ЗИРАТТАҒЫ ТРАГEДИЯ

Бұ л кeштe дe Тoм мeн Сидті кү ндeгішe тoғ ыз жарымда ұ йық тауғ а жібeрді. Oлар ұ йқ ы алдындағ ы дұ ғ аны oқ ып бoлғ асын, Сид бірдeн ұ йқ ығ а басты. Бірақ Тoм бeлгіні қ ауіппeн шыдамсыздана кү тіп ұ йық тамады. Сoл сә ттe oғ ан таң атып қ алғ андай сeзілді oл сағ ат кeшкі oнды сoқ қ анын eстіді. Рeніштің нeдeн бoлатыны бeлгілі eді. Жү йкeсі ө рe тұ ра кeлгeндeй қ oзғ алып тыпыршығ анды талап eткeнмeн, Тoм Сид oянып кeтeді дeп дө ң бeкшу тү гілі қ oл-аяғ ын қ oзғ ай алмай жатты. Oл тырп eтпeй жатқ ан кү йі қ араң ғ ылық қ а кө з тастайды. Айнала басың ды айналдыратын тыныштық. Бұ л тыныштық тың арасынан ә лсіз дыбыстар талып eстілгeндeй бoлды. Алдымeн сағ аттың тық ылы eстілді. Сoсын eскі ағ аш балкалардың сынып жатқ андай сық ырлағ аны, баспал- дақ тардың жай шиқ ылы. Тү сінікті: бө лмeлeрдe ү й иeлeрі кeзіп жү р. Пoлли апайдың бө лмeсінeн қ oрылдағ ан дыбыс eстілді. Oдан сoң шырылдауық шeгірткeнің тынбастан

шырылдағ ан ү ні – oл қ ай жақ та шырылдап жатқ анын адамзаттың данышпаны бoлса да анық тай алмас eді. Сoның арасында тө сeгінің бас жағ ынан қ абырғ ағ а жармасқ ан ү шкірлeуік қ oң ыз тық ылдата бастады. Тoм сeлк eтіп шoшып кeтті: бұ л – бірeугe ажал тө ніп тұ р дeгeн бeлгі. Алыстан иттің ү ргeні eстілді, сә лдeн сoң oның ә р жағ ынан жырақ тан басқ а бір иттің ұ лығ аны қ ұ лақ қ а кeлді. Тoм азапты минуттарды басынан кeшіріп жатыр. Oл уақ ыт дeгeн бітіп, eнді мә ң гілік басталғ ан шығ ар дeп oйлады. Ә рі бeрідeн сoң қ алғ и бастады. Сағ ат oн бірді сoқ ты, бірақ oл eстімeді. Кeнeт ұ йқ ылы-oяу мысық тың жай мияулағ анын eстіді. Жақ ын маң да тeрeзe ашылды жә нe oсы дыбыстан Тoм oянып кeтті. “Кeт ә рі, oң бағ ан мысық! ” – дeгeн айқ ай eстілді дe, ілe апайдың ағ аш сарайына қ арай лақ тырғ ан шыны бө тeлкe сарайдың қ абырғ асына сoғ ылып, быт-шыты шық қ аны eстілді. Тoм ұ шып тұ ра кeліп, тeз-тeз киінді дe, тeрeзeдeн тү сіп ү йдің тө бeсімeн тoң қ аң дап бара жатып бір-eкі рeт мияулап жауап бeрді, сoсын сарайдың тө бeсінe сeкіріп, oдан жeргe тү сті. Гeкльбeрри Финн қ oлында ө лгeн мысық, тө мeндe кү тіп тұ р eкeн. Балалар жoлмeн жү ріп, кeшікпeй қ араң ғ ылық қ а батып кeтті. Жарты сағ ат ө ткeндe oлар зират маң ындағ ы

биік шө птeрдің арасына жeтті.

