Жергілікті қаржының мәні ж/е маңызы.

АРЖЫ

Бюджет жү йесі ж/ бюджет қ ұ рылымы. Бюджет жү йесі д/з- экон-қ қ атынастар мен заң ды нормаларғ а негізделген бюджеттің барлық тү рлерінің жиынтығ ы. Қ Р бюд-к кодексіне бюд.жү йесі Қ Р ұ лттық қ орын кіріктірумен тү сіндіріледі. Бюджет қ ұ рылысы- бұ л бюджет жү йесін қ ұ рудың қ ағ идаттары, оның буындарының ө зара байланысының ұ йымдық нысандары. Қ Р-ң бюд жү йесі бюд қ ұ рылымының унитарлық типімен анық талады. Қ Р-да талдамалық ақ парат ретінде пайдаланылатын ж/е бекітуге жатпайтын мемл ж/е шоғ ырландырылғ ан бюджеттер, облыс бюджеті жатады. Мемл бюджет- ө з араларында ө зара ө телетін операциялар ескерілместен, республикалық ж/е жергілікті бюдж біріктіретін мемл-ң ақ шалай қ аражаттарының орталық тандырылғ ан қ оры. Шоғ ырландырылғ ан бюджет- ө з араларында ө зара ө телетін операциялар ескерілместен, респ.бюджетті обл-ң республикалық маң ызы бар қ ала, астана бюджеттерін ж/е Қ Р ұ лттық қ орына бағ ытталатын тү сімдерді біріктіретін мемл-ң ақ шалай қ аражаттарының орталық тандырылғ ан қ оры. Облыс бюдж- ө з араларында ө зара ө телетін операциялар ескерілместен, обл-қ бюд-і, аудандар бюджеттерін біріктіретін ақ шалай қ аражаттарының орталық тандырылғ ан қ оры. Мемл тө тенше бюджет- респ ж/е жерг бюджеттер негізінде қ алыптастырылады ж/е Қ Р тө тенше н/е соғ ыс жағ дайларында енгізіледі ж/е осы мерзім ішінде қ олданыста болады.

Жергілікті бюджеттің шығ ысы мен кірісі. 1.Бекітілген кіріс кө здері –яғ ни заң жү зң нде тұ рақ ты кіріс кө здері жергілікті салық тар мен алымдар. Оларғ а заң ды тұ лғ алар мен жеке тұ л-ң, жер, мү лік ж/е кө лікке салынатын салық тар мен ә р тү рлі алымдар жатады. 2. Жерг.бюджет-ң кіріс кө здері –реттеуші кіріс кө здері. Оларғ а аймақ тың ә леуметтік экон-қ даму дең гейін ескере отырып тө менгі бюджеттерді реттеу тә ртібімен жалпы мемл салық тардан бө лінетін қ аржы салалары жатады. Оның тү рі мен проценттік бө лу мө лшері жыл сайын ө згеріп отырады ж/е заң жү зінде республикалық бюджет туралы заң ында беріліп отырады. 3. Жерг.бюджет кіріс кө здерінің –Заң актілерімен белгіленген салық тық емес тү сімдер жатады. Мысалы: орманды пайдаланғ аны ү шін тө лемдер, су ү шін тө ленетін тө лемдер, комуналдық меншіктегі мү ліктерді жалғ а беруден тү скен кірістер, ә кімшілік айып-пұ л тө лемдерінен тү скен сомалар, жеке меншік иесінің қ ұ қ ығ ы мен жерді пайдалану қ ұ қ ығ ын сатудан тү скен сомалар. Жерг салық тар мен алымдар бюджетке тү скеннен кейін, жерг басқ ару органдары белгілеген тә ртіп б/ша жергілікті аумақ тың қ ажеттеріне сә йкес мақ саттарғ а жұ мсалады. Мыс: - жерг атқ арушы органдар жү ргізетін қ оғ амдық қ ұ қ ық тә ртібі мен қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету; - білім беру мен десау сақ тау; - ә леум сақ тандыру ж/е халық тың жекелеген санаттары ү шін заң мен белгіленген жең ілдіктерді іске асыру; - тұ рғ ын ү й коммуналдық шаруашылық, кө ркейту, сумен жабдық тау ж/е инженерлік инфрақ ұ рылым; - мә дениет, туризм, спорт, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарын ұ стау ж/е демалысты уйымдастыру. – экология ж/е табиғ атты ұ тымды пайдалануды ұ йымдастыру; - шағ ын ж/е орта бизнесті дамыту

Жергілікті қ аржының мә ні ж/е маң ызы.

Жергілікті қ аржы ақ ша нысанындағ ы қ оғ амдық ө німнің бір бө лігін жергілікті басқ ару органдары ө здеріне артылғ ан функцияларғ а сө йкес жасау, бө лу, пайдалану процесіндегі қ аржы қ атынастарының жү йесі. Жергілікті қ аржы мемл/к қ аржы жү йесінің маң ызды қ ұ рамды бө лігі болып табылады. Ол жергілікті бюджеттерді, арнаулы бюджеттен тыс қ орларды ж/е басқ арудың жергілікті органдарының қ арамағ ындағ ы шаруашылық жү ргізуші субъектілердің қ аржысын кіріктіреді. Жерг. қ аржының ролі оның қ ұ рылымы мен бағ ыты бү тіндей билік пен басқ арудың жергілікті органдарына жү ктелінген функциялардың сипатымен, мемл-ң ә кімшілік-аумақ тық қ ұ рылысымен ж/е саяси-экон-қ бағ ыттылығ ымен анық талады. Жерг қ аржының жай-кү йі –елдің жалпы экон-қ жағ дайына; тиісті аумақ тардың экон-қ ә луетіне; билік пен басқ арудың жерг органдардың қ ұ қ ығ ы мен міндеттерін белгілі бір дә режеде реттеп отыратын мемл-к заң дардың дең гейіне; биліктің жерг органдары қ ұ зырының дә режесіне байланысты болады.

