Авайди туш

Муьгьуьббатдин сирер чирдай

Авайди туш ктабар.

КIанивилин гьиссер чирдай

Авайди туш гьисабар.

Ашкъидин хвеш, тIал гьисабдай

Жагъидач квез керетни.

Гагь ада чун куз-кабабда,

Гагь гуз жеда шуьрбетни.

КъвайитIани тIурфан цавай,

Чи бахтарин эхириз,

Муьгьуьббатди рикIе тур цIай

Жериди туш туьхуьриз.

ЦIЕМУЬЖУЬД ЛАГЬАЙ ГАТФАР

Поэма

Советрин Союздин Игит,
Николаев портуна цIемуьжуд йисан
яшда аваз телеф хьайи Цурибдай тир гада
Агьмед Абдулмежидоваз дерин майилдивди
ва муьгьуьббатдивди бахшзава.

ЦIайлапанрин мукIратIар

Я ракь туш, я гьулдан туш,

ЯтIани къе абуру

Цавун чIулав майдан буш

КьатI-кьатIзава, гугрумиз;

Са хел тарце акьуна,

ЦIай галукьай тарцикай

КуькIвенвай шем авуна.

Тар ярх хьана ялав кваз…

Дем кутазвай ажалди.

Дагъларивай яргъара

ЦIун тIурфандик-завалдик,

Гужлу харцик гуьллейрин

Жегьил дагъви аскерди

Гьужумзава виликди

Гъалибвилин сегьердихъ.

Вичин ашукь рикIелди,

Вилералди жавандин

Адаз дагълар аквазва –

Имаратар Ватандин.

Вун аквазва, дагъви руш,

Хьанва жеди ашкара,

ГьикI вич вилив хуьзватIа,

Вилер аваз накъвара.

Дяведин цIун гумадай

Ви нагъв адаз аквазва.

Ша фин адан патав чун –

Адав ажал рахазва.

Ша фин гумни цIай авай

А къурхулу майдандал –

Фида халис муьгьуьббат

Гуьллейрин терс т1урфандай…

И легьзеда гадади

И дуьньядин даимвал

Тестикьзава, вичин чан

Гунин гьиссиз лазимвал…

ЦIемуьжуьд йис… Вуч ава

Эхиримжи легьзеда?

Чан гана, ам чан алай

Риваят яз хкведа.

Гуьллейрин уьфт, гуьллейрин уьфт, гуьллейрин…

Ваъ, садазни аквазвач ам исятда.

Садни авач игитвилин легьзейрин

Са лишан кьван агакьардай жемятдал.

Гьич садазни акунач, гьикI гьевесдив

Цавун аршдиз килиг ийиз авайтIа

Цурибвидин вилер, хурун кьефесдиз

Акъваз тийиз гьикI рикIи рум гузвайтIа.

И легьзеда акур кьванбур вилериз

Адан пак тир кьакьанвилиз элкъвена,

Чи уьмуьрдин йикъаринни йиферин

Нетижа яз адан вилик куькIвена

Буржлувилин гъед играми Ватандиз.

Легьзедилай Агьмеда чаз лугьуда,

Гзаф кичIе яни-тушни инсандиз

Буржидин гъед вичин рикIик агудай.

Анжах вири кьуд къадам я герекди

Пулеметдив агакьдалди душмандин:

Алад –

Къурху квахьда! –

Алад зирекдиз…

Анжах, анжах рикI пад жеда хуруда,

Анжах, анжах ивида чан батмишда.

Къайи хьанвай пелелни гьекь кьурада,

Гимнастерка – гьадани туьд бамишда…

Николаев портуниз чи кьушунар

Ахмиш жезва авун патал гьужумар.

Амма чидач, чи Агьмедаз – дагъвидиз

АкунатIа гъалибвилин пайдах пак.

Амма къерех кьежирнава ивиди,

Ярх хьанва ам, такваз цавун чардах-тагъ.

Кьве гъил адан ачух я кьве патахъди,

Кьве гъил – гъилер фялединни аскердин.

Кьунай гьикьван абуру лап къеврагьдиз

Бубад гардан, пIипI дидедин ченбердин.

Гадар хьанва кьве гъил – кьвед кьве къвалахъди,

Фяле гъилер,

Хьайи даим кIвалахдик,

Векьер ягъай,

Кутур цIийи къелемар,

Гьар са кIвалах ийиз хьайи бегьемар…

Вучиз кьве гъил икI бейкар яз алама,

Гьихьтин гуьзел крарихъ вил галамаз?

Шумуд рикIел чан гъидайтIа абуру,

Саф кьилерин ван гъидайтIа абуру.

Шумуд машин,

Мотор чIалал гъидайтIа,

Шумуд къелем къаярикай хуьдайтIа…

Амма гъилер чкIанва кьве къвалахъди,

Мад садрани эгечI техжез кIвалахдив…

ТIебиатни агъурвилик гъамунин

Хьанва къе агаж.