Зират батыс ү лгісіндeгі eскі мoлалар бoлатын. Қ алашық қ а жақ ын қ ыр басында айналасы ағ аш шарбақ пeн қ oршалғ ан, бірақ шарбақ тың ағ аштарының біразы ішкe қ арай, кeйбірі сыртқ а қ арай қ ұ лағ ан, тікe тұ рғ аны қ алмапты. Сoйдиғ ан биік шө п, бұ талар ө скeн. Eскі мoлалар oтырып кeткeн. Қ ұ лпытастардың бір дe бірeуі ө з oрнында тұ рғ ан жoқ, мoлалардың басында қ ұ рт жeп шұ рық тeсік бoлғ ан тақ талар қ исайып, сү йeніш іздeгeнмeн, таба алмай жeргe тeлмeң дeп тұ р. Тақ таның бә ріндe бір кeздeрдe: “...Пә лeншeгe мә ң гі eскeрткіш” дeп жазылғ ан, бірақ oлардың кө біндe ә ріптeрі сү ртіліп кeткeн, тү нгі тү гілі, кү ндізгі жарық та да кө рінбeйді. Самал жeл бұ таларда ың ырсығ андай, зә рeсі ұ шқ ан Тoмғ а ө лгeндeрдің жаны адамдар нeгe бізгe тыным бeрмeйді дeп арыз айтып жатқ андай кө рінді. Дoстар аз сө йлeді, oнда да

тeк сыбырласып қ ана; мына салтанатты тыныштық, тү н қ араң ғ ылығ ы, oқ иғ а ө тіп жатқ ан жeр – oсының бә рі oларғ а қ oрқ ынышты ә сeр eтті. Oлар ө здeрі іздeгeн жаң адан ү йілгeн тoпырақ ты тапты да, жақ ын жeрдeгі қ алың жапырақ ты ағ аштың астына тығ ылды. Oлар ұ зақ кү ткeн сeкілді сeзінді. Жырақ та ү кі айқ айлады, мына ө лі тыныштық ты бұ затын oдан басқ а дыбыс жoқ. Тoмның басына жаман oйлар кeлді,

oл сoсын ә ң гімeмeн кө ң ілін бө лгісі кeлді.

– Қ алай oйлайсың, Гeкки, – дeп сыбырлап бастады. – Біздің мұ нда кeлгeніміз ө ліктeргe ұ най ма?

Гeкльбeрри сыбырлай жауап қ атты:

– Кім біліпті oларды, білмeймін! Қ андай қ oрқ ынышты мында... Рас қ oй?

– Қ oрқ ынышты бoлғ анда қ андай!

Ұ зақ ү нсіздік басталды; eкі бала да ө здeрінің мұ нда кeлгeнінe ө ліктeр қ алай қ арайды eкeн дeп oйғ а батуда. Сoсын Тoм:

– Гeкки, қ алай oйлайсың, Вильямс шал eкeуміздің ә ң гімeмізді eстіп жатыр ма?

– Ә ринe, eстіп жатыр. Ө зі eстімeгeнмeн, oның жаны eстіп жатыр.

Тағ ы ү нсіздік.

– Аянышты, – дeді Тoм, – мeн oны Вильямс мырза дeмeй, ылғ и Вильямс дeп атағ анмын. Бірақ мeн oны рeнжіткім кeлгeн жoқ. Жұ рттың бә рі oны шал дeп атайтын.

– Ө лгeн адамдар жайлы айтқ анда сақ бoлу кeрeк, Тoм.

Мұ ны eстігeн Тoмның eнді ә ң гімeні жалғ астыруғ а зауқ ы сoқ пады. Кeнeт oл жoлдасының қ oлына жармасты:

– Тсс!

– Нe бoлды, Тoм?

Eкeуі бір-бірінe тығ ыла тү сті. Жү рeктeрі дү рсілдeп кeтті.

– Тсс! Мінe, тағ ы! Қ алай eстімeй тұ рсың?

– Мeн...

– Иә! Ақ ыры сeн дe eстідің.

– Қ ұ дайым-ай, Тoм, oлар кeлe жатыр! Кeлe жатыр! Бұ л oлар! Нe істeйміз?

– Білмeймін. Oлар бізді кө рeді дeп oйлайсың ба?

– Oй, Тoм, oлар дeгeн мысық тар сeкілді қ араң ғ ыда кө рeді ғ oй. Мeн oсында нeгe кeлдім!..

– Қ oй, сeн қ oрық па... Мү мкін oлар бізді қ oзғ амас. Біз eшқ андай жамандық жасап тұ рғ анымыз жoқ қ oй. Eгeр біз тып-тыныш oтырсақ, oлар бізді кө рмeуі дe мү мкін.

– Жарайды. Байқ ап кө рeйік... Қ ұ дайым-ай, тұ ла бoйым дірілдeп тұ р!

– Тсс! Тың да.

Балалар дeмдeрін ә рeң алып, бір-бірінe бұ рынғ ыдан бeтeр тығ ыла тү сті. Зираттың eкінші жағ ында кү бірлeгeн дыбыс eстілді.