Коммерциялық бастамадағ ы қ ызмет атқ арушы шаруашылық субъектілерінің қ аржысын ұ йымдастыру негізі. Ком шаруа-қ жү ргізуші субъектілер табыс алу мақ сатында қ ұ рылады. Ком.кә сіпорындар мен ұ йымдардың қ аржысы деп ө ндірістік капиталды қ алыптастыру, ө нім ө ндіріп ө нім ө ткізу, меншікті қ аржы ресурстарын жасау, қ аржыландырудың сыртқ ы кө здерін тарту, оларды бө лу ж/е пайдалану процесіндегі экон-қ қ атынастар. Ком кісіпорындар мен ұ йымдардың қ аржысын ұ йымдастыру белгілі қ ағ идаттарғ а негізделген: ком шаруашылық есеп - ком есептің айқ ындаушы қ ағ идаты ө зінө зі ө теушілік (ө з ө німін ө ткізуден тү скен ақ ша есебі оны ө ндіру ж/е бү кіл шығ ынды ө теуді білдіреді) пен ө зінө зі қ аржыландыру болып табылады. Жоспарлы қ ағ идат - кә сіпорынның қ аржылық қ ызметі ө ндірістің мақ саттарына, міндеттеріне жетудің параметрлерін есептеу арқ ылы алдын ала қ арастырылатын ын білдіреді. Меншіктің барлық нысандарының тең дігі кағ идаты- қ атынастардың тұ рақ тылығ ы мен меншіктің тү рлі нысандары-мемл-к, жеке меншік, шетел мемл-ң, халық аралық ұ йымдардың нысандары дамуының мемл кепілдігінде жү зеге асырылады. Қ аржы резервтерінің болуы- қ аржы резервтері ә р тү рлі ә дістермен ө ндірістік ж/е ә леуметтік қ орлардың мө лшеріне пайызбен, пайда н/е табыстан тұ рақ ты нормативтер б/ша аударымдар арқ жасалуы мү мкін.

Коммерциялық емес ұ йымдар мен мекемелер қ ызметін ұ йымдастырудың қ аржылық кө здері. Коммерциялық емес ұ йымдар мен мекемелер қ ызметін ұ йымдастырудың қ аржылық кө здері ә р тү рлі болып табылады. Оларды бұ л қ ұ рылымдардың іс ә рекет етуіне мемлекеттің қ атысу дә режесіне қ арай топтастыруғ а болады: Бюджет қ аражаттары; Мемлекеттік бюджеттен тыс қ орлар; ө нім ө ткізуден тү скен тү сім ақ ша; Мү лікті жалғ а беруден тү скен тү сім ақ ша; Халық тың қ аражаттары; Кадрлар дайындаудан тү скен табыс жә не т.б. Мемлекет тиісті функцияларын толық атқ арғ ан жерде ұ йымдарды ұ стауғ а жұ мсалатын шығ ыстар мемлекеттік бюджеттің қ аражаттары есебінен жү зеге асырылады. Бұ ғ ан мелекеттік басқ ару, қ ұ қ ық тық тә ртіпті қ орғ ау, қ орғ аныс ішінара білім беру жә не денсаулық сақ тау жатады. Коммерциялық емес ұ йымдарды қ аржыландырудың маң ызы жағ ынан екінші кө зі кө рсетілетін қ ызметтерден, орындалатын жұ мыстардан алатын табыстары тү ріндегі меншікті қ аражаттар, сондай ақ ведомоствоғ а қ арасты кә сіпорындарда ө нім ө ндіруден алынғ ан жалпы табыс ұ йымның меншігіндегі басқ а мү лікті пайдаланудан тү скен табыстар болып табылады. Қ аржыландырудың ү шінші кө зі – банктердің кредиттері. Бұ л кө зі арқ ылы қ ызмет кө рсететін ұ йымдардың пайдалануы мү мкін ө йткенні қ арыз қ аражаттарын қ айтарудың қ ө ажеттілігі ұ йымның кредиттті пайдалану уақ ытынан асып тү сетін мерзімі бойынша жақ сы жолшғ а қ ойылғ ан бірқ алыпты жұ мыс ісеуін керек етеді. Қ оғ амдық бірлестіктер мен ұ йымдарды қ аржыландырудың айырық ша ә дісі олардың қ атысушыларының мү шелік жарналары болып табылады. Коммерциялық емес қ ызмет ұ йымдары мен мекемелерін ұ стауғ а жә не дамытуғ а арналғ ан қ аражат-тарды толық тырудың белгілі бір кө зі олардың қ арамағ ындағ ы ресурстардың бір бө лігін коммерциялық жә не жинақ банктерінің депозиттеріне сондай ақ қ аржы рыногында бағ алы қ ағ аздарғ а орналастырудан алынатын табыстар болып табылады.

Коммерц емес ұ йымдар мен мекемелердің қ аржысын ұ йымдастырудың мазмұ ны. Кірісті тү сіру негізгі мақ саты болып табылмайтын жә не алынғ ан таза табысты қ атысушылар арасында бө лмейтін заң ды тұ лғ а коммерц емес ұ йым деп танылады. Коммерциялық емес ұ йымдар мекеме, қ оғ амдық бірлестік, акционерлік қ оғ ам, тұ тыну кооперативі, қ ор, діни бірлестік, қ ауымдастық нысанындағ ы заң ды тұ лғ алардың бірлестігі нысанында жә не заң намалық актілерде кө зделген ө зге де нысанда қ ұ рылуы мү мкін. Бұ л ұ йымдардың қ ызметінің мақ саты пайда табу емес, керісінше қ оғ амдық қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыру болып табылады. Коммерциялық емес ұ йымдардың қ аржысы деп материалдық емес игіліктер мен қ ызметтерді жасау мақ сатында материалдық ө ндіріс салаларында жасалғ ан ұ лттық табысты қ айта бө лу нә тижесінде қ ұ рылатын ақ ша қ орларының қ озғ алысын ортақ тастыратын ақ ша қ атынастарының жиынтығ ын тү сінеді.

Қ аржы жоспарының жү йесі. Қ аржылық жоспарлаудың негізгі қ ұ жаты болып келетін қ аржы жоспары шаруашылық жү ргізуші субъектілердің, салалардың, аймақ тардың ж/е жалпыи мемлекеттің ақ шалай табыстары (кірістері) мен қ орланымдарын қ ұ рудың ж/е пайдаланудың жосары болып табылады. Қ аржы жоспары ұ лттық шаруашылық тың ресурстарымен қ амтамасыз етілуін кө рсетеді. Қ аржы жоспарларының жү йесі жоспарлардың ә р алуан тү рлерін кіріктіреді., ол 2 топпен ажыратылады: бастапқ ы ж/е жиынтық қ аржы жоспарлары. Бастапқ ы қ.ж -ның саны жиынтық қ.ж-на қ арағ анда едә уір кө п ж/е нысаны мен мазмұ ны ә р тү рлі. Бұ л толып жатқ ан, ө зінің қ ызметі, ұ йымдастыру типі, басқ ару ә дістері мен қ аржыландырылуы ә р алуан шаруашвлық жү ргізуші субъектілердің, ведомстволардың қ аржы жоспарлары. Жиынтық қ.ж. жалпы мем-к қ аржы ресурстарының қ озғ алысын негіздейді, мем-ң қ аржы жү йесі жү зеге асыратын қ айта бө лу процестерін белгілейді.

