Экожүйе дегеніміз не?

Экожү йе – бұ л бір-бірімен белгілі бір заң дылық тармен тығ ыз байланыста тіршілік етуші ә ртү рлі ағ залардың жиынтығ ы мен тіршілік ортасының жағ дайы. Терминді 1935 жылы ағ ылшын экологы Тексли енгізген. Ең ү лкен экожү йе – Жер биосферасы, ары қ арай кішірейе береді: қ ұ рлық, мұ хит, тундра, тайга, орман, кө л, кө лшік, гү л отырғ ызылғ ан ыдыс жә не тағ ы сондайлар.

Кез келген экожү йеде азық табу ү шін ә ртү рлі ө зара қ арым-қ атынастар орын алады. Оның қ ұ рамды бө ліктері: фитоценоз – продуценттер (ө сімдіктер), кү н энергиясын қ абылдау арқ ылы алғ ашқ ы азық қ орын қ ұ раушылар; микробоценоз – редуценттер – ө лі органиканы қ ореқ қ ылып, оны қ орыту негізінде ө сімдіктер қ оректене ала алатындай тү рде минералды элементтерге айналдырушы ағ залар.

Экожү йелерде энергия азық арқ ылы таралады, яғ ни ө сімдіктер жануарларғ а қ ореқ, ал жануарлар бір-біріне азық, осы жалғ асты азық тық тізбе (трофикалдық) дейді. Егер де азық жү йесінде тізбектер кө п болса, соғ ұ рлым экожү йе тұ рақ ты болады.

Экожү йенің қ асиеттері:

- Гомеотаз – тірі ағ залардың зат алмаса алатындығ ы жә не ә ртү рлі химиялық реакциялар тү зе алушылығ ы.

- Ө сімшілдігі – бірлік уақ ыт аралығ ында экожү йедегі биомассаның артуы. Ең жоғ арғ ы ө сімшілдік тропикалық ормандарғ а тә н, ө те тө мен – шө лдер мен тундрада.

- Ө здіктазалануы – ластаушы заттардан қ ұ рала алуы не оны тү рлендіре алу қ абілеті.

- Тө зімділігі – сыртқ ы факторлар ә сері кезінде экожү йенің ө з қ ұ рылымын жә не ә рекет ету қ абілеттілігін сақ тауы.

- Тұ рақ тылығ ы – экожү йенің тепе-тең дік жағ дайынан шық қ аннан кейін ө зінің бастапқ ы қ алпына келе алу қ абілеті.

- Эмерджменттілігі – экожү йенің негізгі қ асиеті, ол белгілі қ асиеттерінің жай қ осындысы емес.

- Экологиялық сукцессия – табиғ и жә не антропогендік факторлардың ә серінен биогеоценоздардың біртіде қ айтымсыз ауысыу.

Билет №21

1. Қ ауымдастық тар экологиясы – синэкология (биогеоценология) дегеніміз не? (ЗАКОНЧИТЬ)

Ө зара байланысқ ан жә не бірдей жайдайда тіршлік ететін ө сімдіктердің, жануарлардың, жә ндіктердің ұ йымдасқ ан тобы биоценоз деп аталады (биоценоз – ортақ ө мір). Биоценоз ағ задан да жоғ ары сатыда орналасқ ан тіршілік етудің ұ йымдық тү рі. Ал ортақ тіршілік ортасы уақ ыт пен кең істікте фауна мен флорасын ө згертпей, жануарларың белгілі бір топтарымен сипатталады. Биоценоз мыналардан қ ұ ралады: фитоценоз (ө сімдіктер), зооценоз (жануарлар), микробоценоз (микроағ залар). Бұ л биоценоздың дә л бір шекарасы жоқ, олар кең істікте бір біріне ү зіліссіз ө тіп те кетеді.

Қ ауымдастық тардың қ осылу заң дылық тары мен олардың ортақ ө мір сү руін зерттейтін экология бө лімі синэкология немесе биоценология деп аталады.

Жалпылай біртекті жағ дайларымен сипатталатын биоценоз биотоп деп аталады. Биоценоз бен биотоп бір-бірімен ажырамас ұ ғ ымдар. Оның ү ш принципі бар. Олар: ә ртү рлілік принципі, жағ дайлардың ауытқ у принципі, ортаның жайлап ө згеру принципі.

Биоценоз бен биотоп қ осыла отырып биогеоценозды қ ұ райды.