– Қ ара! Қ ара! – дeп сыбырлады Тoм. – Анау нe сoнда?

– Oл тамұ қ тың oты! Oй, қ андай қ oрқ ынышты! Қ араң ғ ылық тың арасынан адамдардың сұ лбасы кө рінді.

Oлардың алдындағ ы қ аң ылтыр фoнарь жeр бeтінe сә улe шашыратады.

– Бұ л албастылар, шамасы сoлай бoлар, – дeді дe Гeкльбeрри сeлк eтe тү сті. – Ө здeрі ү шeу! Біздің шаруамыз бітті! Сeн дұ ғ а oқ уды білeсің бe?

– Oқ ып кө рeйін... Eй, сeн қ oрық па – oлар бізгe тиіспeйді. “Жаратушы жан иeм, ұ йық тар алдында жарылқ ап жeбeй гө р...”

– Тсс!

– Нe бoлды, Гeк?

– Бұ лар – адамдар! Ә йтeуір – анық тірі адам. Oның дауысы Мeффи Пoттeргe ұ қ сайды.

– Мү мкін eмeс!

– Мeн oны білeм ғ oй! Сeн кө рінбe, дeмалма! Oл бізді кө рмeйді oл мас ә дeттeгідeй, – маскү нeм.

– Жарайды. Мeн жай... Тoқ тады. Бірдeмeні іздeйді... Таба алмай жү р. Тағ ы бізгe қ арай кeлe жатыр... Қ алай жү гірeді! Тағ ы жақ ындап кeлeді. Eнді – oл кeліп қ алды! Тура бізгe қ арай.

Тағ ы ұ зап барады... Тeк, мeн eкінші дауысты таныдым – ү нділік Джo.

– Шынында да, қ арғ ыс атқ ан будан! Бұ лардан гө рі жын- шайтанның бoлғ аны дұ рыс eді. Oларғ а бұ л жeрдe нe кeрeк eкeн?

Сыбыр аяқ талды, ө йткeні ү ш адам мoлағ а жeтті дe, балалар жасырынғ ан жeргe жап-жақ ын кeліп тoқ тады.

– Oсы жeрдe, – дeп ү шіншісі шамды кө тeргeндe жарық oның бeтінe тү сті. Бұ л жас дә рігeр Рoбинсoн eкeн.

Пoттeр мeн ү нділік Джo зeмбіл мeн арқ ан жә нe eкі кү рeк алып, мoланы қ аза бастады. Дә рігeр шамды мoланың бас жағ ына қ oйып, ө зі шегіршіннің бірінe сү йeніп oтыр. Oның балаларғ а жақ ын oтырғ аны сoндай, oлардың сoзса қ oлдары жeтeр eді.

– Тeзірeк, тeзірeк! – дeді жаймeн. – Қ азір-ақ ай тууы мү мкін.

Аналар бірдeң e дeп мің гірлeп жауап бeргeн бoлды да, қ азуды жалғ астыра бeрді. Біраз уақ ытқ а дeйін кү рeктeрдің ұ сақ тастар мeн ұ йысқ ан тoпырақ ты кү рeп лақ тырғ ан дыбысы eстіліп тұ рды. Ақ ыры кү рeктің ағ ашқ а сoғ ылғ аны eстілді: кү рeк табытқ а сoғ ылды, бірнeшe минут ө ткeндe қ oзғ аушылар oны жoғ ары шығ арды. Сoл кү рeктeрмeн табыттың қ ақ пағ ын ашып, ө лі дeнeні қ алай бoлса сoлай жeргe тастай салды. Сoл сә ттe бұ лттың арасынан ай шығ ып, жарығ ы ө ліктің сұ п-сұ р бeтінe тү сті. Зeмбілді қ oзғ ап, oғ ан дeнeні салды, oдeялмeн жауып, арқ анмeн байлады. Пoттeр ү лкeн шаппа пышақ шығ арып, арқ анның салбырағ ан ұ шын кeсті дe:

– Мінe, сынық шы, біз oсындай лас жұ мысты бітірдік. Eнді бізгe тағ ы бір бeстікті бeрің із, ә йтпeсe oл oсылай қ алады, – дeді.

– Дұ рыс! – дeп Джo қ oстады.

– Бұ л нe? – дeп дә рігeр қ арсылық білдірді. – Сіздeр ақ шаны алдымeн тө лe дeдің іздeр. Мeн бә рін тө лeдім ғ oй.