Ярх хьанва ам ЧIулав гьуьлуьн къерехдал –

Тежез вич хкаж.

Ярх хьанва ам – цIемуьжуьд йис хьанвайди.

Вилерал чIулав

Акьалж жезва цифедин чил, цифедин,

Цифедин хшлав…

Генг мугьитIда батмиш жервал гимияр,

Килигун адан

Батмиш жезва. Вилерикай квахьзава

Женгинин майдан.

Тамамдаказ вили партал алукIна

Къе ЧIулав гьуьлуь.

Юмшагъдаказ юзаз ава лепеяр,

Чебни я мили.

«Садра кьванни лепейра и

Завай эхъвез хъхьанайтIа…

Дагълар! Дагълар! Танишбур зи!

Ибур гьинай атанайтIа?..

Ангье, ангье абурукай

Хкатай син къарибзава.

Адан даим къацу ценце

Зи хайи хуьр Цуриб ава.

Ана,

Ана

Гичиндаваз

Къвез тухузвай

Булахдай яд

Са руш ава,

Са дагъви руш,

Зи муьгьуьббат,

Захъ авай сад.

– Жегьил аскер вуч паталди

Ашкъидикай рахазва вун?

Вучиз, вучиз ашкъидикай

Фикир ийиз авазва вун?

Жегьил аскер, ви рикI, беден

Ивидава – зара жезва.

Жегьил аскер, вун даим яз

Уьмуьрдивай чара жезва.

«Рахазва зун ашкъидикай,

Куьз лагьайтIа –

Девлет я зи.

Рахазва зун ашкъидикай –

Ийизва ам чилиз веси.

Къуй багъишрай элдиз ада

Игитвални къуват, илгьам.

Къуй куьмекрай завай тахьай

Крар вири хъийиз тамам.

Хвена рикIе гьейрибуруз

Ам михьи яз, милайим яз,

Къуй давам хьуй зи муьгьуьббат

Чиг жаванра мидаим яз –

Итимвал яз,

Зиреквал яз,

Ягь-намус яз,

Эркеквал яз.

Зи муьгьуьббат илгьам хьурай,

Чиг рушара давам хьурай –

Вафалувал,

Жегьилвал яз,

Милайимвал,

Сефилвал яз».

– Вуж я, вуж я вун, эй гада,

Вал ажал фад хьана гъалиб.

Лагь, гьинава ви хуьр-уба,

Ви хайи муг – секин Цуриб?

Гьинва ви кIвал,

Ви юрд,

Ви къул,

Жавандаказ кьейи игит?

Гьихьтии кьисмет ятIа види?

Вуч гана ваз уьмуьрди къит?

* * *

Аваристан, гьинлай вун

Жезва башламиш?

Генг Ватандин кIунчIуна

Я вун са пириш.

Гунибдилай башламиш

Жезва, лугьуда.

Акаро дагъ ви эвел

Язва, лугьуда.

КIандачир заз сергьятриз

Пайна чилин шар –

Ам сад я чахъ авайди,

Чи кьисмет-кьадар.

Адан гьар са инсандал

Ашукь я зун, шад,

Векил я гьи миллетдин –

Авач тафават.

ЧIалар, чинин рангарни

Туш заз гьич чара.

Инсанвал я хуьдайди

Инсанрин ара.

Гзаф ала кукIушар

И чилин винел.

Амма кукIуш лап кьакьан –

Инсан я эвел.

ГьинаватIа сифте кьил

Зи халкьдин рекьин?

Гьи девиррай фенватIа

Адан гел – къекъуьн?

Чи Ватандин тарихдин

Ктабда къадим

Ам яраб вуч чин ятIа?

Кхьейди я гьим?

Лугьуда хьи, башламиш

Жезва чи тарих

Надир шагь вич кукIварай

Йикъалай инихъ.

Муькуьбуру лугьуда:

Женгинин майдан –

Ахульго я чи эвел,

Шамилан ватан.

Амма чара туш гьич заз

Маса халкь, тарих.

Мидаим я гьар са эл,

Гьар садан къилих.

Заз вири са гафар я.

Зи халкь – зи нехиш

Инсаниятдихъ галаз

Хьана башламиш.

Гьинай ва мус атана

И чилел намус?

Ван хьанай ам дагъларай

Атана, лугьуз.

За лугьузва: «Керчек туш!

Инсаниятди

Вичихъ галаз хайид я

Намусни, ягьни»..

ТIебиатди дагълариз,

Синериз кьакьан

Багъишдайвал мягькемвал,

Лигимвал хъсан,

Багъишдайвал цуьквериз

Атирар гзаф,

Дагъвийризни багъишна

Намусни ягь саф.

Дагъви жеда атIугъай,

Дагъви жеда туьнт ва перт.

Намусдикай рахайтIа,

Намусдалди я ам мерд.