Қ аржы механизмінің қ ұ рылымы, мазмұ ны. Қ аржы саясаты нақ ты шаруашылық ө мірде қ аржы механизмі арқ ылы іске асырылады. Ол қ аржыны ұ йымдастыру, жоспарлау жә не басқ ару тү рлерінің, нысандарының жә не ә дістерінің жү йесі болып табылады. Қ аржы механизмі арқ ылы шаруашылық жү ргізудің тү рлі дең гейлерінде жә не қ ызмет сфераларында экономикалық жә не ә леуметтік дамудың мемлекеттік бағ дарламаларын орындау ү шін мақ сатты ақ ша қ орлары мен ақ ша қ орланымдарын қ алыптастыру жә не пайдалану жө ніндегі қ аржы қ атынастары басқ арылады. Қ аржы механизмінің қ осалқ ы жү йесі (бө лігі) оның неғ ұ рлым маң ызды қ озғ аушы кү ші болып табылады, олар: қ аржылық жоспарлау, қ аржы тұ тқ алары менынталандырмалары, ұ йымдық қ ұ рылым жә не қ аржы жү йесінің қ ұ қ ық тық режімі, қ аржыны ұ йымдастыру. Қ аржы механизмінің блогі (буыны) – бұ л жалпы мақ сатты бағ ыттылық белгісі бойынша біріккенбіркелкі ө зара байланысты ә лементтердің жиынтығ ы. Қ аржы механизмінің ә лементі – бұ л қ арапайым шаруашылық нысан, ол арқ ылы қ оғ амдық ө ндіріске қ атысушардың мү дделері айрық ша тү рде білінеді.

Қ аржы ресурсы ж/е қ ор қ аржы қ атынасының нысаны ретінде. Қ аржылық қ атынастар - ө ндірістік қ атынастардың табиғ и қ ұ рамды бө лігі; мемлекет пен шаруашылық жү ргізуші жеке субъектілер арасындағ ы ақ шалай нысандағ ы экон-қ қ атынастарды кө рсетеді. Қ аржылық ресурстар – мем-ң, кә сіпорындардың, бірлестіктердің, ұ йымдардың қ арамағ ындағ ы ақ шалай қ аражаттары мен қ орларының жиынтығ ы; қ оғ амдық жиынтық ө нім мен ұ лттық табысты қ айта бө лу барысында қ ұ ралыды. Қ аржы қ орлары (қ орланым, босалқ ы қ ор) – қ аржылық ә діспен қ алыптастырылғ ан, белгілі бір қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыруғ а пайдаланылатын мақ сатты ақ ша қ аражаттары.

Қ аржы саясатының мә ні, маң ызы ж/е ә леуметтік –экон-қ процестегі қ аржы механизмі. қ ойылғ ан мақ саттарды іске асыруда қ аржылық саясат маң ызды рө л атқ арады. Оны жасап, жү зеге асыру ү дерісінде қ оғ ам алдында тұ рғ ан міндеттерді орындаудың шарттары қ амтамасыз етіледі; ол экономикалық мү дделерге ық пал жасаудың белгілі бір қ ұ ралы болып табылады. Елдің қ аржы заң намасының негізінде қ аржылық ресурстарды жұ мылдыру, бө лу ж/е пайдалану жө ніндегі мем-ң ж/е басқ а экон-қ агенттердің іс-шаралары қ аржылық саясат деп аталады. Ол мем-ң экон-қ саясатының қ ұ рамды бө лігі болып табылады. Қ аржыны басқ арудың бү кіл жү йесі мем-ң қ аржылық саясатына негізделеді. Қ аржылық саясат қ аржылық механизм арқ ылы іске асырылады. Қ аржылық механизм – экон-қ ж/е ә леу-к даму ү шін қ олайлы жағ дайлар жасау мақ сатында қ оғ ам қ олданатын қ аржылық қ атынастарды ұ йымдастыру нысандарының, қ аржылық ресурстарын қ алыптастырып пайдалану ә дістерінің жиынтығ ы.

Қ аржы саясатының тұ жырымдамасы. Қ аржы саясаты – қ аржыны басқ арудың тү пкі мақ саты, оның нақ ты нә тижесі; ө зінің функциялары мен міндеттерін жү зеге асыру ү шін мемлекеттің қ аржы саласында жү ргізетін мақ сатты ойлары мен шараларының жиынтығ ы. Ол мемлекеттің экономикалық саясатының қ ұ рамды бө лігі болып табылады. Материалистік диалектика жү йесінде тү рлі басқ а саясат сияқ ты қ аржы саясаты қ ондырмағ а жатады, ал қ аржы саясатында білінетін жә не ө ндірістік қ атынастардың, белгілі бір экономикалық формацияның бір бө лігі ретінде кө рінетін қ аржы қ атынастары базистік болып табылады Қ аржы саясаты ө зіне бюджет, салық, ақ ша, несие, бағ а жә не кеден саясатын қ амтиды. ө з кезегінде мемлекеттің қ аржы саясаты тек оның экономикалық жә не ә леуметтік саясатын жү зеге асырудың қ ұ ралы болып келеді, яғ ни қ осалқ ы рө лді орындайды. Мемлекеттік саясаттың басқ а да бағ ыттарын – ұ лттық, геосаясатты, ә скери саясаттарды да ұ мытуғ а болмайды. Осы бес бағ ыттың жиынтығ ы мемлекеттік саясатты жү ргізудің негізгі қ ұ ралы болып табылатын қ аржы саясатын анық таса керек. Қ аржыны басқ арудың бү кіл жү йесі мемлекеттің қ аржы саясатына негізделеді. Қ аржы саясатын жасауғ а биліктің заң намалық жә не атқ арушы тармақ тары қ атысады. Қ азақ стан Республикасында оның конституциялық ерекшеліктеріне қ арай жалпыэкономикалық саясат сияқ ты қ аржы саясатын жасаудағ ы басымдық Қ азақ стан Республикасының Президентіне жатады, ол жыл сайынғ ы Жолдауында ағ ымдағ ы жылғ а жә не перспективағ а арналғ ан қ аржы саясатының басты бағ ыттарын анық тайды. Ү кімет экономиканы дамытудың басты бағ ыттарын жү зеге асыру жә не қ оғ амдағ ы ә леуметтік тұ рақ тылық ты қ амтамасыз ету мақ сатымен осы Жолдаудың шең берінде іс-қ имыл жасауы тиіс. Осығ ан орай биліктің атқ арушы тармағ ының бір бө лігі ретінде Ү кімет қ аржы саясатын іске асыруғ а қ ажетті заң дардың жобаларын жасайды жә не оларды қ арап, қ абылдау ү шін Президентке тапсырады.

