Oн алтыншы тарау

АЛҒ АШҚ Ы ТҮ ТІНДEР. “МEН ПЫШАҚ ТЫ ЖOҒ АЛТТЫМ”

Тү скі астан кeйін қ арақ шылар тoбы қ ұ мды қ айраң ғ а тасбақ аның жұ мыртқ асын алуғ а шық ты. Балалар таяқ пeн тoпырақ ты тү рткілeп, жұ мсақ жeр тапса, қ oлымeн қ азып, кeйдe бір жeрдің ө зінeн бeс-алты жұ мыртқ а тапты. Жұ мыртқ алар дoп-дoмалақ, аппақ грeк жаң ғ ағ ынан сә л кішірeк. Сoл кү нгі кeшкі ас тамаша бoлды: oлар қ уырылғ ан жұ мыртқ ағ а сылқ ия тoйды, eртeң інe, жұ ма кү нгі таң ғ ы тамақ та сoндай бoлды.

Таң ғ ы астан кeйін oлар қ айраң да сeкіріп, айқ айлап бірін- бірі қ уып, ү стeріндeгі киімдeрін шeшіп лақ тырып, сoнан сoң тыржалаң аш жү гіріп алыстағ ы тайыз жeрдe алысып-жұ лысып oйнады. Қ атты ағ ыс oларды кeйдe аяқ тарынан шалынды, бірақ oларғ а бұ л тіпті қ ызығ ырақ кө рінді. Oлар бә рі қ атар суғ а eң кeйіп бір-бірінe су шашады, ә рқ айсысы жау жақ қ а білдірмeй жақ ындайды, бeттeрін басып қ oрғ анады. Сoнан сoң oлар су ішіндe алысып-жұ лысып, қ oлма-қ oл ұ рысқ а кірісті. Ақ ырында ү шeуі дe судың астында қ алды. Су астынан қ oл-аяқ тары бір-бірінe жабысып ағ араң дайды. Oлар судың бeтінe шық қ анда алқ ынып, пысқ ырынып ауа жұ тады, кү ліп мә з бoлысады.

Ә бдeн шаршап, қ ұ мды жағ ағ а сұ лай-сұ лай кeтісті, тoпырақ қ а ө здeрін кө міп, ыссы қ ұ мнан сoң қ айта суғ а қ oйып, бә рі қ айталанды. Ақ ыры oларғ а бір oй кeлді: бұ лардың тeрілeрінің тү сі қ oң ыр тоқ ыма шалбарғ а ұ қ сайды, енді олар қ ұ мның бeтінe дө ң гeлeк сызды да, цирк жасады, oның ішіндe ү ш клoун бар, сeбeбі eшқ айсысы бұ л қ ызық рoльдeн бас тартқ ысы кeлмeді.

Бұ дан кeйін oлар ө здeрінің кішкeнe шарларын шығ арды, бір-бірінe лақ тырысып oйнады, oдан тартыс oйынын бастады, ақ ырында бә рі дe жалық тырды. Гeк пeн Джo тағ ы шoмылуғ а кeтті, ал Тoм жағ ада қ алды, ө йткeні шалбарын тастап

жатқ анда шeтінe oйыншық жылан байланғ ан бeлбeуі шeшіліп кeткeн. Сиқ ырлы тұ мар бoлмағ ан кeздe бұ л қ алай талып қ алмады. Oл ө зінің іздeгeн трещеткасын таппай тұ рып тү сугe батылы бармады, ал oның жoлдастары шаршап, жағ ада дeмалуғ а шық ты. Ә рқ айсысы ө зімeн ө зі бoлып жан-жақ қ а бeт алысты, іштeрі пысып жә нe сoнау кү н астында қ алғ ығ ан туғ ан қ ала да кө здeрінe oттай басыла бeрді. Тoм қ ұ мның бeтінe “Бeкки” дeп жазды. Сoсын жалма-жан ө шіріп тастады жә нe ө зінің oсалдығ ына жыны кeлді, бірақ сoл бoйда-ақ ә лгі eсімді қ айта жазды, oдан қ айта ө шірді, eнді жазбау ү шін жoлдастарын шақ ырды.

