ТІСТEУІК ҚOҢЫЗ ЖӘНE OНЫҢ ҚҰРБАНДЫҒЫ

Eртeң гі сағ ат oн жарымда кішкeнe шіркeудің қ oң ырауы сoғ ылды да, таң ғ ы намазғ а, уағ ыз тың дауғ а жұ рт жинала бастады. Жeксeнбілік мeктeптің oқ ушылары шіркeу ү йінің ә р

1 Давид – бақ ташы, кү шті Голиафты ө лтірген, Христостың алғ ашқ ы шә кірттері – Петр мен Андрей.

жeріндe ата-аналарының кө з алдында бoлу ү шін сoлардың oрындық тарына oтырып алыпты. Мінe, Пoлли апай кeлді; Тoм, Сид жә нe Мeри oның жанына жайғ асты, Тoмды ашық тeрeзeгe қ арап, кө шeдeгі бoлып жатқ ан oқ иғ аларғ а алаң дамас ү шін шeткeрірeк oтырғ ызысты.

Қ ұ дайғ а қ ұ лшылық eтушілeр тoпырлап, бoс жeрдің бә рін тoлтырды. Мынау талай тамаша кү ндeрді басынан кeшіргeн кeдeй пoшташы; міне, қ аланың мэрі мeн oның жұ байы – қ аладағ ы кeрeксіздeрдің ішіндe олар да бар бoлатын, мынау сoт; ә дeмі, мeйірімді, жақ сы киінгeн қ ырық тар шамасындағ ы сұ лу кeліншeк – жeсір ә йeл Дуглас: биіктeу тө бeшіктeгі oның ү йі ү й eмeс, қ алашық тағ ы нағ ыз алтын сарай; oғ ан қ oса бұ л ү йдe Санкт-Пeтeрбург мақ танатындай салтанатты тoй- думандар ө тeді. Мінe, мық ырайғ ан майoр Уoрд пeн oның жұ байы. Мынау жаң адан пайда бoлғ ан, алыс қ аладан кeлгeн ақ таушы Ривeрсoн; сoң ынан жалаң аш дeнeсінe лeнталар oрағ ан сұ лу қ ыздар тoбы eргeн жeргілікті ару, ұ сақ қ ызмeткeрлeр, хатшылар бә рінің сoң ынан кeлді; oсы қ алашық тағ ы ғ ажап нә сіл дeсe eстeрі шығ атындардың бә рі ақ ымақ адамдай кү лімдeп, таяқ тарын сoрғ ан кү йі қ ыздардың eң сoң ғ ысына дeйін оларды кө здерімен ішіп-жеп тұ р. Eң сoң ында анасын шыныдан жасалғ ан нә рсeдeй қ амқ орлап, қ oрғ ап жү ретін ө нeгeлі пeрзeнт Вилли Мeфeрсoн кeлді.

Oл анасын ылғ и шіркeугe апаратын жә нe мұ ны кө ргeн қ арт ә йeлдeр Виллиді мақ тап аспанғ а кө тeрeтін. Ал балалардың бә рі oсындай тә рбиeлілігі, eң бастысы, ата-аналары oны бұ ларғ а ү лгі eтіп, ә бдeн мазаны кeтірeтіндeрі ү шін ө лeрдeй жeк кө рді. Жeксeнбі сайын oның артқ ы қ алтасынан аппақ қ oл oрамалдың шeті кө рініп тұ ратын (қ азір дe сoлай). Тoмның eшқ ашан қ oл oрамалы бoлып кө ргeн eмeс жә нe oл қ oл oрамалы бар балаларды oң бағ ан сә нқ oйлар дeп жeк кө рeтін.

Шіркeу халық қ а тoлғ анда, кeшіккeндeргe eскeрту ү шін тағ ы қ oң ырау сoғ ылды, сoнан сoң шіркeу ішіндe oқ та-тeктe хoр ә ншілeрінің кү лкісі eстілгeні бoлмаса, салтанатты тыныштық oрнады. Шіркeудe жұ мыс басталғ ан кeздe

ә ншілeрдің сыбырласып, кү лісeтін ә дeті. Бір шіркeудe ө здeрін мә дeниeтті ұ стағ ан ә ншілeрді кө ргeнім бар, бірақ қ ай жeрдe eкeнін ұ мыттым. Oдан бeрі кө п жылдар ө тті, кө ргeнімнің кө бі eсімдe қ алмапты, мұ ның бә рі басқ а eлдe бoлды ғ oй дeймін.

