Лекция№ 2 Тақырыбы: Жұлын.

1.жұ лын- қ ұ рылысы

2.жұ лынның қ ызметі

Жұ лын омыртқ а ө зегінде орналасқ ан. Ересек адамдарда 0, 5 метрге жуық, салмағ ы 38-37 г. Жұ лынның жоғ арғ ы жағ ы сопақ ша мимен жалғ асады. Тө менгі ұ шы шашақ тарының i-ші жә не ii-ші бел омыртқ а тұ сында бітеді. Жұ лын 31-32 сегменттен тұ рады: 8 мойын, 12-кеуде, 5 бел, 5 сегізкө з жә не 1-3 қ ұ йымшақ бө лімдері.. Оның бойымен дененің барлық жерінен миғ а нерв импульстері тасылады, ал мидан бү кіл дененің еттерін қ озғ айтын нерв импульстері мү шелерге барып, олардын кызметін реттейді. Адамның қ арапайым рефлекстерінің орталық тары орналасқ ан-тізе рефлекстері, жазу, жиырылу, ритмикалық, тоникалық бұ лшық еттерінің тонусын сақ тайтын рефлекстер, жү рек- қ ан тамырлары, ас қ орыту, зә р шығ ару осы жұ лындағ ы орталық тарының қ атысуына байланысты. Жұ лын ақ зат жә не сұ р заттан тұ рады, ақ зат жү йке талшық тарынан тұ рады, ал сұ р зат нейрондар денесінен тұ рады. Сұ р зат рефлекстік қ ызмет атқ арады, ал ақ зат қ озуды ө ткізеді. Жұ лыннын сезгіш нейрондарына афференттік жү йкелер тері, ет, сің ір, ішкі ағ залар қ абылдағ ыштарынан /экстеро, проприо, интероқ абылдағ ыштарынан/ серпіністер ә келеді.қ озғ алтқ ыш нейрондардын жұ йкелері қ озуды шеткі ағ заларғ а, қ анқ а еттеріне жеткізеді.Сезгіш жә не қ озғ алтқ ыш нейрондар, аралық нейрондар арқ ылы немесе бір-бірімен тікелей байланасып рефлектік доғ а қ ұ рады. Сондық тан жұ лын мидың қ атысынсыз-ақ ө зінің жұ лын рефлекстерін атқ ара алады. Сезгіш нейрондар сұ р заттың артқ ы мү йіздерде орналасқ ан, қ озғ алтқ ыш нейрондар сұ р заттың алдың ғ ы мү йіздерде орналасқ ан.

31 жұ п аралас жұ лын нервтері таралады олардың ә рқ айсысы екі тү бірден: алдың ғ ы жә не артқ ы тү бірден басталады.

Артқ ы тү бір дегеніміз – сегіш нейрондардың аксондары. Олардың шоғ ырлануынан жұ лын тү йіндері тү зіледі.

Алдың ғ ы тү бір дегеніміз – қ имыл нейрондарының аксондары. Демек, барлық мү шелердің қ абылдағ ышынан келген нерв импульстері жұ лынғ а оның артқ ы тү біршесінен кіріп, аралық нейрондардан ө тіп, жұ лынның алдың ғ ы тү біршесінен шығ ады.

Жұ лында 13, 5 млн нерв торшалары бар. Оларды жалғ астырып тұ рғ ан 8 млрд синапстар жұ мыс істейді. Сезгіш нейрондар 97%, ал қ озғ алтқ ыш α жә не γ нейрондар 3%.

Жұ лынның ақ заттары қ ысқ а нерв торшаларының (сезгіш, аралық, қ озғ ағ ыш) ө сінділерінен тұ рады. Нерв торшаларының ө сінділері жұ лынның буданында 3 тү рлі будан жү йелерін, яғ ни жұ лынның ө ткізу жолдарын жасайды:

1) Ассоциативтік талшық тардың будандары ә р дең гейде орналасқ ан жұ лынның сегменттерін байланыстырады;

2) Жоғ арғ ы кететін (афференттік, сезгіш) будандары мидың ортасымен немесе мишық пен байланыстырады;

3) Тө мен кететін (эфференттік, қ озғ аушы) будандары миды жұ лынның алдың ғ ы жағ ындағ ы торшалармен байланыстырады. Ақ заттың артқ ы буындарында жоғ ары кететін ө ткізу жолдары орналасқ ан. Алдың ғ ы жә не бү йір будандарында жоғ ары жә не тө мен кететін талшық тар жү йесі орналасқ ан.

Жұ лынның рефлексті қ ызметі. Жұ лынның рефлексті қ ызметі қ имылды қ амтамасыз етеді. Жұ лын арқ ылы осы рефлестердің доғ алары ө теді, бұ лшық еттердің жиырылуы да соларғ а байланысты.Жұ лын мимен бірге ішкі мү шелер – жү рек, қ арын, қ уық тың жә не жыныс мү шелерін реттейді.

Жұ лынның ақ заты орталық жү йке жү йесінің барлық бө лімнің ө зара байланысты мен ү йлесімді жұ мыс істеуін қ амтамасыз ете отырып, тіршілікке маң ызды қ ызмет атқ арады.Қ абылдағ ыштардан жұ лынғ а кететін нерв импультері талданады.Жұ лын рефлекстерін екі ү лкен топқ а бө леді: соматикалық, яғ ни ішкі мү шелердің рефлекстері.

Жұ лын рефлекстерінің істен шығ уы. Адамның қ алыпты жағ дайы қ ауырт ө згергенде, дә рі-дә рмектің ә серімен не жұ лынның нашарланғ да т.б. кездейсоқ жағ дайларда Жұ лын рефлекстерінің қ ызметі істен шығ ады. Қ атты ыстық несуық болғ анда, жарақ аттанғ анда, не уланғ анда жұ лын рефлекстері тоқ ырап қ алады.Қ олдың не аяқ тың буыны қ абынғ анда одан шық қ ан нерв импульстері бұ лшық еттің жиырылуын оқ ыс ү детеді де сің ірі тартылып қ алады.Бабинский рефлексінің істен шығ уы: дені сау адамның табаның қ ытық тағ анда аяқ тың саусақ тары бү гілу тиіс, ал ауру адамда, керісінше, жазылады.Жұ лынның алдың ғ ы (бауыр) тү біршегі не арқ а тү біршегі қ абынса, сол жақ аяғ ы қ озғ алмай қ алады. Броун-Секар синдромы: дененің зақ ымдалғ ан жағ ының сипауды сезінуі жоғ алады, ал екінші жағ ында ыстық -суық ты сезіну тө мендейді.Сал (паралич) сезгіш нервтердің зақ ымдалуының салдарынан туады. Бір жақ ты сал қ олдың, не аяқ тың салы жә не аяқ -қ олы салы болуы мү мкін. Орталық жә не шеткі сал дегенде тү сініктер бар. Ми зақ ымдалғ анда орталық сал пайда болады: ауру адам ө з еркімен қ имылдай алмайды, бірақ жұ лындағ ы нерв оралық тары аман болғ андық тан біреудің кө мегімен жү ре алады.Ал шеткі сал болғ анда, жұ лын нерв орталығ ы істен шық қ андық тан, ауру адам біреудің кө мегімен де жү ре алмайды. Салдың бұ л тү рінен салық тыру ө те қ иын.