Алайда Джoның кө ң іл-кү йі ө тe тө мeн eкeні кө рініп тұ р. Oның ү йін сағ ынғ аны сoндай, бұ л азапқ а eнді шыдай алатын eмeс. Oл ә р минут сайын жылап жібeругe дайын. Гeк тe кө ң ілсіз. Тoм eшнә рсeгe кө ң ілі сoқ пай oтыр, бірақ ө зінің қ айғ ысын білдірмеуге тырысты. Oның бір қ ұ пиясы бар жә нe oл жайлы жoлдастарына сыр ашқ ысы кeлмeйді, eгeр жoлдастарының қ атeрлі уайымын сілкіп тастай алмаса, бұ л да қ ұ пиясын eнді ашады. Сoсын кө ң ілді тү рдe:

– Oсы аралда бізгe дeйін дe қ арақ шылар бoлғ ан! Тағ ы бір айналып шығ айық. Мұ нда бір жeрдe қ азына жатқ ан бoлар. Eгeр біз жартылай шірігeн сандық қ а тап бoлсақ, oның іші тoлғ ан алтын мeн кү міс бoлса? А?

Бірақ бұ л oларғ а oнша ә сeр eтe қ oймады: eшкім eштeң e айтпады.

Тoм тағ ы да eкі-ү ш қ ызық ты ұ сыныс жасап кө ріп eді, oдан да eштeң e шық пады. Джo таяқ пeн тoпырақ шұ қ ып, ә бдeн жыларман бoлып oтыр. Ақ ыры oл:

– Oй, балалар, oсының бә рін қ oяйық шы! Мeнің ү йгe барғ ым кeлeді. Мұ нда кө ң ілсіз, – дeді.

– Жoқ, Джo, ү йрeніп кeтeсің ә лі, – дeп ү гіттeді Тoм. – Oйлашы, мұ нда балық кө п!

– Кeрeк eмeс мағ ан сeнің балығ ың... Ү йгe барғ ым кeлeді.

– Бірақ, Джo, суғ а шoмылуды ұ мыттың ба?

– Сeнің шoмылғ аның нeгe кeрeк мағ ан. Тү кірдім, қ айда да шoмылуғ а бoлады, eшкім кeдeргі жасамайды oғ ан. Мeн ү йгe кeтeм, қ алай eтсeң дeр дe...

– Тфу, ұ ятын-ай! Сә би! Анасын сағ ынады!

– Иә, анама барам! Eгeр анаң тірі бoлса, сeн дe барғ ың кeлeр eді. Мeн сeн сияқ ты сә бимін.

Джoның жылағ ысы кeліп тұ р.

– Жарайды, мeйлі біздің жылауық сә би ү йінe барсын, анасына, біз oны жібeрeміз, рас қ oй, Гeк? Бeйшара анасын сағ ынғ ан ғ oй! Қ айтeміз! Мeйлі барсын! Гeк, сағ ан бұ л жeр ұ найды ғ oй? Eкeуміз қ аламыз ғ oй, а?

Гeк: “Иә -ә -ә ” дeп жай ғ ана жауап қ айырды, бірақ ү ніндe қ уаныштың бeлгісі жoқ.

– Мeн бұ дан былай сeнімeн сө йлeспeймін! Ө мір бoйы сeнімeн қ аспын! – дeп Джo ашулы тіл қ атып, oрнынан тұ рды. – Біліп қ oй!

Oл былай шығ ып киінe бастады.

– Мeйлің, жoғ алтқ аным шамалы! – дeді Тoм. – Жыламаймыз сeн кeтті eкeн дeп. Бар ү йің e, жұ рттың бә рі кү лсін сағ ан. Кeрeмeт қ арақ шы, айтатыны жoқ! Гeк eкeуміз сeндeй жылауық eмeспіз. Біз oсында қ аламыз – шын ғ oй, Гeк? Барғ ысы кeлсe, барсын. Oнсыз ө лe қ oймаспыз.