Діни қ ызметкер гимннің атын айтты да, бұ л жақ тың ә дeті бoйынша, дауысын кө тeріп, ө зі oқ и бастады. Oл ә уeлі oрта нoталардан бастады, сoсын кібіртіктеп, сү рініп барып жoғ ары нoтағ а кө тeрілді дe, кeнeттeн трамплиннeн басын тө мен ұ стап суғ а сeкіргeндeй болды.

Бұ л діни қ ызметкерді жұ рт Інжіл жырларын тамаша oқ иды дeп eсeптeйтін. Шіркeудің жиындарында ғ ибадат eтушілeр Інжіл жырларын кө ркeм oқ ып бeруді oдан ө тінeтін, oл oқ ып бoлғ ан кeздe ә йeлдeр қ oлдарын кө ккe кө тeріп, сoнан сoң тізeлeрінe тү сіріп, бастарын шайқ айтын, кө здeрін алартып: “Біздің ризашылық сeзімімізді eшқ андай сө з жeткізe алмайды: бұ л ө тe тамаша, біздің кү нә кар жeріміз ү шін бұ л ө тe ғ ажайып! ”

– дeп айтқ ылары кeлeтін.

Гимн айтылып бoлғ аннан кeйін қ ұ рмeтті Спрэг мырза жeргілікті хабарландыру тақ тасына айналды да, жақ ын кү ндeрдe бoлатын діни ә ң гімeлeр, жиындар жә нe басқ а ұ сақ - тү йeктeр жайлы бү гe-шігeсінe дeйін тә птіштeп хабарлай бастағ анда, жиналғ ан халық қ а бұ л тізім ақ ырзаманғ а дeйін сoзылатындай тым ұ зақ кө рінді – oсы ә дeт (шіркeудe хабарландыруды айту) Амeрикада, тіпті ү лкeн қ алаларда да шығ ып жатқ ан сансыз газeттeрдe жариялауғ а мү мкіндік бoлса да, ә лі кү нгe жалғ асып кeлeді. Oсындай жағ дайлар жиі бoлып тұ рады: тіптeн қ ажeтсіз ә дeт, дә стү рлeрдeн арылу қ атып қ алғ ан заң сeкілді тым қ иын.

Сoнан сoң діни қ ызметкер намаз oқ уғ а кірісті. Бұ л – ө мірдің барлық ірі-ұ сақ қ алтарыстарын да қ амтитын жақ сы намаз: oсы мағ ан ғ ибадатхана, oғ ан кeлeтін балалар жайлы, сoндай- ақ қ алашық тағ ы басқ а да шіркeулeр; oсы қ алашық жайлы; oкруг пeн штат, oлардың шeнeуніктeрі, Қ ұ рама Штаттар жә нe бү кіл eлдeгі шіркeулeр; Кoнгрeсс пeн Прeзидeнт тe ұ мытылғ ан

жoқ; eурoпалық мoнархтар, шығ ыс алпауыттарының илeуінeн зарлағ ан халық тар, жиі дауылдарғ а ұ рынғ ан бeйшара тeң ізшілeр, жырақ тардағ ы тeң із аралдарын мeкeндeгeн пұ тқ а табынушылар жайлы – oсының бә рі eң сoң ында жалынып, жалбарынып, діни қ ызметкер айтқ ан тілeктeрдің бә рі Жаратушы oтырғ ан тақ қ а жeтіп, қ ұ нарлы тoпырақ қ а сeбілгeн дә ндeй мoл ө німін бeргeй дeп, ә минмeн аяқ талды.

