TÜRKİYE'NİN DOĞAL (FİZİKİ) COĞRAFYASINDAN

1. Tü rkiye'nin coğ rafi durumu. Tü rkiye, yeryü zü nü n kalabalı k ü lkelerinin toplandı ğ ı Eski Dü nya kü tlesi¹ ü zerindedir Bakaraları n hemen hemen ortası ndadı r. Bu yü zden birç ok memleketlerle kolayca ticaret yapabilir. Ö ğ rendiğ imiz ü lke batı -doğ u doğ rultusunda (yö nü nde) uzanı r. Tü rkiye toprakları nı n bü yü k bir kı smı biri Asya kı tası nda ve diğ eri Avrupa'da bulunan (Anadolu ile Balkan gibi) iki yarı mada ü zerinde toplanmı ş tı r. Bu ü lkenin kapladı ğ ı alan 777 bin kilometre kareyi bulur. Tü rkiye 36 ile 42 kuzey paralelleri arası nda bulunur. Toprakları nı n geniş liğ i 500— 550 kilometre arası nda oynar. En gü ney ucu Anamur burnu ile en kuzey ucu İ nceburun arası ndaki uzunluk da (mesafe de) 650 kilometreye varı r. Ü lkenin bir ucundan bir ucuna, yâ ni doğ ubatı doğ rultusundaki uzunluğ u bundan hemen ü ç defa fazla olup 1600 kilometreyi aş ar. Memleketin 3/4 ü denizlerle ç evrilmiş tir.

Tü rkiye'nin sı nı rları. Tü rkiye'nin deniz ve kara sı nı rlan vardı r. Kara sı nı rları nı n uzunluğ u 2600 kilometreyi geç er; deniz sı nı rları nı nki ise 5500 kilometreye yaklaş ı r. Avrupadaki komş uları Bulgaristan Cumhuriyeti ile Yunanistan. Asya komş uları kuzeydoğ uda Kafkas Ardı Cumhuriyetlerinden Gü rcü stan ve Ermenistan, doğ uda İ ran cumhuriyeti, gü neyde Irak ve Suriye vardı r.

Tü rkiye'nin yü zey ş ekilleri. Tü rkiye genel olarak yü ksek bir ü lkedir (Ortalama yü kseltisi 1150 m). Tü rkiye'deki yü zey ş ekillerini ş u bü yü k parç alara ayı rabiliriz: 1. Kuzeyde Karadeniz kı yı sı na paralel uzanan bir dağ lı k kenar bö lge;

¹ kü tle — массив; масса

buradan geç en dağ lara Kuzey Anadolu dağ ları diyeceğ iz. 2. Gü neyde Akdeniz kı yı ları ndan Van gö lü gü neyine kadar takibedebileceğ imiz bir dağ lı k gü ney kenarı; buradaki dağ lar, Toros dağ sistemi 'nin parç aları dı r. 3. Bu iki yü ksek dağ sı ralan ü lkenin orta kı sı mları nda (İ ç Anadolu) geniş yü ksek dü zlü klerle birbirlerinden ayrı lmı ş lardı r. Bu dü zlü kler, yerine gö re yayla veya ova ş eklindedirler. 4. Batı Anadolu ki dağ ları kı yı ya paralel sı ralar biç iminde değ ildir.

Tü rkiye'yi ç eviren denizler. Akdeniz ve bunun kollan olan Ege, Marmara denizleri ve Karadenizdir. Karadeniz, â deta kapalı bir denizdir; İ stanbul ve Ç anakkale Boğ azlan vası tası ile, yani bu boğ azları n meydana getirdiğ i dar su yolu ile Akdeniz ve okyanuslara aç ı lmı ş tı r. Karadenizin bulunduğ u alana epeyce yağ mur yağ ar ve ayrı ca birç ok kuvvetli ı rmaklarla bol su gelir. Karad. ve Akd. kı yı ları birbirine benzer. Bu kı yı ları n ç izgisi karaya ve denize doğ ru ilerleyen geniş yaylar meydana getirir. Girinti ve ç ı kı ntı lar azdı r. Kö rfezler, yarı madalar gö rü lmez; hemen hemen ada yoktur. Marmara denizi tamamen Tü rk topraktarı yle ç evrilmiş tir. Anadolu kı yı ları umumiyetle sı ğ dı r. Girintili ve ç ı kı ntı lı bir durum gö sterir. Ege denizi kı yı lan ç ok girintili ç ı kı ntı lı ve fazlası yle adalı ktı r (Bir adı da Adalar denizi'dir).

İ klim bö lgeleri. Profesö r Besim Darkot'un fikrine gö re Tü rkiye'de bir tek bö lge değ il de ü ç bü yü k iklim bö lgesi seç ebiliriz: l. Gü ney ve Batı Anadolu kı yı lan. Burada Akdeniz iklimi hü kü m sü rer. Yazlar pek sı cak geç er. Ö ğ le ü stü termometre 40 derecenin ü stü ne ç ı kabilir. Kı ş geç gelir ve ı lı k geç er. Yağ murlar sonbaharda baş lar, ilkbahara dek sü rer. 2. Karadeniz kı yı ları 'nda hiç bir ay kurak geç mez. Yaz mevsimi bu kı yı larda pek sı cak değ ildir. Batı ve bilhassa doğ u Karad. kı yı ları nda kı ş lar ç ok ı lı ktı r. 3. İ ç kı sı mlar. Burada oldukç a kurak iklim hü kü m sü rer. İ ç Anadolu'da kı ş soğ ukları doğ uya doğ ru artar. Yaz mevsimi ise sı cak geç er. İ ç bö lgelerde bitki ö rtü sü step gö rü nü ş ü ndedir; bunun iç in bu bö lgelerin iklimine step iklimi diyebiliriz.

Akarsular ve gö ller. Tü rkiye'nin en bü yü k gö lü 3765 km karelik bir yer kaplayan Van gö lü dü r. Suyu tuzlu ve sodalı dı r. Akarsuları n bü yü k kı smı ya baş ka nehirlere akar (baş ka nehirlere karı ş ı r) ya da doğ rudan doğ ruya Tü rkiye'nin etrafı ndaki denizlere dö kü lü r. En bü yü k nehirler Fı rat, Dicle, Orta Anadolu'dan doğ an Kı zı lı rmak ve Yeş ilı rmak. Fakat bu nehirler (ekseriyetle) sı ğ dı r, burada gemiler iş leyemez.