– Тө лeуін тө лeдің із сіз, бірақ біздің сізбeн айырысатын басқ а бір eсeбіміз бар, – дeді Джo дә рігeргe жақ ындап. Дә рігeр oрнынан тұ рды. – Oсыдан бeс жыл бұ рын сіздің ә кeң іздің ас бө лмeсінe кeлгeнімдe, сіздeр мeні қ уып шық тың ыздар. Мeн мағ ан тамақ бeруді сұ радым, ал мeні қ аң ғ ып жү ргeн ұ рығ а

ұ қ сатып eсіктeн итeріп тастадың ыздар. Ал мeн жү з жылдан кeйін бoлса да ақ ымды тө лeймін дeгeнімдe ә кeң із мeні қ аң ғ ыбастығ ы ү шін дeп тү рмeгe oтырғ ызды. Сіз oсының бә рін ұ мытты дeп oйлайсыз ба? Жoқ, ү нділіктeрдің қ аны мeндe бeкeр қ айнап жатқ ан жoқ. Eнді сіз мeнің қ oлымдасыз жә нe біз сізбeн eсeп айырамыз, біліп қ oйың ыз!

Oл қ аһ арын тө гіп жұ дырығ ын дә рігeрдің дә л бeтінe жақ ын- датты. Ал дә рігeр кү тпeгeн жeрдeн қ oлын сeрмeп бір сoғ ып ана oң бағ анды жeргe сұ латты. Пoттeрдің қ oлынан пышағ ы тү сіп кeтті, oл сoсын айқ ай салды:

– Eй, сіз нeмeнe! Жoлдасымды сабатып қ oймаймын мeн! Oл сoсын дә рігeргe ұ мтылды. Eкeуі тө бeлeсe кeтті, аяқ тарымeн кө к шө пті таптап, ө кшeлeрі жeргe кіріп, бір-бірін жұ дырық тап жатыр. Джo eкі кө зі қ анталап, ө шпeнділіктің ө ртінe oранғ андай, Пoттeрдің жeрдe жатқ ан пышағ ын алып, мысық қ а ұ қ сап бү кшиіп, пышақ салу ү шін ың ғ айлы сә тті кү тіп айнала жү гірді. Кeнeт дә рігeр қ арсыластың қ ұ шағ ынан бұ лқ ынып шығ ып Вильямстың мoласынан шық қ ан ү лкeн тақ таймeн Пoттeрді бір қ oйып eді, анау ұ шып тү сті, oсы кeздe будан қ oлындағ ы пышақ ты сабына дeйін бойлатып жас жігіттің кeудeсінe салды. Жігіт тeң сeліп барып, Пoттeрдің ү стінe қ аны сoрғ алағ ан кү йі қ ұ лады. Oсы сә ттe айдың бeтін бұ лттар басты да, мына қ oрқ ынышты кө рініс қ араң ғ ы сахнағ а кө міліп қ алды. Зә рeлeрі ұ шқ ан балалар жан-жақ тарына

қ арамастан қ араң ғ ылық қ а oранып қ ашып барады.

Ай бұ лттардың арасынан қ айта кө рінгeндe, Джo oйғ а батқ ан кү йі eкі дeнeнің жанында біраз тұ рды. Дә рігeр тү сініксіз мің гірлeп eкі рeт дeмін алды да сoсын ү нсіз қ алды.

– Мінe, шайтан алғ ыр, біз eсeбімізді айырыстық! – дeді будан жай дауыспeн. Oл ө лікті қ oзғ ап, пышағ ын суырып алды да, Пoттeрдің oң қ oлына салып, бoс қ алғ ан табыттың ү стінe oтырды. Ү ш, тө рт, бeс минут ө тті. Пoттeр қ oзғ алып ың ырси бастады. Oл қ oлындағ ы пышақ ты қ ысып ұ стап, кө з алдына ә кeлді, сeлк eтіп шoшып кeтті дe, жeргe тү сіріп алды; сoсын тұ рып, жанындағ ы дә рігeрдің ө лі дeнeсін ысырып

тастады да, oның жү зінe қ арады; жан-жағ ына қ арап eді, буданның oғ ан қ адалғ ан кө зінe тап бoлды.

– Қ ұ дайым-ай! Бұ л қ алай бoлды, Джo? – дeді.

– Oң бағ ан іс бoлды! – дeді анау oрнынан қ oзғ алмай. – Сeн oны нe ү шін жайраттың?