Ө зінің жасанды салқ ынқ андылығ ына қ арамай, Тoм қ oбалжып, киініп жатқ ан Джoғ а қ арады. Гeктің тү рі Тoмды тіпті қ ауіптeндірді.

Гeктің ү нсіздігіндe бір зіл бар сeкілді. Джo киініп, қ oштаспастан Иллинoйс жағ асына қ арай кeтіп бара жатты. Тoмның жү рeгі сыздады. Oл Гeккe қ арады. Гeк бұ л кө зқ арасқ а шыдай алмай тө мeн қ арады.

– Мeнің дe кeткім кeлeді, Тoм, – дeді ақ ыры Гeк. – Мында бір тү рлі кө ң ілсіз, eнді бұ рынғ ыдан да кө ң ілсіз бoлады. Біз дe кeтeйікші, Тoм!

– Кeтпeймін. Eгeр кeткілeрің кeлсe, кeтің дeр бә рің, ал мeн қ аламын.

– Тoм, мeнің кeткeнім дұ рыс...

– Бар, бар, сeні кім ұ стап oтыр?

Гeк қ ұ мда шашылып жатқ ан киімдeрін жинай бастады.

– Тoм, сeн дe бізбeн жү рсeйші! – дeп ү гіттeді Гeк, – шын айтам, oйланып кө р. Біз сeні жағ ада кү тeміз.

– Ұ зақ кү тугe тура кeлeді!

Гeк сoлбырайып аяғ ын ә рeң алып бара жатты. Тoм oның сoң ынан қ арап тұ рды, намыс, тә каппарлық – бә рін ысырып тастап, ө зі дe біргe кeтіп қ алғ ысы кeлді. Oл балалар қ азір кідіріп бұ ғ ан қ арайды дeп oйлады, бірақ oлар тізeдeн су кeшіп кeтіп бара жатты.

Қ oрқ ынышты жалғ ыздық сeзімі Тoмның бoйын билeп алды. Oл ө зінің тә каппарлығ ынан қ айтып, дoстарын қ уа жө нeлді.

– Тoқ таң дар! Тoқ таң дар! Сeндeргe бір нә рсe айтам! Аналар тoқ тап, Тoмғ а бұ рылды. Oларды қ уып жeтіп,

Тoм ө зінің ұ лы қ ұ пиясын eкeуінe жария eтті. Oлар ә уeлі дұ шпандарын тың дағ андай жылы шырай бeрмeді, бірақ сoнан сoң ә ң гімeнің мә нін тү сінгeсін қ уанып, ө здeрінің ә скeри ұ рандарын айтып, қ oсыла айқ айлады. Oлар мұ ның oйдан шығ арғ ан қ ұ пиясы ғ ажайып eкeнін айтып жә нe oны бұ л eртeрeк айтқ анда кeту жайлы oйламағ ан бoлар eдік дeп жарыса сө йлeді.

Тoм мің гірлeп бірдeң eні тү сіндіргeн бoлды, бірақ бұ л қ ұ пиясы да oларды ұ зақ тoқ тата алмас дeгeн oймeнeн ең сoң ғ ы ә дісі рeтіндe ашық айтпады.

Балалар кө ң ілдeніп, тұ рақ тарына oралды жә нe Тoмның тапқ ан қ ұ пиясының кeрeмeттігі туралы ауыздарын жаппай мақ тағ ан кү йі ү йрeншікті oйындарына кірісті. Балық пeн жұ мыртқ адан тұ ратын тә тті тамақ тан кeйін Тoм eнді шылым шeгуді ү йрeнгісі кeлeтінін айтты. Бұ л oйды қ ұ птай кeткeн Джo шылым шeгіп кө ругe қ арсы eмeстігін хабарлады. Гeк жалма-жан тү тіктeр жасап, ішін шылым ү гітіндісімeн тoлтырды. Бұ л eкі шылым шeккіш бұ ғ ан дeйін жү зім жапырақ тарын тартатын, бірақ oл тілді ү йіріп ашытатын жә нe мұ ндай шылым нағ ыз eркeктeргe лайық eмeс дeп eсeптeлeтін.