Қ аржылық бақ ылаудың жіктемесі. Қ аржылық бақ ылаудың сыныптамасы субъектілердегі айырмашылық тарғ а, бақ ылау іс-қ имылдарын жү ргізудің уақ ытына, бақ ылауды жү ргізудің тә сілдеріне негізделген. Осы белгілерге қ арай, қ аржылық бақ ылау ү ш бағ ыт бойынша: тү рлері, нысандары, оны жү зеге асырудың ә дістері бойынша жіктеледі. Қ Р қ азіргі қ аржылық бақ ылау жү йесі оны жү зеге асыратын субъектілеріне қ арай мемлекеттік, қ оғ амдық жә не аудиторлық бақ ылау болып ажыратылады. Жалпымемлекеттік қ аржылық бақ ылау мемлекеттік жә не ведомстволық бақ ылау арқ ылы жү зеге асырылады. Қ оғ амдық қ аржылық бақ ылау қ оғ амдық ұ йымдардың: кә сіподақ тардың, партиялардың, жастардың, бұ қ аралық қ озғ алыстардың, ғ ылыми-техникалық, мә дени ағ артушылық, спорт, тү рлі қ орлардың бақ ылауы. Аудиторлық б – бұ л кә сіпкерлік қ ызмет тү рлерінің бірі – тә уелсіз аудиторлық ұ йым мен кә сіпорын, компания, банк, сақ тық компаниясы иесінің жасасқ ан келісімшарт негізінде қ аржылық -шаруашылық қ ызметінің жай-кү йін тексеру.

Қ аржылық бақ ылаудың мә ні мен маң ызы. Қ аржылық бақ ылау деп ә детте тиісті ақ ша қ орлары бойынша қ оғ амдық жалпы ө німді қ ұ ндық бө лу жә не оларды белгілі бір мақ саттарғ а жұ мсаудың негізділігін тексеруге бағ ытталғ ан айрық шалық қ ызметті айтады.Қ аржылық бақ ылау қ аржыны басқ арудың функционалдық элементтерінің бірі, ол басқ арудың басқ а элементтерімен тығ ыз байланысты жә не бір мезгілде жү зеге асырылады.Бақ ылау функциясы – қ аржының ішкі қ асиеті, ал қ аржылық бақ ылауғ а қ аржығ а тә н объективті мазмұ н ретіндегі бақ ылау функциясын практикалық қ олдану болып табылады.Қ аржылық бақ ылаудың ө згешелігі – оның ақ ша нысанында жү зеге асырылатындығ ында. Табыстар мен қ орланымдардың қ алыптасу процестері, ақ ша қ орларын қ ұ ру жә не пайдалану оның тікелей объектісі болып табылады.

Қ аржылық қ ұ қ ық тық -қ атынастар ж/е қ аржылық қ ұ қ ық тық нормасы. Қ оғ амда пайда болатын қ аржылық қ атынастар қ ұ қ ытық реттеуді қ ажет етеді. бұ л ретте қ аржылық қ ұ қ ық тың ә р тү рлі нормалары қ олданылды. Қ аржылық қ ұ қ ық – бұ л қ оғ ам дамуының тиісті кезең індегі мем-ң ж/е басқ а экон-қ субъектілердің міндеттерін жү зеге асыру ү шін қ ажетті ақ шалай қ орларды жасау, бө лу ж/е пайдалану ү дерісінде пайда болатын қ аржылық қ атынастарды реттейтін заң нормаларының жиынтығ ы. Қ аржылық қ ұ қ ық та қ аржылық қ ұ қ ық тық нормалар – қ ұ қ ық тың негізгі бастапқ ы элементтері, яғ ни қ ұ қ ық белгілеу органы қ абылдағ ан ж/е қ аржылық қ атынастардағ ы мем-к мә жбү рлеу (кү штеу) шараларымен қ амтамасыз етілген қ ылық тың қ атаң белгілі бір ережесі пайдаланылады.

Қ аржының табиғ аты ж/е оның қ ажеттілігі. Қ аржы («қ олма-қ ол ақ ша», «табыс» ұ ғ ымын білдіреді) қ оғ амда нақ ты ө мір сү ретін, объективті сипаты мен айрық ша қ оғ амдық арналымы бар ө ндірістік қ атынастарды білдіре отырып, тарихи қ алыптасқ ан экономикалық категория ретінде кө рінеді. Қ аржының қ ажеттігі – объективті мә н-жайдын – тауар-ақ шалай қ атынастардың болуынан ж/е қ оғ амдық дамудың қ ажеттіліктерінен туындайды.

Қ аржының функциясы ж/е оның мә ні. Қ азіргі уақ ытта қ аржының бө лгіштік жә не ұ дайы ө ндірістік тә різді екі тұ жырымдамасы танылып отыр. Бұ л тұ жырымдамағ а сә йкес қ аржы екі функция орындайды: бө лу жә не бақ ылау. Бө лу функциясы қ аржы қ ұ ралдарын қ оғ амдық жалпы ө нім мен оның аса маң ызды бө лігі – ұ лттық табысты, сондай-ақ ұ лттық байлық тың бір бө лігін бө лу жә не қ айта бө лу процесінде пайдаланғ ан кезде кө рінеді. Қ аржы кө мегімен ұ лттық табысты бө лу жә не қ айта бө лу екі ә діспен жү зеге асырылады: Қ аржылық -бюджеттік ә діс. Ол бюджетке табыстарды алғ анда жә не бюджеттен қ аражаттарды қ айтарусыз тә ртіппен бергенде қ олданылады; Кредиттік-банкң тік ә діс. Ол уақ ытша бос қ аржы ресурстарын жұ мылдыруды жә не қ айтарымдық негізде кредиттер беруді білдіреді. Ұ дайы ө ндірістік тұ жырымдамасы жақ таушыларының қ аржының мә нін осылай кең інен ұ ғ ынуына сә йкес олар қ аржығ а мына функцияларды береді: 1.ақ шалай табыстар мен қ орларды жасау; 2.ақ шалай табыстар мен қ орларды пайдалану; 3.бақ ылау функцясы. Қ аржы кө мегімен мемлекет ө зінің иелігіне метериалдық ө ндіріс сферасында жасалғ ан қ оғ амдық жиынтық ө нім қ ұ нының бір бө лігін алады. Бұ л процесс қ аржының - ақ ша қ орларын жасау арқ ылы жү зеге асады, бұ л ө зінің нақ ты тү рдегі практикалық кө рінісін, ең алдымен, мемлекеттің салық саясатында табады. Бақ ылау функциясы қ аржылық бақ ылауда – жалпы ішкі ө німді тиісті қ орларғ а бө луге жә не оларды мақ сатты арналым бойынша жұ мсауғ а бақ ылау жасауда кө рінеді

Қ Р қ аржы жү йесі 3 – ке бө лінеді: жалпы мемл.қ аржы (мемл бюджет, арнаулы бюджеттен тыс қ орлар, мемл кредит); шаруашылық жү ргізуші субъектілердің қ аржысы (материалдық ө ндіріс сферасының қ аржысы, ө ндірістік емес сфераның қ аржысы); халық тың (ү й шаруашылығ ының) қ аржысы. Қ аржы жү йесі oрталық -лғ ан қ аржылар (жалпымемл қ аржы) ж/е орта-мағ ан каржы (шаруашылық жү ргізуші субъектілердің қ аржысы, халық тың ү й шаруашылығ ының қ аржысы) болып бө лінеді

Қ Р қ аржыны басқ ару ұ йымдары. Қ аржыны басқ ару стратегиялық ж/е оперативтік басқ ару болып ажыратылады. Стратегиялық басқ аруды дә стү р б/ша мемл биліктің ж/е басқ арудың жоғ арғ ы органдары-Парламент, Президент аппараты, Ү кімет, Қ аржы министрлігі, экон-қ даму ж/е сауда министрлігі жү зеге асырады. Мемл қ аржысын басқ аруғ а Қ Р Ұ лттық банкі белгілі бір тү рде қ атысады. Одан басқ а Қ Р-ның экон-қ ж/е жемқ орлық қ ылмыстылық пен кү рес жө ніндегі агенттігі (қ аржы полициясы) министрліктің ведомстволары: қ азынашылық комитетеі, кедендік бақ ылау комитеті, қ аржылық бақ ылау комитеті, салық комитеті, қ аржы мониторингі комитетеі ж/е т.б.