Дагъларин пак намусдин

Са кIус я ам, мекв я ам –

Жегьил игит Агьмед чи,

Чи тарихдин экв я ам.

Дагъви Абдулмежидов

Неинки са дагъви я –

Шадвилени гъамуна

Ам Ватандин багъри я.

Заз чида: ам чилерал,

Чун вири хьиз, атана,

Ватандикай сифте гаф

Авар чIалал лагьана.

Ватан мецел гъиз жеда

ЧIаларал гьар жуьредин.

Ада «Ватан» хълагьна

ЧIалал хъвайи некIедин.

Амма чидач. гьн чIалал

ХълагьнатIа «диде» гаф,

Гьар инсандин уьмуьрда

Играми гаф, сифте гаф...

Мaca гафар гьелелиг

Течидайла, сифтедай

И мили гаф лагьанай

Хайи хуьре Агьмеда.

Гьеле вири вилик квай –

Рекьер-хулер аскердин.

ЦIемуьжуьд йис вилик квай

Гуьзел ва пак сефердин.

* * *

КIвал адетдин лежбердин

Ирид лагьай цавариз

Акъудда хьи шадвили

Гуьлуьшан тир гатфариз:

Дана хада дуьгведи,

КIелер хада хипери,

Гъида вечре цицIибар,

Ухшар авай цуьквериз.

«КIекер жеда зулухъди

ЦицIибрикай», – эзбердай.

Амма вири фереяр

Жедай хьи гьар сеферда.

Абдулмежид къуншийри

Зарафатриз вегьидай:

«Byч хъсандиз ви кIвалив

Диши жинсер туькIуьда!»

Абдулмежид вични тир

Зарафатрин уста са:

«Зи Шумайсат сагь хьурай –

Хада ада гада са!..»

Гуьзетзава хзанди

ЦIийи инсан пайда хьун.

Вахт къайдасуз катзава –

И катунихъ файда хьуй.

КIуъд варз – амма гьарма сад

Са йис хьанва жегьилдиз:

Вилив хуьзва датIана,

Гъалаба кваз гуьгьуьлдик.

«Вахт хьанвачни, Шумайсат,

Ви кефияр гьикI ава?»

Хва хьун чIехи мурад тир

Дагъви касдин рикIевай.

«Архайин хьухь, секин хьухь,

Абдулмежид, масанди,

ТIимил ама цIийи кас

Къведалди чи хзандиз».

Шумайсатан вичин рик1

Секин тушир мискьални.

Эхир абур туьш хьана

Гьа эрзиман йикъални.

Абдулмежид юргъун яз

Ацукьнавай къванерал.

Ширван пепе алазвай

Адан гужлу гъилерал.

«Акъваз, пепе, лув гумир,

Биц1и лувар буш жеда.

Вуж жеда, лагь, зи ярдиз? –

Гада жеда? Руш жеда?

(Вичи фикир ийизва:

«Яраб гьи гаф лугьурла,

Лув гудатIа пепеди.

Назик лувар юзуриз?»)

Амма гьа и арада

Къуншидин руш атана:

«Куь Шумайсат халадиз

Гада хьана!» – лагьана.

И шадвили чукурна

Къалабулух, пашманвал…

Буба хьайи жегьилди

Гьиссна вичин кьакьанвал.

Адаз акI тир и чIавуз,

РикI юзазмач хуруда.

Хьанвай анжах теспача,

Гаф тачагъиз лугьудай.

Ахпа бирдан бахтунин

Ялав аваз вилера

Хкажна руш къуншидин

Ада вичин гъилерал:

«На заз гайи шадвиляй

За ваз даим алхишда.

Муштулухдай халуди

Ваз лацу кIел багъишда!»

Мад Цурибдал ван ала

Зарафатрин михьи тир:

«Абдулмежид, валлагь хьи,

Суьгьуьрчи я чIехи тир».

Хъвер ийизвай дагъвийри,

Садан кефни хан тийиз:

«Суьгьуьрчи я. ТахьайтIа,

Алакьдайни хва ийиз?!

ГьинвачтIани и касдин

КIвалин дерин хандакIда

Са сир ава суыъуьрдин,

Гьар са кIвалах алакьдай:

Я карч я ам гъуьлягъдин,

Я къушран нек, я хат я...

Абдулмежид, хва хьунухь

Акъваздач ваз регьят яз!..»

Зарафатрин гъавурда

Абдулмежид акьазвай:

Чи дагъларин къанунар

Адан рикIел алазвай;

Ада, рикIяй лув гайи

Ирид цавун бушлухдиз,

Эвер гана виридаз

Хва «чуьхуьдай» шадлухдиз.

* * *

ЭчIягъзавай кьеб

Дидеди уьзягъ,

Гуя чилин шар

Ийизва эчIягъ.

Авунач хиял

Ада гьакI чIана,

Хцикай игит

Жеда, лагьана.