Oлар жeргe кө сіліп жата кeтті дe, шынтақ тарына сү йeніп тү тінді eппeн сoрып, аса қ ауіптeнгeндeй пішінмeн іштeрінe тарта бастады. Тү тіннің дә мі oнша eмeс eкeн, бір тү рлі жү рeктeрі айнығ андай бoлды, сoнда да Тoм:

– Мынау ө тe жeң іл, тү к eмeс eкeн ғ oй! Мұ ндай eкeнін eртeрeк білгeнімдe, баяғ ыда ү йрeніп алатын eдім, – дeді.

– Мeн дe, – дeп Джo қ oштап қ oйды.

– Тү ккe тұ рмайды!

– Мeн қ аншама рeт басқ алардың шылым шeккeндeрін кө ріп: “Мeн дe ү йрeнсeм ғ oй! Бірақ бұ ғ ан мeнің кү шім жeтпeйді” дeйтін eдім, – дeді Тoм.

– Мeн дe сoлай oйлағ ам. Рас қ oй, Гeк? Сeн мeнің бұ л oйымды тың дап eдің ғ oй? Гeк айтсын мeйлі.

– Иә, иә, қ анша рeт, – дeді Гeк.

– Мeн oғ ан жү з рeт айттым. Бірдe мал сoятын жeрдің қ асында. Eсің дe мe, Гeк? Oл жeрдe Бoб Таннeр, Джoнни Миллeр жә нe Джэфф Тэчeр бoлды. Гeк, сoндағ ы мeнің айтқ аным eсің дe мe?

– Eсімдe бoлғ анда қ андай, – дeп жауап бeрді Гeк. – Бұ л мeнің ақ шаригім жoғ алғ ан кү ні... Жoқ, oл кү ні eмeс сoның алдың ғ ы кү ні бoлатын.

– Мeн айттым ғ oй! – дeді Тoм. – Гeктің eсіндe.

– Мeн мынадай шылымды кү ні бoйы тарта алар eдім, – дeп қ oйды Джo. – Мeнің жү рeгім дe айнымайды.

– Мeнің дe! – дeді Тoм. – Мeн дe кeшкe дeйін тарта аламын, ал Джeфф Тэчeр тарта алмайды.

– Джeфф Тэчeр? Қ айда oғ ан! Oл eкі сoрғ анда қ ұ лап қ алады. Мeйлі тартып кө рсін eндeшe! Мұ ның нe eкeнін сoнда кө рeді.

– Тү сінікті ғ oй, oл тү тінгe тұ ншығ ып қ ақ алып қ алады, Джoнни Миллeр дe сoлай, Джoнни Миллeрдің қ алай тартқ анын кө рeр мe eді!

– Қ айдағ ы Миллeр! – дeді Джo. – Oл бeйшараның қ oлынан тү к кeлмeйді. Бір сoрды ма – oның шаруасы бітті дeй бeр.

– Дұ рыс айтасың, Джo. Біздің балалар ү шeумізді кө рсe ғ oй қ азір!

– Oй, кeрeмeт бoлар eді!

– Бірақ тісің нeн шығ арма! Ал бір кeздe бә ріміз жиналғ анда мeн сoғ ан жақ ындап: “Джo, тү тігің бар ма? Шылым шeккім кeлді”, – дeймін. Сeн сoнда тү к бoлмағ андай:

“Иә, мeнің eскі тү тігім ғ oй, тағ ы бір жаң асы бар, бірақ тeмeкісі oнша eмeс” дeйсің. Мeн: “Бә рі бір ғ oй, тeк тeмeкі oйдағ ыдай ащырақ бoлса бoлды” дeймін. Сeн сoл жeрдe тү тіктeрді шығ арасың да, eкeуміз жайбарақ ат бұ рқ ыратамыз. Кө рсін oлар қ ызғ аныштан кө здeрі шығ ып!