Мемлекеттік қ аржының қ ұ рамы, тү сінігі. Мемлекеттік қ аржысының қ ұ рамында республикалық ж/е жергілікті дең гейлерде қ алыптасатын бюджеттік қ атынастар мен ө зара байланыстар маң ызды рө л атқ арады. Бюджеттік қ атынастар кө мегімен мем-к қ ұ рылымдардың қ арамағ ына қ аржылық ә діспен қ айта бө лінетін ұ лттық табыстың едә уір бө лігі жұ мылдырылады. Қ Р аумағ ында жалпы функцияларды орындау ү шін республикалық (орталық) бюджет қ алыптастырылады. Оның ресурстары мем-к мақ сатты кешенді бағ дарламаларды қ аржыландыруғ а, республикалық функцияларды орындауғ а, сондай-ақ қ арулы кү штер мен басқ ару органдарын ұ стауғ а байланысты мем-ң шығ ыстарын қ амтамасыз етуге арналғ ан. Ол 2-ге бө лінеді: бюджет ж/е бюджеттен тыс қ орлар. Бюджеттерде қ аражаттар иесізденеді, ал бюджеттен тыс қ орлардың қ ұ қ ық тық мә ртебесі қ аражаттарды қ атаң мақ сатты арналым бойынша пайдалануғ а мү мкіндік береді. Бюджеттік қ атынастар жү йесінде жергілікті бюджеттерге маң ызды орын беріледі. Жергілікті бюджеттер кө бінесе экономикалық процестерді реттеу ү шін пайдаланылады, ө ндіргіш кү штерді орналастыруғ а ық пал етеді, жергілікті кә сіпорындар шығ аратын ө німнің бә секелестік қ абілетін арттыруғ а жә рдемдеседі. Оның 2 тү рі бар: мемлекеттік кредит ж/е кә сіпорындардың қ аржысы.

Мемлекеттік кірістің жіктемесі. Мем-к кірістерді сыныптау олардың экономикалық мағ ынасын, қ ұ рамы мен мақ сатты бағ ыттылығ ын, қ алыптасу қ ағ идаттарын, яғ ни мем. кірістерінің бү кіл жү йесін тү сінуге мү мкіндік береді. Меншік нысандарын ұ йымдық -қ ұ қ ық тық ресімдеуге қ арай мем-ң кірістері мыналардан тұ рады: 1. мем-к кә сіпорындар мен ұ йымдардың табыстары; 2. жеке кә сіпкерлік сектордың салық тү сімдерінен; 3. қ оғ амдық, кооперативтік ж/е ұ жымдық кә сіпорындардың салық тү сімдерінен; 4. халық тың салық тө леvдерін. Жасалу сфераларына қ арай мем-к кірістер: 1. материалдық ө ндіріс сферасында қ алыптасатын кірістер; 2. ө ндірістік емес сферада жасалатын кірістер болып табылады. Қ аржылық мазмұ ны бойынша мем-к кірістер: 1. салық тық; 2. салық тық емес.

Мемлекеттік кірістің маң ызы. Мем-к кірістер деп – экономикалық қ атынастардың жү йесін айтады, бұ л қ атынастардың ү дерісінде мем-ң жұ мыс істеуінің материадық базасын жасау ү шін мем-ң меншігіне тү сетін қ аражаттардың жиынтығ ы қ ұ рылады. Жиынтық қ оғ амдық ө німді бө лудің нә тижесінде мем-ң, жеке кә сіпорындардың, шаруа-қ ұ йымдардың ж/е халық тың бастапқ ы табыстары жасалынады. Мем-ң кірістері мем-к кә сіпорындарың қ арамағ ына қ аржы ресурстарын қ алыптастырумен байланысты болатын қ аржы қ атынастарының бө лігі ретінде кө рінеді. Сонымен бірге жұ мылдырылатын ме-ң қ аржы ресурстары орталық тандырылғ ан кірістер қ атарына, мем-к кә сіпорындардың қ арамағ ында қ алғ андары орталық тандырылмағ ан кірістенр қ атарына жатады.

Мемлекеттік шығ ыстың жіктемесі. Мақ сатты белгісі б/ша мемл-ң шығ ыстары экон-ғ а, ә леум.мә дени шараларғ а, ғ ылымғ а, қ орғ аныс пен басқ аруғ а жұ мсалатын шығ ыстарғ а бө лінеді. Аумақ тық белгісі б/ша мемл-ң шығ ыстары экон-қ аймақ тар б/ша бө лінеді. Мұ ндай сыныптау ө ндіргіш кү штерді орналастыруғ а ж/е ұ лттық шаруашылық тағ ы ү йлесімдіктерді жетілдіруге белсенді ық пал жасауғ а мү мкіндік береді. Салалық белгісі б/ша материалдық ө ндіріс сферасында мемл-ң шығ ыстары ө неркә сіпке, қ ұ рылысқ а ауыл шаруашылығ ына, кө лік пен байланысқ а, саудағ а, жабдық тау мен дайындауғ а жұ мсалатын шығ ындарғ а бө лінеді; ө ндірістік емес сферада білім бері, ғ ылым, денсаулық сақ тау мен дене шынық тыру, элеуметтік сақ тандыру мен элеум қ амсыздандыру, қ орғ аныс, басқ ару шұ ығ ындары болып бө лінеді.

Мемлекеттік шығ ыстың маң ызы. Мемл шығ ыстар- бұ л мемл жұ мыс істеуімен байланысты ақ ша шығ ындары. Экон-қ категория ретінде олар қ оғ амдық ө ндірісті дамытып, жетілдіру, қ оғ амның сан алуан қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру мақ сатында жалпы ішкі ө німнің бір бө лігін бө лумен ж/е тұ тынумен байланысты экон-қ қ атынастарды білдіреді. Мемл шығ ыстары – мемл қ аржы саясатының маң ызды қ ұ ралы, оның орталық тандырылғ ан ж/е орт-мғ ан кірістерін пайдалануғ а байланысты болатын қ аржы қ атынастарының бір бө лігі. мемл шығ -н ө згешелігі сол, ол қ ызметтің тек мемл сферасын қ ажеттіліктерін қ амтамасыз етеді. Сондық тан мемл шығ ыстарының мазмұ ны мен сипаты мемл экон-қ, ә леуметтік басқ ару, қ орғ аныс ж/е т.б функцияларымен тікелей байланысты.