ЧIехиди тушир

Дидедин мурад:

«ЭкъечIрай сарар

Зи баладиз фад.

Къекъвез хьурай чир,

Хъуьрез хьурай чир,

Рахаз хьурай чир,

Къугъваз хьурай чир».

Агъзурралди хьиз

Дидейри чилел,

Гьич ахвар гъанач

Дидеди вилел.

Агъзурралди хьиз

Дидейри, ада

Агуднач хайи

Баладив хата.

Агъзурралди хьиз

Дидейри чилин,

Лайлаяр яна

Баладиз ширин:

«ЧIулав гьуьлуькай,

Авуна кьвечIил.

На ви балкIандиз

Ийида къамчи.

Багьри-мугьитIни,

Са гъилив кьуна,

ЦIакул хьиз кьезил,

Хкажда вуна...»

Хиялначир гьич

Бубадини, цIуз,

Дяведив цIуз хва

Акъатда лугьуз.

Мурад тир адан

Вичин хва акун

КIелерин суьруь

Хуьз дагъда гатун.

Я туштIа, вацIа

Эхъуьриз балкIан,

Я кьуна куьтен,

Цаз мезреда цан.

Хиялначир гьич

Жегьил бубади

Кьада, лагьана,

Тфенг гадади.

Бубадин мурад –

Гъилера хцин

Къуьл хьун тир цадай

Ва я тум перцин.

Мурад тир адан

Вичин бицIекди,

Дергес кьуна, векь

Ягъун зирекдиз.

Герек, техилар

КIватI хъийирди жен,

Гару тухвай твар

Гьат хъийирди жен.

Гудайди жен вич

Халкьдиз фуни чим...

Абдулмежидан

Мурад тир гьа им.

* * *

Вахт вуч я кьван?

Марф я ам,

Сел я дагъдай авахьдай...

Хва агакьна – жегьил я,

Рахаз-луькIвез, акахьдай.

Вирибурун арадай

Ам ca дагъви гуьзелдиз

Истеклу тир, килигиз

Адаз пара цIигелдиз.

Дагъви рушан вилерай

Ам лап викIегь инсан тир.

Ам уьмуьрдин, мурадрин,

Баркалладин лишан тир.

Руша, рикIе цIай авай,

Вичин жумарт ашкъидив

Лекьрен лувар багъишдай,

Лекьрен вилер дагъвидиз.

Мус ятIаии дидеди

Лагьай жуьре кьепинихъ,

Гила руша пенжердихъ

Лугьузва чIал рикIин икI:

«Чубандилай алакьда

Гел вилив хуьз хиперин.

Амма чидач вучдатIа,

Валлагь, заз зи вилериз.

Жезвач завай аявал

Ийиз жуван вилерин.

ГъвечIи цIувай куз жеда

Тарар мегъуън, цIвелерин...

Зи рикIиз вуч хьанватIа?

Анани цIай къекъвезва.

Амма вучиз ятIани

РикI руъхъведиз элкъвезвач.

Секин йифиз и гафар

Агьмедаз ван тежервал

Тикрарзава чиг руша,

Ганвай цаву иервал.

Агьмедан кьве чIулав вил

Адаз гуя дуьнья я.

Адан чIулав рцIамар

Лувар хьиз я, багьа я.

Килигзава Агьмедни

Рушаз – гуя кукIушдиз.

КукIуш вуч я? – Жигъирдай

Хкаж жеда а хушдиз.

Руш кукIуш туш, адан рикI

КукIушдилай кьакьан я.

Аниз жигъир жагъурун.

Гзаф четин, залан я.

Килигзава Агьмед мад

Рушаз, гурлу гьуьлуьз хьиз.

Гьуьл вуч я кьван? Сирнавиз,

Жеда гьуьлни гъилив гъиз.

Лепе алай гьуьл туш руш,

Адан рикIин сирлувал

Гьуьлелайни дерин я

Ва зурба я гурлувал.

Агьмед, на гьикI сирнавда,

Кьил акъудда сирерай?

Кьве булут хьиз цавара,

Вилер гьатна вилера!

Вилер гьатна вилера –

ЦIайлапанар акъатна!

И хаталу дуьньяда

Зурба тIурфан акатна...

ЦIай куькIвенвай вилерал

Ухшар аваз лепедиз

Накъвар къвезва ацIана –

Аватда зун дегьнедиз.

Я фида зун, гими хьиз,

Лепе жувал гуьл ийиз...

«Ма, тIвал къачу! Майдандал

Ша захъ галаз кьуьл ийиз».

Руша теклиф кьабулна –

ЦIай пакаман ярарин

КуькIвей хьиз тир майдандал

Ва дегьнейра цаварин...

Зав рикIи мад вугузмач

Давамариз кхьинар.

Бес я.

Бес я.

Бес хьурай.