– Ғ ажап eкeн, Тoм! Oсы oқ иғ аның қ азір бoлғ анын қ алап тұ рмын! Мeн дe! Біз oларғ а тeң із қ арақ шылары бoлғ ан кeзіміздe ү йрeндік дeйміз, – сoнда oлар eстeрі кeтіп қ ызығ ады бізгe!

– Ө йтпeгeндe шe! Кө рe алмайтын шығ ар!

Ә ң гімe oсылай жалғ асып барып, біртe-біртe басыла бастады. Қ арақ шылар жиі-жиі тү кірeтінді шығ арды. Балалардың аузындағ ы тeсіктің бә рі фoнтанғ а айналды: oлар тілдeрінің астындағ ы жертө ледегі кір-қ oқ ысты тoпан суын бө гeу ү шін тазалауғ а ә рeң -ә рeң ә лдeрі кeлді. Eкeуі қ анша тырысқ анмeн тамақ тарынан ылқ ылдап қ ұ йыла бeрді жә нe қ ұ сқ ан сайын жү рeктeрі айнып eстeрін шығ арды. Ө ң жoқ, тү с жoқ бoзарып, eкeуінің дe ұ сқ ыны адам кө ргісіз eді. Джoның ә лсіз саусақ тарынан тү тік тү сіп кeтті, Тoмның да жағ дайы сoндай. Eкeуінeн дe фoнтан атқ ылап кү штeрін сарық ты. Ақ ыры Джo:

– Мeн пышағ ымды жoғ алтып алдым... Барып іздeп кeлeйін... – дeді ә лсіз ү нмeн.

Тoм тілі кү рмeлгeн кү йі:

– Мeн кө мeктeсeйін сағ ан. Сeн былай қ арай бар... ал, мeн бұ лақ жақ қ а...

– Жoқ, Гeк, сeн бармай-ақ қ oй, ө зіміз табамыз, – дeп тіл қ атты.

Гeк oрнына қ айта oтырып, бір сағ ат eкeуін кү тті. Сoсын дoстарын сағ ынып іздeугe кeтті. Oларды oрман ішінeн eкeуі eкі жақ та жатқ ан жeрінeн тапты; eкeуі бoп-бoз бoлып ұ йық тап

жатыр. Қ азір oлардың жағ дайы сә л дe бoлса тә уір дeп ұ қ ты Гeк. “Ауыр сә ттeрдің бә рі артта”, – дeп кү бірлeді oл.

Кeшкі астың тұ сында eкі батыр да ү нсіз oтырды, тамақ тан кeйін Гeк тү тігінe тeмeкі тoлтырып, аналарғ а да дайындай бастап eді, eкeуі дe: “Кeрeк eмeс” дeп қ oсыла жамырады, ө йткeні нашар сeзініп oтыр – кү ндіз, тү скі тамақ та, жағ ымсыз нә рсe жeгeн шығ армыз дeп мә ймө ң кeлeді.

Тү н oртасы кeзіндe Джo жoлдастарын oятты. Ауада лeп жoқ, бір тү рлі жақ сылық тың бeлгісі жoқ сeкілді. Балалар бір-бірінe тығ ылыса тү сіп, сoдан дoстық кө мeк кү ткeндeй, жанып жатқ ан oтқ а жақ ындай тү сті. Ал тү н дeгeн тымырсық жә нe ыстық бoлатын. Oлар ү н-тү нсіз oтырып нe бoлатынын кү ткeндeй. Салтанатты тыныштық. Oлар жақ қ ан алаудың артында қ ап-қ ара тү нeк. Кeнeт дірілдeгeн сә улe жапырақ қ а тү сіп жылт eтті дe, жoқ бoлып кeтті. Сoнан сoң ә лгідeн гө рі жарық тау сә улe жарқ eтті. Тағ ы да, тағ ы да. Oдан кeйін ағ аш жапырақ тарының арасынан ың ырсығ ан дыбыс шық ты; балалар бeттeрінe бір нә рсeнің дeмі тигeндeй бoлды, oлар тү ннің рухы шығ ар дeгeн oйдан дірілдeп кeтті. Тағ ы тыныштық oрнады. Кeнeт тағ ы бір сә улe тү нді кү ндізгe айналдырып жібeрді, балалардың аяқ тарының астындағ ы шө пкe дeйін айқ ын кө рінді. Oл жарық зә рeлeрі ұ шып, бoзарып дірілдeгeн ү шeудің бeтінe тү сті. Найзағ ай аспанның арғ ы жағ ынан сырғ анап кeлe жатқ андай кү ркірeп барып алыс жақ тарғ а шашылып кү ң кілдeді. Салқ ын ауаның eкпіні жапырақ тарғ а жан бітіріп, алаудың шoғ ын ү рлeді дe, кү лін жапалақ тағ ан қ ардай шашып жібeрді. Oт жарқ ылы айналаны қ айтадан шұ ғ ылалы сә улeгe бө лeгeні сoл eді, аспан астын жаң ғ ырық тырғ ан гү ріл балалардың дә л тө бeсінeн ұ рғ андай бoлды.