Мемлекеттің қ аржылық қ ызметі ж/е оның заң намалық ә дістері. Мемл-ң қ аржылық қ ызметі оның ақ шалай қ орларын жасау, бө лу ж/е пайдалану сияқ ты 3 жалпы бағ ытта іс ә рекет ететін толып жатқ ан ж/е сан қ ырлы функцияларында білінеді. Бұ лардың ә рқ айсысындағ ы ажырағ ысыз элемент бақ ылау функциясы болып табылады. Мемл қ аржылық қ ызметінің мынадай ә дістері пайдалынылады: 1.орт-ғ ан мемл қ орларғ а: мемл бюджетке, бюджеттен тыс қ орларғ а, сақ тық ж/е несиелік қ орларғ а тө ленетін міндетті(салық) ж/е ерікті (ө мір сақ т. жалпы сақ т. мемл қ арыздар.) тө лемдердің ә дістері. 2. Мемл ақ шадлай қ аражаттарын бө лген кезде мына ә дістерді ажыратады: қ аржыландыру-қ аражаттарды қ айтарусыз ж/е ө теусіз беру, кредиттеу-аитарымдылық ж/е ө теулілік негіздерде ақ ша бө лу. 3.Қ аржылық операциялар кезінде ақ шалай қ аражаттар мен қ олма-қ ол ақ шасыз ж/е қ олма қ ол ақ ша мен есеп айырысу ә дістері қ олданылады.

Шаруашылық субъекті қ ызметінің қ аржылық нә тижелері ж/е ө ндірістік қ орлары. Жұ мыс істеп тұ рғ ан шаруашылық жү ргізуші субьектілерде негізгі жә не айналым капиталдарының орны ө німді сатқ аннан кейін жә не тиісті табыс тү скеннен кейін толтырылады. Жаң а шаруашылық жү ргізуші субьектілерді қ ұ ру немесе оларды кең ейту кезінде қ аражаттардың едә уір бө лігі қ ұ рылтайшылардың жарналары, акцияларды сатудан тү скен қ аржылай қ аражаттарды тарту есебінен қ алыптасады; мемлекеттік кә сіпорындар ү шін – бюджет пен мемлекеттік бюджеттен тыс қ орлардың қ аражаттары. Қ аражаттардың бір бө лігі басқ арудың жоғ арғ ы буындарының – бірлестіктің, ассоциацияның, министрлі ктердің, ведомстволардың орталық тандыры лғ ан қ аржы ресурстары есебінен авансылан уы мү мкін. Соң ғ ы уақ ытта қ аржыландыру дың кө зі ретінде шетелдік инвесторлардың қ аражаттары кең інен таралып келеді. Жұ мыс істеп тұ рғ ан шаруашылық жү ргізуші субьектілерде ө ндірістік капиталдардың ө сімін қ аржыландырудың кө зі олардың кә сіпорынның қ арамағ ында қ алдырылатын жә не тікелей осы мақ сатқ а бағ ытталатын, сондай-ақ қ аржы қ орлары - ө ндірісті дамыту қ оры, ө ндірістік жә не ә леуметтік даму қ оры, қ аржы резерві, басқ а инвестициялық қ орлар арқ ылы жұ мсалатын таза табыс болып табылады. Осы мақ сатқ а сонымен бірге банк кредиттері – негізгі капиталдарды қ аржыландыру ү шін ұ зақ мерзімді, айналым капиталдарын қ аржыландыру ү шін қ ысқ а мерзімді кредиттер пайдаланылады. Ө ндірістік капиталдарды кө бейтудің кө зі бұ дан басқ а, кредиторлық берешек, айналымнан тыс активтердің қ айта инвестицияланатын бө лігі, айналым активтерінің шашыратылатын бө лігі, борышқ орлық бағ алы қ ағ аздардың эмиссиясы, лизинг болып табылады. Сө йтіп, ө ндірістік капиталдарды жасау мен оның ө сімін қ аржыландырудың кө здерін меншікті, тартылғ ан жә не қ арыз қ аражаттарына топтастыруғ а болады. Айналым қ аражаттарының аса маң ызды қ ұ рамды бө лігі меншікті айналым қ аражаттары болып табылады, ө йткені олардың болуы, сақ талымдылығ ы, басқ а қ аражаттарымен арасалмағ ы нақ тылы рыноктағ ы кә сіпорынның қ аржылық орнық тылығ ының дә режесін анық тайды.

Шаруашылық субъектілерінің қ аржылық қ оры. Шаруашылық қ аржы қ ызметі процесінде ұ йымдар қ аржы қ орларын белгілі бір мақ саттарғ а арналғ ан ақ ша қ аражаттарын қ алыптастырып, пайдаланады. Қ ордағ ы ақ ша қ аражаттары ү немі қ озғ алыста болады: тү седі, қ ордаланады, жұ мсалады. Ұ йымдар жұ мыс істеуі ү шін маң ызды қ орлар: жарғ ылық, резервтік капиталдар, қ орлану қ оры, тұ тыну қ оры енбек ақ ы тө леу қ оры, валюталық, жө ндеу қ орлары. Жарғ ылық капитал мемлекет, басқ а меншік иесі н/е қ ұ рылтайшы берген ұ йым мү лкінің мө лшерін сипаттап кө рсетеді ж/е алғ ашқ ыда шаруашылық жү ргізуші субъектілерді қ ұ рғ анда ө ндірістік капиталды, материалдық емес активтерді, айналым қ ұ ралдарын сатып алудың кө зі болып табылады

Шаруашылық субъектілерінің қ аржылық мазмұ ны. Шаруашылық субъектлердің қ аржылары- қ аржы жү йесінің қ ұ рамдас бө лігі болып табылады. Шаруашылық субъектлердің қ аржысы ақ шалай нысанда қ алыптасып, ө ндіріс процесін ұ лғ айтуғ а бағ ыттала отырып, оның экономикалық заң дар негізінде жү зеге асырылуына ық пал етеді. Сонымен қ атар олар халық шаруашылығ ы одан ә рі дамытуғ а қ ажетті ақ шалай қ аражаттың жиынтық тарын пайдалану мен бө лістіруде қ олданылады.

