Табиғатты қорғау және тұрақты даму

Табиғ атты қ орғ ай экономика тұ рғ ысынан басқ арылуы қ ажет, яғ ни іс-ә рекетінен кө рген пайдасы қ оршағ ан орта мен басқ а мекемелерге ә сері арқ ылы есептелініп, қ ұ қ ық тық жә не нормативтік тұ рғ ыдан зиян келтіруші кә сіпорынғ а ү лкен кө лемде салық алуныу керек. Екіншіден, ө неркә сіп орындары зиянды шығ арымдарды азайтса, оларғ а ейбір эономикалық жең ілдіктер қ арастырылуы керек.

Ә рбір елде табиғ атты қ орғ ауғ а арналғ ан қ аржы қ оры қ ұ рылуы қ ажет. Осы қ ор арқ ылы алдың ғ ы қ атарлы технологияларды пайдалану, сү згіштердіқ олдану жә не алдың ғ ы қ атарлы қ ұ рал-жабдық тар мен механизмдерді сатыпалуғ а зиянды ә серді азайту жолдатын қ арастыратын ғ ылымды дамытуғ а болады.

Қ азақ стандағ ы тә уелсіздік жылдары экологиялық қ аупсіздікті қ амтамасыз етудің мү лде жаң а мемлекеттік жү йесінің қ ұ рылуының жә не қ алыптасуының, Қ азақ станРеспубликасының қ оршағ ан ортаны қ орғ ау салдарындағ ы атқ арушы органдардың жақ сы ұ йымдастырылғ ан жә не аумақ тық таралғ ан жү йесін – қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жә не табиғ и ресурстарды ұ тымды пайдалану саласындағ ы мемлекетті саясатты қ алыптастыруды жә не дә йеті іске асыруды қ амтамасыз етеді.

Алайда, Қ азақ станда кө птеген онжылдық тар бойы қ оршағ ан ортағ а тө тенше жоғ ары техногендік салмақ тү сіретін, табиғ ат пайдаланудың кө бінесе шикізат жү йесі қ алыптасты. Сондық тан ә зірге экологиялық экологиялық жағ дайдың тү бегейлі жақ саруы ә зір бол ақ ойғ ан жоқ ә рі ол бұ рынғ ысынша биосфераның тұ рақ сыздануына, оның қ оғ амның тіршілік ә рекеті ү шін қ ажетті қ оршағ ан ортаның сапасын оның қ олдау қ абілетін жоғ алтуына апаратын табиғ и жү йелердің тозуымен сипатталады.

Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы мемлекттік саясаттың негіздері Қ Рның Президентінің 1996 жылғ ы 30 сә уірдегі ө кімімен мақ ұ лданғ ан экологиялық қ ауіпсіздік тұ жырымдамасына енгізіліп, онда ө тпелі кезең нің экологиялық басымдылық тары, атап айтқ анда, жекешелендірудің экологиялық проблемалары, табиғ атты қ орғ ау заң намасының, мемлекетті бақ ылау жә не сараптаманың, табиғ ат пайдланудың экономикалық тетіктерінің, қ оршағ ан орта мониторингінің жү йесін қ ұ ру қ ажеттілігінің мә селелері қ арастырылғ ан болатын.

Ұ лттық экономикалық барлық салаларын реформалау табиғ и ресурстарды пайдалануғ а кө зқ арастардың ө згеруіне, қ оршағ ан ортаны сақ тауды ескере отырып, ә леуметтік-экономикалық дамуды жү зеге асыруғ а негіз болды.

Аталғ ан Тұ жырымдаманы қ абылағ ан сә ттен бастап Қ Р-нда қ оғ амдық дамуда ееулі ө згерістер болды. Мемлекет дамыуының стратегиялық қ ұ жаттары ә зірленді, табиғ ат қ орғ ау заң намасының негізі қ ұ рылды, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау мә селелері бойынша бірқ атар халық аралық конвенцияларғ а қ ол қ ойылды, табиғ ат қ орғ ау қ ызметін басқ ару жү йесі қ ұ рылды. Мысалы, 1997 жылы «Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау туралы» заң қ абылданды.

Тұ жырымдаманың міндеттерін орындау нә тижсінде қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы мемлекеттік бақ ылауды кү шейту жә не міндетті эколлогиялық сараптаманы енгізу есебінен 90 жылдармен салыстырғ анда қ оршағ ан ортаны ластау едә уір тө мендеді.

Жаң а Тұ жырымдамада іске асырылатын міндеттер: экологиялық қ ауіпсіздік пен табиғ ат пайдаланудың аса маң ызда пролемалары бойынша зерттеудің ілгерілемелі дамуын қ амтамасыз ету; қ оршағ ан ортаның жай-кү йіне мониторингтің бірың ғ ай жү йесін енгізу; Қ Р-ның аумағ ын экологиялық аудандарғ а бө лу жә не арнаулы картографиялау ұ сынылады.

Табиғ ат ресурстарын тиімді пайдаланудың ең басты шарты олардың ақ ылы болуы жә не айып тө леу қ ұ ны артуы қ ажет. Ол айыптар мынандай жағ дайларда тө ленуі керек:

- Табиғ атты пайдаланудағ ы арендалық, диффернциалдық тө лем;

- Табиғ ат ресурстарының орнын толтыру шығ ындары;

- Айып тө лемдер;

- Табиғ ат ресурстарын қ алпына келтіру шығ ындары жә не дифференциалдық рента;

- Кендерді іріктеп ө ндіргенде, бос жыныстар араластырғ анда тө ленетіп айып;

- Пайдалы компоненттерді толық ө ндірегені, жоғ алтқ аны ү шін айып тө леу;

- Табиғ ат қ орғ ау шығ ындарын қ айтару;

- Табиғ и ортаны ластағ аны ү шін тө лем;

- Табиғ и ортағ а келтірілген зиянның орнын толтыру;

- Табиғ ат ресурстарын пайдалану салығ ын тө леу.

Табиғ ат ресурстарының тү ріне байланысты ә мбебап пайдаланатын, арнайы пайдаланатын ресурстарғ а тө лемдер ерекшеленеді. Ә мбебап пайдаланатын ресурстарғ а жер, су, ауа жә не т.б. ресурстар жатады. Арнайы пайдаланатындар – орман, биоресурстар, минералдыық шикізаттар.

Билет №22