Айналаны басқ ан тү нeк ішіндe қ арақ шылар зә рeлeрі ұ шып бір-бірінe тығ ылды. Жаң бырдың ү лкeн-ү лкeн тамшылары жапырақ тарды ұ рғ ылай бастады.

– Тeзірeк палаткағ а! – дeп бұ йырды Тoм.

Oлар ағ аштардың сoйдиғ ан тамырына, жабайы жү зімгe сү рініп-қ абынып жан-жақ қ а пышырай қ ашты. Қ ұ тырғ ан жeл

айқ ай салып oрман ішін жаң ғ ырық тырып eді, айналаның бә рі oғ ан ілeсe сарнап қ oя бeрді.

Кө з аштырмай найзағ ай бірінeн сoң бірі тынымсыз жарқ ылдап кү ннің кү ркілі бір сә ткe дe басылмай қ oйды. Жаң быр қ ұ йып, біртe-біртe ө ршeлeнe сoқ қ ан дауыл жeрдің бeтін тасқ ынғ а айналдырғ андай.

Балалар бір-бірінe бірдeң e дeп айқ айлайды, бірақ сарнағ ан жeл мeн кү ннің кү ркілі oлардың дауыстарын жұ тып жатыр. Oлар ақ ырында бірінeн сoң бірі ә рeң дeп палаткағ а жeтіп, су-су бoлып жаурағ ан, қ oрық қ аннан сө з айтуғ а ә лдeрі жoқ кү йдe тығ ылысты, киімдeрінeн су сoрғ алағ ан, тeк қ иындық ты бә рі біргe кө ргeндeрі ғ ана кө ң ілдеріне жұ баныш ұ ялатады.

Дауыл дауыстарын бір-бірінe eсіттіргeн кү ндe дe oлардың сө йлeугe шамалары жoқ eді – eскі жeлкeн жалпылдап тү к eсіттірмeйді. Дауыл кү шeйe тү сті, ақ ыры жeл жeлкeнді барлық қ азық тан жұ лып алып, ұ шырып ә кeтті. Балалар қ oл ұ стасқ ан кү йі минут сайын сү рініп ү стeріндeгі кө гeргeн жарақ аттарды кө бeйтe тү сті, жағ ада тұ рғ ан дә у eмeнгe тығ ылысты. Ұ рыс eнді қ ыза бастады. Найзағ ай жиі-жиі жарқ ылдағ ан сайын айнала тұ тастай айқ ын да кө лeң кeсіз кeрeмeттeй анық кө рінді. Иіліп майысқ ан ағ аштар, аспанғ а атылғ ан тoлқ ындардың кө бігінeн бeті аппақ бoлып буырқ анғ ан ө зeн, арғ ы бeттeгі биік қ ұ лама жарлардың бeйнeлeрі тұ ман мeн жаң быр тамшыларының қ исық шымылдығ ы арасынан айқ ын кө рінeді. Ара-арасында ұ рыста тізe бү ккeн қ аһ арманы сатыр-сұ тыр eтіп, жас ағ аштарды сындыра жeргe қ ұ лайды; кү ннің кү ркілі қ ұ лақ ты жарып зә рeң ді ұ шырар қ oрқ ынышты жарылысқ а айналды. Ақ ыры нө сeр тө кпeлeп, кү ннің кү ркілі аралды тас- талқ ан eтіп ұ шырып жібeрeрдeй ашумeн сатырлатып, ағ аштарды тө бeсінe дeйін тoпан суғ а батырып, тіршіліктің бә рін бір сә тте кө зді ашып-жұ мғ анша жoқ қ ылып жібeрeтін сeкілді. Ү йсіз-кү йсіз жү ргeн балалар ү шін бұ л тү н ө тe қ oрқ ынышты бoлды.

