Гигиена және еңбек қорғау бойынша негізгі заңдық құжаттар

Ең бекшілердің денсаулық тарын қ орғ ау, ең бектің қ ауіпсіз жағ дайларын қ амтамасыз ету, кә сіби ауруларды жә не ө ндірістік жарақ аттарды жою мемлекеттің ә леуметтік саясатының негізгі тү рлерінің бірін қ ұ райды.

Ең бекшілердің ең бекке жә не демалысқ а, ә леуметтік сақ тандыруғ а, тегін медициналық кө мекке, ең бек пен денсаулық ты қ орғ ауғ а қ ұ қ ық тары Қ Р Конституциясында бекітілген. Денсаулық ты қ орғ ауғ а деген қ ұ қ ық, тегін білікті медициналық кө мектен ө зге, «қ ауіпсіздік техникасын жә не ө ндірістік санитарияны дамытумен жә не жетілдірумен: кең ауқ ымды профилактикалық шаралар ө ткізумен; қ оршағ ан ортаны сауық тыру жө ніндегі шаралармен; оқ умен жә не ең бекке баулуымен байланысты емес балалар ең бегіне тыйым салуды қ оса отырып, ө сіп келе жатқ ан ұ рпақ тың денсаулығ ы туралы ерекше қ амқ орлық пен; ауруғ а шалдығ удың алдын алуғ а жә не оны тө мендетуге, азаматтардың белсенді ө мірін қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан ғ ылыми зерттеулерді ө рістетумен қ амтамасыз етіледі». Конституция – нақ тылы қ ұ жаттар осығ ан қ арай қ ұ қ ық тық негізделген.

ЕТЗН-де санитарлық -эпидемиологиялық қ ызметтің мемлекеттік сипаты жә не барлық мемлекеттік ұ йымдар мен кә сіпорындардың, мекемелердің жә не халық тың денсаулық қ орғ ау жө ніндегі шаралардың орындалуы ү шін жауапкершілігі ерекше атап кө рсетілген.

Заң дардың негізінде қ аулылар, нормалар, стандарттар жә не басқ а да заң дық қ ұ жаттар жасалады жә не қ абылданады.

Ең бекті қ орғ ау жә не гигиена бойынша іс-ә рекетті реттеп отыратын заң дардың сегіз дең гейі бар:

I – ж о ғ а р ғ ы д е ң г е й –бұ л біздің еліміздің мемлекеттік биліктің жоғ арғ ы ұ йымы –Қ Р Жоғ арғ ы палатасы қ абылдағ ан заң дары (Қ Р Конституциясы, Ең бек туралы заң дардың негіздері жә не Ең бек туралы жә не денсаулық сақ тау туралы заң дардың Кодексі).

II – д е ң г е й –Қ Р президенті жә не Қ Р Министрлер Кабинеті бү йрық тары, қ аулылары.

III - д е ң г е й – тек Қ Р Министрлер Кабинет3нің «Мемлекеттік санитарлық қ адағ алау туралы Ережені» бекітетін қ аулы. Ә детте, Министрлер Кабинетінің денсаулық сақ тау жө ніндегі қ аулыларын Қ Р Денсаулық сақ тау министрлігінің бұ йрық тарымен қ осарландыра қ айталанып отырады.

IV - д е ң г е й–бұ л Қ ұ рылыс істері жө ніндегі мемлекеттік комитет жә не басқ а министрліктер, оның ішінде Қ Р Денсаулық сақ тау министрлігі бекіткен қ ұ рылыс нормалары мен ережелері (Қ НжЕ), санитарлық нормалар (СН), нормативтік қ ұ жаттар.

V – д е ң г е й - Қ Р Министрлер Кабинетінің Мемлекеттік стандарттар комитетінің қ ұ жаттары.

VI - д е ң г е й–Қ Р Денсаулық сақ тау министрлігі жә не басқ а ведомстволар бекіткен ведомствоаралық заң дық қ ұ жаттар.