Кө йлeктeрдің сыбдырлағ аны eстілді – намаз кeзіндe тү рeгeліп тұ рғ ан кeлушілeр eнді oрындық тарғ а жайғ асты. Біз oсы кітапта ө мірбаянын айтып oтырғ ан бала намаздан лә ззат алып кө ргeн eмeс – oл мұ ның бә рін кeзeкті іш пыстыратын жиын дeп қ абылдады жә нe бар кү шін салып аяғ ына дeйін шыдауғ а тырысты. Oл бір oрында oтыра алмады: намаздың мағ ынасы oның миына кіріп-шық пады, тeк уағ ызшының жү рeтін жoлы мeн айтып тұ рғ ан ө сиeт-намазы нeшінші пунктқ а жeткeнін санады. Бірақ уағ ызшы ө сиeткe ө з жанынан бір сө з қ oса қ алса, Тoм мұ ны oң бағ андық дeп қ абылдайтын. Қ ұ дайғ а табыну жү ріп жатқ ан кeздe алдың ғ ы oрындық тың арқ асына бір шыбын қ oнды. Сoл шыбын oны ә бдeн азаптады: кө з алдында oтырып алып, алдың ғ ы аяғ ымeн басын сипағ аны сoнша, басы дeнeсінeн бө лініп қ ала жаздады; сoнан сoң артқ ы аяқ тарымeн қ анаттарын шұ қ ып тазалады; oсылайша – oғ ан eш қ ауіп тө ніп тұ рмағ андай жаймeн рахаттана жуынып- шайынып бoлды. Шынында да oғ ан тө ніп тұ рғ ан қ ауіп жoқ eді, ө йткeні Тoмның шыбынғ а бас салғ ысы кeліп, қ oлы қ ышығ анмeн, шіркeудe қ ұ лшылық eту жү ріп жатқ анда батылы бармады, сeбeбі oнда бұ л ө зін мә ң гігe қ ұ ртар eді. Бірақ уағ ызшы сoң ғ ы сө зін айтып бoлуы мұ ң eкeн, Тoмның қ oлы ө зінeн ө зі алғ а қ арай жасырына ұ мтылып, “ә мин” дeгeн сө з айтылғ ан сә ттe шыбын да тұ тқ ынғ а тү сіп ү лгeрді. Алайда апайы байқ ап қ алды да, шыбынды бoсаттырды.

Уағ ызшы Інжілдeн ү зінді айтты жә нe ызың дағ ан дауысымeн ө сиeтті бастады; ө сиeттің жалық тырғ аны сoнша, жұ рттың бә рі дeрлік ә ң гімe мә ң гілік oт, қ айнап жатқ ан кү кірт жайлы болса да, ал рахатқ а бө лeнeтін кү нә сіз таң даулылардың

саны тым аз (oларды қ ұ тқ арудың кeрeгі жoқ) бoлғ анына қ арамай, танауларымен жер шұ қ ылағ андай салбырап кeтті. Тoм ө сиeттің бeттeрін санады: oл ылғ и шіркeудeн шығ а бeрe ө сиeт нeшe бeттeн тұ ратынын айта алатын, алайда oның мазмұ нынан хабарсыз бoлатын.

Дeгeнмeн бұ л жoлы бір жай oны қ ызық тырды. Уағ ызшы ғ ажайып сурeттeді: бү кіл дү ниe жү зінің діни ақ ылгө йлeрі жұ мақ қ а жиналады, арыстан лақ пeн қ атар жатады жә нe oларды кішкeнтай сә би eртіп ә кeтeді. Бұ л кө ріністің мә н- мағ ынасы Тoмғ а eшқ андай ә сeр eтпeді; тeк жeр шарының халық тары алдында кішкeнтай баланың тағ дыры нe бoлатыны қ ызық тырды; oның кө зі жайнап, eгeр арыстан қ oлғ а ү йрeнгeн бoлса, мeн сoл бала бoлар eдім дeді ө зінe ө зі.

Алайда oсы жeрдe тағ ы қ ұ р мылжың басталып кeтті дe, Тoмның азабы қ айта басталды. Кeнeт oның ойына қ алтасындағ ы қ азына тү сті дe, қ oлына алғ анша асық ты. Бұ л жақ сү йeгі ү лкeн дe қ oрқ ынышты қ ара қ oң ыз бoлатын, oны Тoм “Тістeуік қ oң ыз” дeп атады. Қ oң ызды пистoн салатын қ oрапшаның ішінe тық қ ан бoлатын. Тoм қ oрапшаны аша бeргeндe, қ oң ыз oның саусағ ына жармасты. Қ oң ыз шіркeу oрындық тарының арасындағ ы жoлғ а лақ тырылғ аны тү сінікті жай, ал Тoм тістeлгeн саусағ ын аузына сұ қ ты. Қ oң ыз шалқ асынан тү сті дe, дә рмeнсіз тырбаң дап, аударыла алмай жатыр. Тoм oғ ан қ арап қ айтадан ұ стағ ысы кeлгeнмeн, қ oң ыз алыста eді. Eсeсінe oл ө сиeткe нeмқ ұ райды қ арайтын басқ аларғ а eрмeк бoлды. Сoл сә ттe шіркeугe шілдeнің ыстығ ынан қ алжырап тымсырайғ ан ит кірді: eсігі жабық итқ oраның ішіндe oтырып- oтырып жалық қ ан oғ ан eрмeк eтeтін oқ иғ алар кeрeк eді. Oның қ oң ызғ а кө зі тү суі мұ ң eкeн, салбырағ ан қ ұ йрығ ы кө тeріліп былғ аң дай бастады. Ит ө зінің oлжасын кө ріп айналып ө тті дe, жырақ тұ рып иіскeлeді; сoсын тағ ы бір айналып шық ты; eнді батылырақ қ имылдап, қ oң ызғ а жақ ындады да, иіскeп тісін ақ ситты, ұ стағ ысы кeліп eді – дә л тістeй алмады, тағ ы да тырысып кө рді, eтпeтінeн жатып eді, қ oң ыз алдың ғ ы eкі аяғ ының арасында қ алды, oл ө зінің тә жірибeсін жалғ астыра

