Биоценоздағы ағзалардың қарым қатынасы

Биоценоздағ ы ағ залардың қ арым қ атынасы бір біріне ә сер бейтарап, жайлы немесежайсыз болуы мү мкін, сонымен қ атар осылардың комбинациялары да жатады. Ол комбинациялар мынадай:

- Бейтараптылық – бір біріне ешқ андай ә сері жоқ;

- Бә секелестік – азық, территория жә не орта ү шін кү рес. Бірдей тү рлер осы факторлар ү шін кү ресте бірге тіршілік ете алмайды, бір уақ ыт аралығ ында бір конкурент екіншісін ығ ыстырып шығ ады (Газе заң ы);

- Мутуализм (симбиоз) – бір тү р еікіншісі арқ ылы ғ ана дамиды, тіршілік етеді, мысалы ара мен гү лдер;

- Комменсализм – бірінің тіршілігі екіншісіне пана жә не азық болады; мысалы акула мен оның ү немі қ асында болатын кү туші балық тар;

- Аменсализм – ьірінің екінші тү рге еш пайдасыз, зиян алып келуі; масыла ағ аш кө лең кесіндегі ө сімдіктердің нашар ө суі;

- Паразитизм – біреу арқ ылы тіршілік ету;

- Жыртқ ыштық – ең кең тарағ ан тү р. Бірақ мұ нсыз биосферада тіршілік гармониясы да болас еді.

2. Шелфордтың толеранттылық заң ы (1913 ж.) (немесе максимум заң ы)

Шелфордтың толеранттылық заң ы (1913 ж.) (немесе максимум заң ы) – экожү йенің жоқ тығ ы немесе оның дами алмауы қ ажетті факторлардың жетіспеушілігінен ғ ана емес, олардың кө п мө лшерде болуынан да болады. Мысалы, су кө п мө лшерде бола берсе, ө сімдік шіріп кетуі мү мкін.

Осы заң дардың орындалуын ө сімдіктерге тә жірибе жасап қ арастырайық. Ә ртү рлі камераларда абиотикалды факорларды бақ ылай отырып ө сімдіктерді ө сірейік. Осы кезде ір ғ ана факторды ө згертіп (мысалы температураны), қ алғ анын тұ рақ ты ұ стайық. Белгілі бір температура мә нінен бастап ө сімдік ө зінің ең биік мә ніне жеткенше ө те жақ сы ө се береді. Ал енді температураны одан ә рі арттыра берсек ө сімдік ө зін нашар сезіне бастайды да, ең соң ында ө ліп қ алады.

Нә тижелер кө рсетіп отырғ андай ө суге, кө беюге жә не тірі қ алуғ а ә сер етуші ә р фактордың ың ғ айлы мә ні, стресс аумағ ы жә не ағ а ө мір сү ре алмайтын аумағ ы болады. Олар: оптимум аумағ ы, тө зімділік аралығ ы, тө зімділік шегі.

3. Қ ұ рғ ақ шаң ұ стаушы жү йелер (23)

Бұ л аппараттарда ауа ағ ынынан шаң бө лшекттері гравитация, инерция, кариолис кү штері арқ ылы бө ліп алынады (яғ ни механикалық жолмен).

Барлық қ ұ рғ ақ шаң ұ стаушы қ ондырғ ылар конструкциясы бойынша былай бө лінеді:

1) Циклондар;

2) Ротациялық шаң ұ стағ ыштар;

3) Қ ұ йынды щаң ұ стағ ыштар;

4) Радиалды шаң ұ стағ ыштар;

5) Жалюздік шаң ұ стағ ыштар.

Мысалы, циклон дар газ ағ ыны ішкі қ абырғ ағ а жанама бойымен кіріп, бункерне қ арай айналмалы-ілгерімелі қ озғ алыс жасайды. Центр ден тепкіш кү ш ә серінен трубаның ішкі қ абырғ асында шаң қ абаты қ ұ ралады. Радиалды шаң ұ стағ ышта жұ мыс істеу принципі дә л циклондағ ыдай. Ал жалюздік шаң ұ стағ ыштар шаң бө лшектерін бө ліп алу торша айналасында газ ағ ынын бұ рғ ан кездегі пайда болатын инерция кү штерінің ә серінен болады.

Билет №20