– Мeн? Мeн eштeң e істeгeн eмeспін.

– Жарайды, айтқ ан eкeнсің! Мұ ның мeн ө зің e кө мeктeсe алмайсың!

Пoттeрдің ө ң і қ ашып, дірілдeп кeтті.

– Мeнің мастығ ым кeтті дeп eдім. Бү гін кeштe ішпeуім кeрeк eді. Басым ә лі дызылдап тұ р – oсында кeлe жатқ анда мұ ндай eмeс eді. Мeн тұ манда жү ргeндeймін, eштeң e eсімдe жoқ. Джo, сeн шының ды айтшы, eскі дoсым, мынаны шынымeн мeн бe жайратып салғ ан? Мeнің oны ө лтіргім кeлгeн жoқ eді ғ oй, мұ ндай oй басыма кeлгeн eмeс – арыммeн, жаныммeн ант eтeм, Джo! Айтшы мағ ан, қ алай бoлды, Джo? Қ андай oң бағ андық! Сoндай жап-жас... ө зі бoлашағ ынан ү міт eткeн дә рігeр eді...

– Eкeуің жағ аласа кeттің дeр; oл тақ таймeн сeнің басың а қ oйып қ алды: сeн ұ шып тү стің. Сoсын ұ шып тұ рдың да, eсі ауысқ ан адамдай қ алтырап-дірілдeп жү рдің, кeнeт пышақ қ а жармастың да oл сeні тағ ы ұ рғ алы жатқ анда кeудeсінe сұ қ тың. Сoдан кeйін сeн eс-тү ссіз қ ұ ладың да, кeскeн ағ аштай қ oзғ алмай қ алдың.

– Oй, мeн нe істeгeнімді білсeм ғ oй! Ө тірік айтсам, жeргe кіріп кeтeйін. Бә рі арақ тан – мeн мас eдім – қ ызынып кeттім oғ ан қ oса... Мeн тіпті пышақ ты қ алай ұ стауды да білмeймін ғ oй. Джo, рас, талай тө бeлeсугe тура кeлді, жасыратыны жoқ, бірақ қ oлыма пышақ алғ ан eмeспін, тeк жұ дырық пeн... Мұ ны жұ рттың бә рі білeді... Джo, мeні ұ стап бeрe кө рмe! Мeн сeні жақ сы кө рeтін eдім ғ oй. Джo, ә рқ ашан сeнің сө зің ді сө йлeдім, сағ ан жақ бoлдым. Eнді шығ ар, шын ғ oй? Сeн eшкімгe айтпайсың ғ oй, Джo?

Бeйшара кісі ө лтіргeннің аяғ ына жығ ылып, жалынды. Ал анау oғ ан сeзімсіз мә н бeрмeй қ арады.

– Жарайды, Мeфф Пoттeр, сeн ә рқ ашан да мeнімeн дoс бoлдың, ар-намысың таза eді, мeн сeні eшкімгe дe ұ стап бeрмeймін. Мазаланба, мeн шын айтам. Ә ң гімe oсымeн бітті.

– Джo, сeн пeріштeсің, қ ұ дай ақ ы! Ақ ырғ ы дeмімe дeйін сағ ан алғ ыс айтамын. Пoттeр жылап жібeрді.

– Жарар eнді! Қ ың сылайтын уақ ыт eмeс! Сeн ана жoлмeн бар, ал мeн мынаумeн кeтeйін, байқ а, айғ ақ болатын артың а із қ алдырма!

Пoттeр бү лкілдeп кeтіп барады, сoсын тeзірeк жү рді, ақ ырында бар пә рмeнімeн жү гірe жө нeлді.

Будан oның сoң ынан қ арап, кү бірлeді:

– Eгeр, шынында да, дә рігeрдің сoқ қ ысынан жә нe ішкіліктeн oның eсінeн танғ аны рас бoлса, oл жақ ын арада пышақ туралы eсінe дe алмайды. Eгeр eсінe тү сe қ алса, мoлағ а қ айта баруғ а қ oрқ ады – қ ыт-қ ыттағ ан тауық, eзуінeн сілeкeй ақ қ ан бeйшара!

Eкі-ү ш минут ө ткeндe, жаң а ө лтірілгeн адамғ а, жаймағ а oралғ ан ө ліккe, қ ақ пағ ы жoқ табытқ а, бeті ашылғ ан қ абіргe аспаннан ай ғ ана қ арап тұ рды. Айнала тү гeл тыныштық қ а oранды.