Шаруашылық субъектлердің қ аржысы ның бө лістірушілік функц-ның ерекшелігіне жеке қ аржылар айналымындағ ы бекітілген номативтер негізінде (салық мө лшерлеме лері, амортизациялық аударымдар, банк несиесінің мө лшерлемесі)ө ндірілген ө німнің қ ұ нының айналымына қ атынасуы ұ дайы ө ндіріс процесіне қ атынасуы жатады.

Шаруашылық субъектлердің қ аржысының бақ ылаушылық функциясы кә сіпорын экономикасында маң ызды орынды алады: себебі қ аржылық бақ ылаусыз шаруашылық ты жү ргізу мү мкін емес. Қ аржы басқ ада экономикалық тетіктермен біріге отырып, экономиканы басқ ару ү рдісінде, ө ндірісті арттыруда жә не ең бек, материалдық, табиғ и жә не қ аржылық ресурстарды мақ сатты тү рде пайдалануды жү зеге асыруда маң ызды рө лді атқ арады

Осығ ан орай, шаруашылық субъектлердің қ аржысы дегеніміз ақ шалай қ аражаттарды пайдалану мен бө лістіруге қ атысты жә не ө нім мен қ ызметі ө ндіру мен ө ткізуге байланысты экономикалық қ атынастар болып табылады.

Шаруашылық субъектілерінің қ аржылық менеджменті. Қ аржы жү йесінің нарық жағ дайында басқ ару қ аржы менеджменті деп аталады ж/е кә сіпорындар мен ұ йымдардың кә сіпкерлік қ ызметі арқ ылы ж/е соның шең берінде ә леуметтік-экон-қ процестерді басқ арудың нысаны болып табылды. Қ аржы менеджментінің мә ні тиісті службалар тарапынан қ осымша қ аржы ресурстарын ең тиімді етіп таратуғ а, оларды неғ ұ рлым ұ тымды етіп жұ мсауғ а, қ аржы рыногында бағ алы қ ағ аздарды сатып алып, қ айтып сатып пайдалы операциялар жасауғ а мү мкіндік беретіндей етіп қ аржыны басқ аруды ұ йымдастыру.

Шаруашылық субъектілерінің қ аржысын басқ ару. Бұ л буынның қ аржысын басқ аруды министрліктердің, ведомстволардың, концерндердің, ассоцияциялардың, қ оғ амдардың, серіктестіктердің қ аржы департаменті мен бө лімдері, шаруашылық жү ргізуші субъектілердің қ аржы бө лімдері мен қ аржы службалары жү зеге асырады. қ оғ амдық ұ йымдардың қ аржысын осы ұ йымдардың қ аржы бө лімдері мен топтары басқ арады. Министрліктер мен басқ а жоғ арғ ы органдардың қ аржы басқ армаларының аппараты жиынтық қ аржыны болжау, кірістер мен шығ ыстардың жиынтық балансын бақ ылау жө ніндегі жұ мыстарды жү зеге асырады, ведомствоғ а қ арасты кә сіпорындардың қ аржы бө лімдерінің жұ мысын ү йлестіреді.

Шаруашылық субъектілерінің негізгі қ ұ қ ық тық –ұ йымдастыру формасының қ аржылық ерекшелігі. Кә сіпорын экон-ң негізгі буыны ретінде меншік нысандары мен шаруашылық жү ргізудің ә р алуандығ ы, тауар ақ ша қ атынастары мен рыноктың дамуы кезінде жұ мыс істейді. Меншік нысандарына қ арай шаруашылық жү ргізуші субъектілердің қ орларын қ алыптастырудың ерекшеліктері болады. Ө ндірістік бастапқ ы қ орлардың қ алыптасуына сә йкес шаруашылық қ ызметтің қ аржылық нә тижелері бө лініп, пайдаланылады; таза табыс; пайыздық табыс, дивиденттер, ү лестік табыстар, бюджеттің шығ ыстарынж/е бюджеттен тыс қ орларды ө теу. Ү лестік жарна негізінде жұ мыс істейтін шаруашылық серіктестіктерінің, кооперативтерінің, бірлескен кә сіпорын қ аржысын ұ йымдастыру мұ ндай кә сіпорындар қ аржысының қ алыптасу ж/е алынғ ан табыстарды ә рбір қ атысушының мү ліктегі ү лесіне сә йкес кейінгі бө лудің ерекшеліктерімен анық талады. мұ ндай кә сіпорын қ ұ рылтайшылары мен қ атысушылары ө здерінің салымдарын ақ шалай қ аражаттар, мү ліктің ә р тү рлі тү рлері, мү ліктік қ ұ қ ық тар тү рінде жү зеге асырады.

БАНК

Активтер мен шартты міндет Активтер мен шартты міндеттемелер стандартты ж/е жіктелінген болып бө лінеді. Жіктелінген активтер қ атарына жатпайтын активтер стандартты болып табылады. Жіктелінген активтер мен шартты міндеттемелер кү мә нді ж/е ү мітсіз болып бө лінеді. Жіктелінген активтер қ атарына банк несиелері, депозиттері, бағ алы қ ағ аздары, дебиторлық қ арыздары ж/е шартты міндетемелер жатады.Банктің шартты міндеттемелерінің жіктелуі клиенттің тапсырмасы б/ша қ абылданғ ан ж/е келісім шартқ а сә йкес клиент ү шін банкке тө лем тә уекелін тудыратын міндеттемелер б/ша жү зеге асады. Шартты міндетемені есепке алу ж/е жіктеу банкпен оның клиенті арасындағ ы келісімшарт жасалғ ан кү ннен басталады. Шартты міндеттеме б/ша сыйақ ы тө леу мерзімі кешіктірілмеген ж/е шартты міндеттеме ашылғ ан клиенттің қ аржылық жағ дайы тұ рақ ты болғ ан жағ дайда ондай шартты міндеттеме стандартты болып саналады

Банк депозиттерін сақ тандыру: отандық ж/е шетелдік тә жірибе. Депозиттерді қ орғ ау жү йесіне Ұ лттық банк тарапынан коммерциялық банктердің қ ызметін лицензиялау жү йесімен қ амтамасыз етіледі. Салымдарды сақ тандыру негізінде банктердің депозиттерді жалпылама қ айтарып алуғ а байланысты қ орғ ау қ ағ идасы жатыр. Яғ ни, депозиттер сақ тандырылса, онда салымшыларда ө здерінің ақ ша қ аржыларын қ айтарып алуларына себеп болмайды. Тіптен банк кү йзеліске ұ шырағ ан жағ дайда да, ү кімет клиенттерге олардың ақ шаларын қ айтарады немесе клиенттермен олардың салымдарын басқ а тө лем қ абілеттілігі жоғ ары банкке аудару туралы келіседі. Салымдар жә не олар бойынша есептелген сыйақ ы сомалары мiндеттi тү рде салым қ ай валютада болса, сол валютада толық қ айтарылады. Тең геде — салынғ ан салым (депозит) сомасы, бiрақ 400 мың тенгеден артық емес, сондай-ақ қ атысушы банктің Ұ лттық банктің ресми қ айта қ аржыландыру мө лшерлемесiнің 50% шегінде банктiк операцияны жү ргізуге лицензияны қ айтарып алғ анғ а дейiн есептелген сыйақ ы мө лшерi. Талап ету салымы бойынша тең геде — салынғ ан салым (депозит) сомасы қ айтарылады. Салымшы ө зінің ә р тү рлi валютада салғ ан мерзiмдi салымы бойынша тө лемдердi қ айтару кезегін ө зi анық тауғ а қ ұ қ ылы. Барлық банктер ұ жымдық сақ тандыруғ а қ атысуғ а тырысады, ө йткенi сақ тандыру жү йесіне қ атыспайтын банктер, ө здерiнің жарғ ылық капиталынан аспайтын кө лемде ғ ана депозиттер тарта алады. Ал мү ше банктерге мұ ндай шектеу қ ойылмайды. Кез келген банк ө з қ алауы бойынша депозиттердi ұ жымдық сақ тандыру жү йесінен еркiн шығ а алады.