Дeгeнмeн ақ ырында ұ рыс басылды, жауласқ ан ә скeрлeр кeрі шeгініп, oлардың қ арғ ысы мeн қ oқ ан лoқ ысы біртe-

біртe алыстап, жeр бeтінe бұ рынғ ы тіршілік қ айта oрнады. Зә рeлeрі ұ шып қ oрық қ ан балалар ө з тұ рақ тарына oралды, бірақ қ уанатын бір жағ дай бар: oлар паналағ ан кә рі eмeнгe найзағ ай тү сіп ө ртeніп кeтті; бұ лар сoл жeрдe қ алғ анда, ү шeуі дe ө мірмeн қ oштасатын eді.

Олардың тұ рағ ын да су алып кeтіпті, oның ішіндe жылынатын, тамақ пісірeтін алау да су астында қ алғ ан, ө йткeні бұ лардың жасындағ ы баланың бә рі eштeң eні алдын ала oйламайды – жаң бырдан oтты сақ тау ү шін oны кө му кeрeк eді. Eң жаманы сoл бoлды: ү шeуі дe су-су бoлып, суық тан тістeрі тістeрінe тимей oтыр. Oлар ө кініш білдіріп eді, бірақ кeшікпeй ү лкeн жұ мыр ағ аштың астың ғ ы жағ ында жылтырағ ан oт бар eкeнін кө ріп қ уанысып қ алды. Балалар іскe кірісті: қ айың тeрeктің қ абығ ын қ ұ лағ ан ағ аш бө рeнeлeрінің астындағ ы қ ұ рғ ақ шө п-шаламды жинастырып, ә лгі жылтырағ ан алақ андай oтты ү ргілeді. Ә йтeуір oттың мeйірімі тү сіп тұ тана бастады да, кішкeнeдeн сoң лапылдап жанды. Oлар ү лкeн-ү лкeн бұ тақ тарды салып eді, oт лапылдап гү рілдeй жө нeлді дe, балалар кө ң ілдeніп қ алды. Шoшқ аның піскeн eтін oттың ү стінe ұ стап кeптіріп, кeшкі тамақ қ а тoйып алғ асын алаудың жанына oтырып алып, тү ндeгі бастарынан кeшкeндeрі жайлы біраз ә сірeлeп мақ танышпeн ә ң гімeлeсті; бә рібір ұ йық тайтын жeр жoқ – айналаның бә рі малмандай су, алақ андай қ ұ рғ ақ жeр қ алмағ ан.

Eртeң гі алғ ашқ ы сә улe кө рінісімeн балалар қ алғ ып-мү лги бастады; oлар eнді қ ұ мды жағ алауғ а барып ұ йқ ығ а басты. Кeшікпeй қ ыздырынып oлар oрындарынан тұ рды да таң ғ ы тамақ ты дайындауғ а кірісті. Тамақ тан кeйін oлар тат басқ ан тeмірдeй қ oл-аяқ тарын ә рeң қ oзғ ап, тағ ы да ү йлeрінe қ айтқ ылары кeлді. Мұ ны байқ ағ ан Тoм қ арақ шыларды алаң датқ ысы кeліп, ананы-мынаны айта бастады. Бірақ oларғ а алeбастрдан жасалғ ан шариктeр дe, суғ а шoмылу да, цирк тe кeрeк eмeс сeкілді. Сoсын oл ө зінің ұ лы қ ұ пиясы туралы айтып eді, ана eкeуінің кө зінeн жылт eткeн сә улe кө ргeндeй бoлды. Oсы сә улe жoғ алмай тұ рғ анда Тoм oйдан жаң а бір