Илгьам ая секинар.

Вуч лугьуда, кхьида,

РикIер чпив рахайла?

Вуч лугьуда, кхьида,

Вилерин чIал авайла?

* * *

Цуриб хуьрел гьелелиг

Шад гъетерин зар алай.

Амма чIехи Ватандин

Сергьятдал цIун хар ала.

Вири девир къарсурдай

Гужлу са ван акъатна.

Адан цIелхем зи хайи

Дагъустандиз аватна.

Дишегьлийри

Хъувунач кIватI

Месер а юкъуз.

Итимри кIаш

Кьунач гъиле,

Я пер а юкъуз.

Гьар са касдин

РикIе кIевиз

Рахазвай

Шамиль а юкъуз.

Гьар са кIвализ

Гьажи-Мурад

Гьахьзавай

Сефил а юкъуз.

Дагълар туна,

БалкIанрин гуьг

Рамагар

Катна а юкъуз.

КIвал-югъ туна,

Дявед рекье

Жегьилар

Гьатна а юкъуз.

Гьазур хьанвай

Экв тахьанмаз

Фин патал

Абур а юкъуз.

Рушан ашкъи

Гъалабадиз

Элкъвенай

Агъур а юкъуз.

Вилер михьиз,

Килигнай руш

Агьмедан

Рекьиз а юкъуз.

Гъамунин хьел

Сух хьана хьи

Дидедин

РикIин а юкъуз.

Къеле хьана

Намусдикай

Бубаднн

ЧIулав а юкъуз:

Мад тупIалай

Хъийиз хьана

Тарихдин

Хшлав а юкъуз.

Бубади хва

Физвай рекьиз

Гьазурна

Четин а юкъуз,

Рухсат гана,

Гафар къачуз

Дериндай

РикIин, а юкъуз:

«Зи хва, килиг,

Чира къилих дагъларин:

Абру чпин

Рагаралди

Живерикни муркIарик

Кутаз жеда къуьн.

Къаршиламиш

Ийида рагъ абуру

Булахривди чиг.

Къаршиламиш

Ийида рагъ абуру

Цуькверив назик.

Зи хва, килиг,

Чира къилих чIижерин

Ва къачу чешне:

Шад я абур

Чпин карда – зегьмет я

Шадвилин бине.

ДатIана ви

РикIеллаз хьухь чIижерин

Са мани гуьзел:

«Вирт дустариз

Гуда чна – душмандал

Илигда хенжел!»

Играми хва,

ФейитIани гьиниз вун,

Ви къилих, хесет

ЧIижеринди

Хьтинди хьуй. Кьилинди –

Инсанвал, гьелбет.

Играми хва,

ФейитIани гьиниз вун,

Ви къилих, хесет

Дагьларинди

Хьтинди хьуй. Кьилинди –

Инсанвал, гьелбет».

Ихьтин гафар лагьана хьиз, бубади

Мягькемдиз гъил кьуна хцин, чуькьвена.

Гила рехъ я вилик квайди гададин.

Гила рехъ я – гумни цIай куз куькIвена.

Тада ада кьулухъ жигъир гуьтIуь тир...

Вичихъ галаз ада рекьиз къачузва

Хайи Цуриб ва къаш-къамат экуь тир

Дагъви рушан муьгьуьббатни тухузва.

Гьеле накъвар кьуранвачир дидедин,

Адан къамат кьазва рекьиз гадади

Ва тухузва вичихъ галаз дяведиз

Умуд гудай жанлу къамат бубадин.

Хайи хуьр, вун амукьда виш йисара,

Зи рикIени хуьда за вун датIана...

Гьа икI, вичик акатнаваз кьуд лувар,

Дагъви Агьмед ЧIулав гьуьлел атана.

* * *

Адаз садрани

Акурди туш гьуьл.

Каспидин къерех

Акунай сефил.

Эхъвенач гьуьле

Са чIавузни ам.

МуьтIуьгънай ада

Дагъдин агъзур кIам.

И гьуьл авурди

КIамар тушни бес,

Дагъдин булахрин

Ятар тушни бес?

Гьуьл – ам чуьл я са,

Ятарин я чуьл.

ЭкъечIдач ана

Я цуьквер, я къуьл.

Рушаз гадади,

Курла рикIе экв,

Гуда цуьквер ваъ –

Лепедин са мекв.

ЭкъечIдач ина

Я чIутран цуъквер

Ашукь гадади

Ийирвал эзбер:

«КIанзавани зун? –

АтIуз са пириш.

КIанзавачни зун?» –

АтIуз мад пириш...

Амма, дагъдихъ хьиз,

Гьуьлуьхъни вичин

Хесетар ава,

Къилихар дерин.

Амма на лепе

МуьтIуьгъда, дагъви,

Куьз лагьайтIа, гьуьл

КIамаркай я ви.

Бедбахт хьанва гьуьл

Дяведа чIехи,

Ивини ялав

Ийизва эхи.