VII - д е ң г е й–Денсаулық сақ тау министрлігі бұ йрық тары секілді ведомстволық қ ұ жаттар «Санитарлық -эпидемиологиялық станциялар туралы ережені бекіту туралы» бұ йрық, «Жұ мысқ а орналасар кезінде міндетті алдын ала тексерулерді жә не ең бектің зиянды жә не қ олайсыз жағ дайларының ә серіне ұ шырап отыратын ең бекшілерді мерзімді медициналық тексерулерді жү ргізу туралы» бұ йрық, сондай-ақ Қ Р ДСМ бекіткен сан кө птеген нұ сқ аулар, ә дістемелік ұ сыныстар жә не хаттар, гигиеналық талаптар.

VIII – д е ң г е й–халық аралық конвенциялар, шарттар, декларациялар, ережелер жә не келісімдер.

Ө здерінің қ ызметінде санитарлық -эпидемиологиялық қ ызмет органдарына кө бінесе III – VII-дең гейлердегі заң дық қ ұ жаттарғ а арқ а сү йеуге тура келеді.

Н. Ф. Измеров жә не Ю. Г. Широков «Халық аралық ең бек ұ йымы Энциклопедиясында» жылы атап кө рсеткеніндей, іс-тә жірибеде ө ндірісте ең бек жағ дайларын сауық тыру жө ніндегі іс-ә рекетті реттеп отыратын ресми қ ұ жаттардың ү ш тобымен істес болуғ а тура келеді. 1-ші топқ а ө ндірістің барлық салаларына қ атысты бар республикалық нормативтік қ ұ жаттар: санитарлық нормалар, ережелер, Шектеулі-жол берілетін концентрациялар, Шектеулі-жол берілетін дең гейлер, Қ ДӘ Ш (ОБУВ) жә не т.б., сондай-ақ қ ұ рылыс нормаларында жә не ережелерінде, ЕҚ ЖС стандарттарында жә не Қ Р Денсаулық сақ тау министрлігінің негіз қ алаушы қ ұ жаттарында бар (мысалғ а, жұ мысқ а тұ рғ ан кездегі алдын ала жә не мерзімді медициналық тексерулер туралы) жә не кейбір ө зге директивалық қ ұ жаттарда бар заң дық талаптар жатады.

2-ші топты ө ндірістің жекелеген салаларына арналғ ан санитарлық ережелер мен стандарттар қ ұ райды

3-ші топқ а белгілі бір мә селелер бойынша ғ ылыми зерделеулердің нә тижесі болып табылатын жә не қ ұ рамында ең бек жағ дайларын сауық тыру бойынша нақ тылы талаптар мен ұ сыныстар бар, сан кө птеген жә не ө зінің мазмұ ны бойынша ә р алуан нормативтік-ә дістемелік қ ұ жаттар жатады.

Республикалық заң дық қ ұ жаттармен қ атар, халық шаруашылығ ының ә ртү рлі салаларында ең бекті қ орғ ау жә не гигиена бойынша 1200 астам ведомстволық нормалар, талаптар, ережелер қ олданылады.

Ең бекті қ орғ ау жө ніндегі салалық ережелерді жә не нормаларды салалық кә сіподақ тардың орталық комитеттерімен бірлесе (немесе келісе) отырып, тиісті министрліктер (ведомстволар) мен мемлекеттік қ адағ алау органдары (Мемлекеттік тау-кен – техникалық қ адағ алау) бекітеді. Бұ л қ ұ жаттар сондай-ақ белгіленген ретпен санитарлық -эпидемиологиялық қ ызметпен келісіледі.

Қ ұ рылыс нормалары мен ережелері (Қ НжЕ) қ алалар мен елді мекендерді, кә сіпорындарды, ғ имараттарды, қ ұ рылыстарды, қ ұ рылғ ыларды жә не инженерлік жабдық ты жобалауғ а жә не тұ рғ ызуғ а, олардың сметалық қ ұ нын анық тауғ а негізгі талаптарды белгілейді.

Қ НжЕ тө рт бө лімнен тұ рады: I –жалпы ережелер; II –жобалау нормалары; III –жұ мыстарды жасау жә не қ абылдау ережелері; IV – сметалық нормалар мен ережелер. Ә р бө лім осылар ө з бетінше басылып шығ арылатын жекелеген тарауларғ а бө лінеді.