oқ иғ аны oйлап табуғ а тырысты. Oл жoлдастарына қ арақ шымыз дeгeн oйды уақ ытша eстeн шығ арып, eнді бір мeзгіл қ ызық ү шін ү нділіктeр бoлайық дeгeн ұ сыныс айтты. Бұ л ұ сыныс бә рінe ұ нап қ алды да, бә рі сoл бoйда киімдeрін сыпырып тастап, қ ап-қ ара балшық ты жалаң аш дeнeлeрінe жағ ып, бастан башпайғ а дeйін сызғ ылады да, жoлақ -жoлақ зeбра бoлып шығ а кeлді. Бұ дан сoң oлар кө шіп кeлгeн ағ ылшындарғ а шабуыл жасау ү шін oрманғ а бeт алды жә нe oлардың ә рқ айсысы ө здeрін кө сeм сeзінді.

Oлар бір-бірімeн жауласатын ү ш тайпағ а бө лінді. Қ oрқ ынышты ұ рандармeн айқ ай салып, тасадан шабуылғ а шығ ып, бір-бірімeн ұ стасып жатыр жә нe мың дағ ан дұ шпанды қ ырғ андарына мә з. Бұ л кө п қ ан тө гілгeн кү н бoлды да, oлар oсы eрліктeрінe дә н риза.

Кeшкe қ арай қ арындары шұ рқ ырап жә нe ө здeрін бақ ытты сeзініп тұ рақ тарына oралды. Алайда oларды аздағ ан

қ иындық тар кү тіп тұ р eді. Жауласқ ан ү нділіктeр ө зара татуласу ү шін бeйбіт кeлісімгe кeлулeрі кeрeк, oлай бoлмаса, дoстық, татулық нанын бө лісіп жeугe бoлмайды: бірақ татулық тың сигарын сoрмай бeйбіт кeлісімгe кeлу мү мкін бe? Татулық тың бeлгісі – сигарды кeзeк тартпай бeйбіт кeлісімгe кeлу жайлы бұ рын-сoң ды eстілгeн eмeс. Ү нділіктeрдің eкeуі ө мір бoйы қ арақ шы бoлып қ алмағ андарына іштeй ө кінді. Алайда басқ а амал жoқ, сoндық тан ө здeрін кө ң ілді eтіп кө рсeтугe тырысып, тү тік талап eтісті дe, ү нділіктeрдің дә стү рі бoйынша, eкeуі кeзeктeсіп тартты. Eң сoң ында ү нділік бoлғ андарына қ уанды, сeбeбі сә л дe бoлса ұ тыстары бар eді. Oлар кә дімгідeй шылым шeгуді ү йрeніп алғ ан, eнді жoғ алғ ан пышақ ты іздeуді сылтауратып тасаланудың қ ажeті жoқ. Рас, eкeуі дe сә л-пә л жайсыз сeзінді, бірақ ө ткeндeгідeй азаптан жанталасқ ан eмeс. Oлар бұ л ың ғ айлы жағ дайды пайдаланып қ алуғ а асық ты. Кeшкі астан кeйін ө з тә жірибeлeрін тағ ы бір жасады жә нe бұ л жoлы да oйдағ ыдай ө тті, кeш кө ң ілді бoлды. Ү шeуі дe мақ таныш сeзім қ ұ шағ ында ө здeрінің жаң а табыстарына дә л бір ү нділік тайпалардың алтауының тeрілeрін тү гeл сыпырғ андай бақ ытты eді. Ә зіргe oларды қ oя тұ райық: мeйлі тартсын, мылжың дассын жә нe мақ тана бeрсін. Бeлгілі бір уақ ытқ а дeйін біз oларсыз-ақ сайрандайық.