Фад атанайтIа,

Аквадай хьи ваз

Ракъинин нурар

Лепейрал къугъваз.

Аквадай хьи ваз

Бахт авай вилер,

Лепейрин лешреш,

Лепейрин сирер.

Аквадай хьи ваз

Бахтавар яз гьуьл,

Манияр ширин,

Муьгьуьббатдин кьуьл.

Гила, лагьайтIа,

Гьуьлел хьанва хер.

КIватIзава ада

Вич хуьдай аскер.

Душмандин далу

КукIварун патал

Гьазур ийизва

Аскерар ада.

Гьиниз фена гьуьл

Къизилверекьдин?

Гумадава ам:

«Фад ша куьмекдиз!»

ЧIулав хьанва гьуьл

Дяведик чIулав.

Кьуд пад гум я, гум,

Кьуд пад я ялав.

Ихтибар ая

Дагъвидал жув, гьуьл.

Экуь хъийида

Ада ви гуьгьуьл.

Балугъар кьадай

Луьтквейра аваз

Физва къе йифиз

Ам дустар галаз.

Вичиз и дуьнья

Такунвай артух

Ада викIегьдиз

КьатIзава бушлух.

Баркалла патал

Физвайди туш ам –

Атанвай буйругъ

Ийизва тамам.

Гуя дидеди

Къайгъуйра вичин

Буюрмишнава

Адаз кар гъвечIи.

Гуя физвач ам

Портуниз яргъал,

Гуя физва ам

Къавалай къавал.

Таниш тир адаз

Дагъларни рагар.

МуьтIуьгъдай абур

Ада чIавуз гьар.

ТIурфанрикайни

Жедачир кичIе,

Акьуникайни

ЦIайлапан виче...

Амма гуьллейрик

Хьайиди туш ам.

Чидачир адаз

Гуьллейрин хар – къам.

Кьуркьушумдикай

ХуьдатIа вич гьикI

Чидачир адаз –

Хуьрвал чинни рикI...

ЯтIани, къурху

Гадарна гьуьлуьз,

Портуниз яргъал

Атана йифиз.

Душмандин кьулухъ

Кьуна фад чка.

Эфирдай гафар

Гьатзава япа.

Радиограмма

Гафарив герек

АцIанва – кутаз

Умудрик дестек...

Душманрин сирер

Чир хьана пара.

Чи десант вични

Хьана ашкара.

Экуь жезвай цав,

Яралу тир цав...

Бирдан гьат хьана

Чилера са ав.

Башламиш хьана

Гуьллейрин тIурфан,

Гранатрин сел

Ва тупарин ван.

Душманар – гзаф,

Жуванбур – тIимил.

Чи аскерри гьич

Агъуззавач кьил.

Пулемётрин цIай,

Танкарин нехир.

Гьар са югь – гуя

Язва са асир.

Акъатна кьве йиф,

Ксанач Агьмед.

Акъатна кьве югь –

Чилиз янач мет.

Элкъуьрна кьунва

Гьалкъада абур,

Са капашдавай

Аскерар – чибур...

Амма гудач рей!

Агьмед жезвач ленг:

Авунва ада

ЯхцIур душман терг.

Кьве пулемётни

Туьхуьрна ада,

Чибур атуниз

Ийизва шазда.

АтанайтIа фад,

АкъатнайтIа фад –

Гьар са декьикьа

Са йис кьван я мад...

Душмандин тупар

Хьанва мад къизгъин.

Атанва хабар:

РикIел ала куьн;

Рекьева чибур,

Агакьда ангье...

Лална кIанда мад

Душмандин луьле.

Давамна кIанда

И женг, и ягъун

Агакьдалди чи

Аскеррин кьушун...

Фена виликди

Пулемётдал ам.

Ахъайна кьве гьил –

Кьве лувар тIарам.

И саягъда ам

Лекь хьиз аквадай,

Лув гуз гьазур тир

Кьакьан гъавада...

Klaни руш патал

Гадади гьуьляй

Жагъурда мержан –

Гьуьлуьн лап кIаняй.

Дагъдин синерал

Акьахда жаван

КIаниди патал

Цуьк атIуз алван.

Амма и чIавуз

Агьмедан рикIел

Хтанач вичин

Играми гуьзел.

Адан рикIиз хуш

Играми гьар затI

Ватандин тIварцIе

Хьанвай санал кIватI.

Ватандилай мад

Женни багьа затI?!

...Ингье хьанва ярх.

Хкатнава чан.

Агакьна чибур –

Я шадни пашман...

Кьейибуруз ван,

Гъалибвилин ван

Къведач – руьгьериз

Жеда хьи аян.

ЧIулав чарчеваз

Хтана ви тIвар

Хайи Цурибдиз

Гваз чIулав хабар.