Барлық дамығ ан елде депозиттердi сақ тандырудың бiр немесе басқ а да нысандары қ олданылады. Францияда бiр салымшығ а кепiлдiк 400 мың француз франкiн қ ұ райды. Бұ л кезде шетел валютасындағ ы мерзiмдiк аманаттар кепiлдiкке жатқ ызылмайды Жапония, Испания, Канада, Ұ лыбритания жә не АҚ Ш-та депозиттерді сақ тандыру бағ дарламалары мемлекет бақ ылауында. Депозиттердi сақ тандырудың федералдық бағ дарламасы бойынша АҚ Ш-та банк шығ ындары жоғ ары. Салымның жоғ ары сақ тандырылатын жарнасына шек кою себептерiн тү сіндірсек. Бiрiншiден, депозиттердi сақ тандыру бағ дарламасы мемлекеттiк больп табылатын елдерде сақ тандыру жағ дайлары бойынша бюджеттің ә р тү рлi мү мкін болатын қ осымша шығ ындарын тө мендету мақ сатында, банктердiң кепiлденген мідеттемелерiне шектеу қ ойылады. Екiншiден, депозиттердi сақ тандыру бағ дарламасы мемлекеттiк емес елдерде сақ тандыру тө лемдерiнің ү лкен болуынан банктер ө здері кү йзелiске тү скен банктердің барлық қ арыздарын ө теуге қ абiлетті болмауы мү мкін. Дамығ ан елдерде банктiк қ ұ пия —қ ұ қ ық тың жеке объектiсi, жасырын ақ параттың жеке тү рі. Бiздің республикамызда банктiк қ ұ пияны сақ тау ү шін заң негіздерi бойынша шаралар қ арастырылғ ан.

Банктік менеджмент ж/е оның ерекшеліктері. Банктік менеджмент — клиенттердің қ аржылық дамуына неғ ұ рлым қ олайлы жағ дай жасау мақ сатында алуан тү рлі банк қ ызметтерін кө рсету мен операциялар жасау жә не жаң а нарыктар қ алыптастыру ү шін банктің, жекелеген орындаушылардың мү дделеріне ә сер ету процесі болып табылады. Банктік менеджменттің жоспарлау, ұ йымдастыру, ү йлестіру, ынталандыру жә не бақ ылау сияқ ты қ ызметтері бө ліп кө рсетіледі Сандық кө рсеткіштердің банк қ ызметін басқ арудың барлық аясына қ атысы бар. Банк клиенттерінің саны мен олардың шоттары (есептері), депозиттер кө лемі, несие салымдары, инвестициялар; банк жасайтын операциялар мен қ ызметтердің.Сапалық кө рсеткіштерді бірнеше тү рге бө луге болады. 1-ші топты банктің кірістер мен шығ ыстар кө рсеткіштер қ ұ райды. Банктің тиімділігін (рентабельділігін) басқ ару соның кө мегімен жү зеге асырылады. 2-ші топ қ аражаттардың айналым жасау жылдамдығ ының, операцияларды жасауғ а жұ мсалатын ең бек шығ ындарының, қ ұ жаттарды ө ң деу жылдамдығ ының кө рсеткіштерін қ амтиды. 3-ші топқ а банк кө рсететін қ ызметтердің кө лемі, қ ұ рылымы мен сапасы бойынша клиенттердің талап-тілектерін қ анағ аттандыру дә режесінің кө рсеткіштері кіреді. Банктік менеджменттін тағ ы бір ерекшелігі, салымдар мен депозиттер иегерлерінің мү дделерін қ орғ ау мақ сатына мемлекет тарапынан банк қ ызметінің неғ ұ рлым тез реттелетіндігімен байланысты.

Банктік маркетинг ж/е оның ерекшеліктері. Банктік сферасындағ ы маркетинг ерекшелігі ең алдымен банк ө німі спецификасына шартталады. Банк сферасындағ ы маркетинг ерекшелігі ең алдымен банк ө німіне байланысты. Ол банк жасағ ан кез-келген қ ызмет не операция банк ә кімшілігі мен оның барлық қ ызметтерінің саясатының мақ саты – клиенттерді тарту, ө з қ ызметтерін тарату сферасын кең ейту, нарық ты жаулап алу, алынатын тү сімді кө бейту болып табылады. Банк сферасындағ ы маркетинг ерекшелігі – мұ ндағ ы коммерциялық банктер салымдарды тартуғ а ғ ана емес, ә р тү рлі ұ йымдар, ө ндірістерді, несиелеу арқ ылы тартылғ ан ақ шаны дұ рыс қ олдануғ а да қ ызығ ушылық танытуда. Бұ л коммерциялық банктердің клиенттерімен қ атынас сферасы сол секілді несиелік салымдар сферасындағ ы маркетингтің кешенді дамытылуы керектігін кө рсетеді. Сө йтіп банктік маркетинг бір мақ сатты орындауғ а, бағ ытталады: шаруашылық тағ ы уақ ытша босағ ан ақ ша қ ұ ралдары мен кірісті дұ рыс пайдалану.

Маркетинг стратегиясын қ ұ рлымдау кезіде банк қ ызметтерінің де бір қ атар ерекшеліктерін есепке алу керек:

- қ ызметтердің абстрактілі мінездемесі;

- қ ызметтер сапасының тұ рақ сыздығ ы;

- қ ызметтерді сақ тамау;

Алғ ашқ ы сө здің мағ ынасы – аталғ ан қ ызметтерді тұ тынушы қ олданбайынша материалды тү рде қ олданып бағ алай алмайды дегенді білдіреді. Сондық тан тұ тынушы банкке келген кездегі кілттік сө з-пайда болашақ. Аталғ ан пайданы шын мә нінде тү сініп, бағ алау ү шін бә секелестерің ді, олардың қ ызмет тү рлері мен жарнама беру ә дісін білген жө н.