаларды кө ркем хаттауғ а жаң а мү мкіндіктер береді.

Шешім қ абылдау ү рдісі – шешімді қ абылдау мен оны жү зеге асыру, альтернативаларын жинақ тау, жағ дайды талдау мен ұ йым мә селелерін шешуге бағ ытталғ ан басқ ару субъектісінің сатылай іс-ә рекеттері.

Ынталандыру - адамның ұ йымда жемісті қ ызмет етуі ү шін оның ынтасын тудыру мақ сатындағ ы басқ ару функциясы.

Іскер, экономикалық басылым – іскер адамдар мен кә сіпкерлерге қ ызмет кө рсететін басылым тү рі.

Эксперимент – бір немесе бірнеше айнымалы факторлар ө згерісінің бір немесе кө птеген тә уелді айнымалыларғ а ық палын анық тайтын маркетингтік зерттеу ә дісі.