Кхьенвай чарче

Галай дертни гъам,

ГьикI даимлухдиз

ФенатIа ви кам.

* * *

Игитвилер гзаф хьана чилерал.

ТуькIуьрнава абурукай кьисаяр.

ГъвечIибурун, чIехибурун сивера

Ава абур, яз камаллу мисалар.

Гьа икI абур шумудни са замандай

Фида, гьардахъ аваз вичин кьетIенвал.

Жеда гъардхъ деринвални кьакьанвал,

Жеда гьардахъ са вичиз хас гуьзелвал.

Гьа и вири кьисайрилай кьакьанди

Игитвал я аскердин – цIун селлера.

Анжах адан игитвал лап масандиз

Мидаим яз хуьда элди рикIера.

Агьмед, Агьмед, им зун я, зун, хуьремай

Ви яр – кIаниди.

Чизмачни ваз, вун фидайла, вилерал

Накъвар гъайиди?

Йифера ви ахварризни атайди –

Ам зун я, Агьмед.

Эхиримжи легьзеда вал алгъайди –

Ам зун я, Агьмед.

Ахвара заз гудай вуна теменар

Ифенвай, Агьмед.

Зун датIана ви хиялрин серденра

КуькIвенвай, Агьмед,

Ам зи киф я аватайди ви къуьнел,

Ви кьенвай къуьнел.

Ам зун я, зун, хуьз хьайиди вун рикIел,

Хуьзмай вун рикIел.

Зи вилера гьа виликан цIай ама,

За багъишай ваз.

Зи рикIикай ваз гьамиша пай ама,

Эвел хьиз, ргаз.

Къе муьгьуьббат куьз элкъвена? Гумадиз?

Вал аламач чан.

Яргъава вун, мукьва ятIан, багьади,

Зи ала инсан.

Яни герек ви муьгьуьббат гьарфариз,

АтIанвай къванцел?

Чидач, чидач, жаваб гьихьтин гафарив

ГъидатIа мецел...

Ялавдин шар хура къвез-къвез къатидиз

КуькIуьрзава за

Ва, ацукьна, ваз поэма экуь тир

ТуькIуьрзава за.

Къачу вуна и цIарцIивай муьгьуьббат,

Къачу зи майил

Къачу вуна и цIарцIивай гъакъикъат,

Къачу зи гуьгьуьл.

Хтанач вун хайи хуьруьн къужахдиз

Хурал Гъед алаз.

Амма садра акунай заз булахдив

Вун гъетрев рахаз.

ТIвар ала вал дамах гвачир, секин тир,

Адетдин – Агьмед,

Амма, дагъдин булахар хьиз, лерин тир,

Гвай вичин кьисмет...

Акъваз тийиз, тикрар жезва дагълара

Ви адетдин тIвар,

Тикрар жезва ам Ватандин цавара –

Ви кьисметдин тIвар:

«Агьмед» – лугьуз эверзава дидеди.

«Агьмед!» – лугьуз эверзава бубади.

«Агьмед!» – лугьуз эверзава вахани.

«Агьмед!» – лугьуз эверзава хуьруьни.

«Агьмед!» – лугьуз эверзава куьчейри.

Агьмед ава кьепIинани руфуна,

Агьмед ава пурарани дугуна,

Агьмед ава Гьиндистанда, Иранда,

Агьмед ава – внридаз ам масанда.

ЧIулав вилер, цIару вилер – Агьмедахъ,

ЧIулав чIарар, расу чIарар – Агьмедахъ,

Агъзур жуьре къилих ава Агьмедахъ,

Агъзур жуьре ериш ава Агьмедахъ.

Агьмед сад я, амма ам гьар сеферда

Масад жезва, дегиш жез гьар тегьерда.

Гзаф ава ухшар тирбур, туширбур,

Гзаф ава абур – халкьдиз течирбур.

Амма сад я абурукай авайди,

Вич садрани рекьин тийиз амайди –

Игит Агьмед, цIемуьжуьд йис уьмуьрдин

Хкаж хьайи виш йисарин гьуьндуьрдиз.

Аял йисар хуьре фена гададин

Къвалав хайи дидединни бубадин.

Амма вири хуьре гила, – хьухь ваз чир, –

Са кIвал авач Агьмедав тIвар кьазвачир.

Амма абур гадаяр я гъвечIи тир,

Гьа вун хьтин хцибур тир, цицIи тир,

Гьа вун хьиз, шез ва, гьа вун хьиз, хъуьрезвай,

Гьа вуна хьиз, чамарзавай, къекъвезвай…

Къуй абуру къуьлуьн никIер цаз хьурай,

Баркаллу хьуй, викIегь хьурай зегьметда.

Хипер хуьрай, дагъда рекьср тваз хьурай,

ЦIийи кIвалер эцигиз хьуй, гьелбетда...

Амма хуьрел рапрап гузва гъетери,

Гзаф ава абур, цавар алцифна.