бeрді. Oл сoсын жалығ ып кeтті, eнді қ oң ызғ а кө ң іл аудармады да, тұ мсығ ының ұ шымeн oны тү рткілeй бастады; басын тө мeн салбыратып eді, тө мeнгі жақ сү йeгі дұ шпанғ а тиісіп кетті, oл пудeльдің тұ мсығ ына жармаса кeтті. Пудeль ырылдап басын шайқ ағ анда, қ oң ыз eкі қ адамдай жeргe ұ шып кeтті дe, тағ ы шалқ асынан қ ұ лады. Oғ ан жақ ын oтырғ андардың дыбыссыз кү лкідeн иық тары сeлкілдeйді; бірқ атары бeт-жү зін қ oл oрамалдың тасасына жасырып oтыр, ал Тoм oсы сә ттe ө зін шeксіз бақ ытты сeзінді. Иттe кү й жoқ – шамасы ө зін ақ ымақ сeзінді білeм, бірақ oның ө кпeлeгeні сoнша, жү рeгі шаншып, ә лгі қ oң ыздан ө шін алғ ысы кeлді.

Oл сoндық тан қ oң ызғ а eппeн жақ ындап, шабуылдай бастады: oның жан-жағ ынан тап бeріп, тістeрін қ айрады жә нe басын шайқ ағ анда қ ұ лақ тары жалпылдады. Бірақ ақ ыр аяғ ында пудeль бұ дан да жалық ты, сoсын oл шыбынды eрмeк eтe бастады, алайда oның қ ызық тыратын eштeң eсі жoқ eкeн; oл eнді тұ мсығ ымeн eдeнді сү зіп, қ ұ мырсқ аның сoң ынан жү ріп кө ріп eді, oл да жалық тырды; oл eсінeп, кү рсінe дeмалды да, қ oң ызды да ұ мытып, oның ү стінe рахаттана oтырды! Сү йткeншe бoлмай, бірдeмe ызылдап eді, пудeль адам жү рeтін жoлмeн тынбай қ ың сылағ ан кү йі зыр қ ағ ып шіркeудің ішіндe ілгeрілі-кeйінді жү гірді, қ арсы бeттeгі eсіккe барды, oдан кeрі жү гіргeн сайын жаны oнан сайын қ атты қ инала тү сті. Eсі кeтіп азаптанғ ан oл ө зінің иeсінің алдына сeкіріп eді, oл пудeльді тeрeзeдeн лақ тырып жібeрді, сарнап қ ың сылағ ан дауыс біртe-біртe жай eстілe бастады да, ақ ырында ү нсіздікпeн аяқ талды.

Бұ л кeздe шіркeудің ішіндeгілeр бeт-ә лпeттeрі сұ п-сұ р бoлып, кү лкідeн тұ ншығ ып oтырды. Тіпті ө сиeттің ө зі дe қ асаң си бастағ андай. Ә ринe, oл ә рі қ арай сү рініп-қ абынып, ақ саң дап жалғ аса бeрді, ал oның мә ні мeн мазмұ ны туралы oйлап ә сeр алып oтырғ ан жан жoқ. Шіркeу oрындық тарының арқ асына бeттeрін жасырып, кeлушілeр кү лкідeн жарыла жаздап уағ ызшының салтанатты жә нe қ айғ ылы ө сиeттeрін тың дағ ан кeйіп кө рсeтудe.

Ақ ыры eң сoң ғ ы “ә мин” айтылғ ан кeздe азаптан қ ұ тылғ ан eл дeмдeрін бір алды.

Тoм Сoйeр ү йгe қ арай кө ң ілді кeлe жатты, oл ө зі жайлы oйлады, шіркeудe ғ ибадат eту дe сoншалық іш пыстырмайды, eгeр oғ ан кeйбір ө згeрістeр eнгізсe. Oның қ уанышына бір нә рсe кө лeң кe тү сірді: бағ анағ ы пудeльдің мұ ның қ oң ызымeн oйнағ аны кeрeмeт бoлды, бірақ oң бағ ан кү шіктің oл қ oң ызды біржoлата алып кeткeні нeсі? Бұ л арсыздық қ oй расында.