На куькIуьрай гьетрен къати экверин

Патав муькуь гьетерин экв зайиф я.

Ви гьетрен экв рикIева зи датIана,

Гьар са йифиз экв атайла гъетерин,

Хкведа зи рикIел, гьикI на, атана,

КилигнайтIа зи умудлу вилериз.

Вунни гьеле са гъед хьана кузвачир,

Агьмед лугьуз дагъви тир вун адетдин.

Цава авай гъетре заз чим гузвачир,

Куь садвал заз сир авуна хелветдин.

Дуьзенавал ви мукьва яз цавариз

Анжах гила кьатIузва за ачухдиз.

ХкажайтIан инсан гьихьтин лувари,

Дуьзенавал кьакьанвал я артух тир.

Заз и дуьнья ачухна ви вилери,

На заз ярар куькIуьрна, зи кIаниди.

Я даимлух, я легьзе хьуй уьтери –

Чухсагьул ваз, заз ихьтин бахт гайиди.

Чухсагъул ваз, зи рикI, къул хьиз, ифирай,

Чухсагьул, зиашкъидал чан гъайиди...

Вири хьава:

Легьзеярни иширай,

Шадвални гъам –

Чухсагъул ваз, кIаниди.

Малум я заз, яру пайдах гъилеваз,

Масад ваъ, вун чилин хурал алгъана,

Ахпа, кIвачел къарагъна, ам вине кьаз,

Рейхстагдал акьахна вун, атана...

И декьикьа чи къазмадин къавалай

Акунай заз.

ТIурфан куьтягь хьайила,

Чи аскерар – лекъер кIвализ хтанай,

Вири хьиз, зун вун вилив хуьз фейила.

Тек къаядив зун лал хьана амукьнай,

Мад фидай зун гьар пакамахъ жигъирдал.

И жигьирдихъ садра ви кIвач галукьнай,

Ана ва гел амайди за фикирдай.

Дагъви руша садра, кьуна гардан ви,

«Агъмед!» лугьуз, къаршиламиш авунай.

Амма ам вун тушир, тушир масанди,

ЯтIани заз а юкъуз вун акунай.

Акунай заз ви хъен. ГьикI ам женгинай

ЭкъечIнайтIа акунай заз жигъирдал.

Атанай зун хабарсуз ви гуьгъуьна,

Амма квахьнай ви хъен рекьин эхирда.

Гьар гатфариз, май гьатайла уьлкведа,

Салютдин ван къекъведайла цавара,

ЦIелхемраваз вун зи патав хкведа,

Муьгьуьббатдин илгьам аваз лувара.

Физва Яру майдандилай аскерар,

Абурун кам ава мягькем низамда.

Ви кIвачерин ванни квай а жергеяр

Чи къалхан я и къурхулу аямда.

Чи ракетар физ-хквезва гъетерал,

Гьар гъалибвал къазанмишай бушлухра,

Агьмед, за ваз тебрикзава – къекъвезва

Ви хиялни каинатдин къурухра!

Каспидин кьер секинсуз ва векъи я,

Амма физва гимияр яд яргъариз.

Кьерелай гъил юзуриз, рикI чIехи яз,

Лугьузва за, ви гуьгъуьниз гьарайиз:

«Сагьрай, Агьмед!

Хъсан рехъ хьуй, кIаниди!

Ви рехъ вилив хуьда за чан кумай кьван!

Сагърай, Агьмед,

Заз и ашкъи гайиди,

За гуьзетда адан цIай зав гумай кьван!»

...Куьтягь жезва поэма.

КьатI жезва цIарар.

Табий жезмач къелемдиз

Везинни гафар.

Шумудни са цIуд йисар

Алатнава, къвез,

Амма чиг я Гъалибвал,

Гьич кьуьзуь тежез.

Акуна заз фидайвал

Вун, агъузна тур,

Аял алаз гъилел са,

На азад авур.

Гьарайна за, цIугъна за:

«Агьмед, акъваз тIун!»

Ваъ, фена вун алатна,

Килигнач заз вун.

Чилел агъзур тIварцIелди

Эверзава ваз:

РикIел хьуй вун, бицIи руш,

Тур гъиле аваз.

Ви игитвал умудрин

Мани я, гьелбет.

Зун паталди гьамиша

Ви тIвар я Агьмед.

Амма маса рушари,

РикIе дерт аваз,

Мегьамед ва Алексей

Лугьузва къе ваз.

Амма Ватан паталди

Ви тIвар я: аскер.

Кьабула зи муьгьуьббат,

Зи лекь, зи сердер.

Хтанач вун элкъвена,

Эбеди жаван.

Зи муьгьуьббат кузва вахъ,

Гъед хьана кьакьан.

Гатфарин гъед нурлу гъед

Я зи муьгьуьббат.

Ам садрани туьхуьдач,

Ийидач ават.

Авар ч1алай.