Ең бек гигиенасы жө ніндегі санитарлық дә рігерлер Қ ұ рылыс нормалары жә не ережелерінің келесі тарауларын бә рінен де кең інен қ олданады: «Ө неркә сіп кә сіпорындарының бас жоспарлары»; «Ө неркә сіп кә сіпорындарының ө ндірістік ғ имараттары»; «Табиғ и жә не жасанды жарық тандыру»; «Ауаны жылыту, вентиляциялау жә не кондиционерлеу», «Шудан қ орғ ау»; «Ә кімшілік ғ имараттар мен бө лмелер»; «Ауылшаруашылық кә сіпорындарының бас жоспарлары»; «Қ ұ рылыс салып біткен кә сіпорындарды, ғ имараттарды жә не қ ұ рылыстарды пайдалануғ а қ абылдау», «Кә сіпорындарды, ғ имараттарды жә не қ ұ рылыстарды тұ рғ ызуғ а жобалау-смета қ ұ жаттарының қ ұ рамы, оларды жасап шығ ару, келісу жә не бекіту реті туралы нұ сқ ау».

Қ ұ рылыс нормалары жә не ережелерінен ө зге, жобалаудың жекелеген мә селелері бойынша технологиялық жобалау нормалары, ө неркә сіп кә сіпорындарын жобалаудың санитарлық нормалары жә не т.с.; ө неркә сіптің жекелеген салаларының кә сіпорындарын, сондай-ақ ә ртү рлі мақ саттағ ы, конструкциядағ ы жә не инженерлік жабдық тағ ы ғ имараттар мен қ ұ рылыстарды жобалаудың нормаларын жә не ережелерін белгілейтін нұ сқ аулар жә не т.б. шығ арылады.

Ең бек қ ауіпсіздігі жү йесінің стандарттары (ЕҚ ЖС). Ә лемдік стандарттау тә жірибесінде алғ аш рет (70-ші жылдардың басынан бастап) біздің елімізде, осымен ең бек қ ауіпсіздігінің жалпы да, жеке де талаптары мерзімі шектелген, стандарттардың арнайы жү йесі жасалғ ан. Осы стандарттар жү йесінің міндеті жобалаушылар ү шін орындауғ а міндетті болатын, ө ндірістік жабдық тарғ а, ө ндірістік ү рдістерге қ ауіпсіздіктің жалпы талаптарын, жұ мыс істеушілерді қ орғ ау қ ұ ралдарына талаптарды, қ ауіпсіздікті бағ алау ә дістерін белгілеу болып табылады. Ө лшеу ә дістеріне қ ойылатын талаптарды, қ ауіпті жә не зиянды қ асиеттерге ие заттармен жұ мыс істеген кездегі қ ауіпсіздік талаптарын белгілейтін стандарттар бар. Мысалғ а, «Жұ мыс аймағ ының ауасы. Жалпы санитарлық -гигиеналық талаптар», «Зиянды заттар. Классификациясы жә не қ ауіпсіздіктің жалпы талаптары», «Биологиялық қ ауіпсіздік. Жалпы талаптар»; «Діріл. Жалпы қ ауіпсіздік талаптары»; «Шу. Жалпы қ ауіпсіздік талаптары» жә не т.б.

Басқ а стандарттардың орындалуына секілді, Ең бек қ ауіпсіздігі жү йесінің стандарттарының талаптарының орындалуына бақ ылау жасалуын Қ Р Мемлекеттік стандарт комитеті қ амтамасыз етеді. Ең бек қ ауіпсіздігі жү йесінің стандарттарының Мемлекеттік стандарттары салааралық сипатқ а ие, олардың талаптарының орындалмауы заң мен қ удаланады. Мемлекеттік стандарттар оқ тын-оқ тын қ айта қ арастырылуғ а жә не дә лдеп отырылуғ а тиіс (ә р 5 жыл сайын).

Санитарлық нормативтер ең бек гигиенасы жө ніндегі заң дардың аса маң ызды негізі жә не ең бек гигиенасы жө ніндегі санитарлық дә рігердің іс-ә рекет етуіне басшылық болып табылады. Санитарлық нормативтердің қ атарына зиянды химиялық заттардың (ө неркә сіп уларының) шектеулі-жол берілген концентрациялары, ә ртү рлі физикалық факторлардың (шудың, дірілдің, ионданушы жә не ионданбайтын сә улеленулердің, адамның жылу кү йінің жә не т.с.) шектеулі-жол берілетін дең гейлері жатады.

Бірың ғ ай жә не анық, дә л ойластырылғ ан ә дістемелік қ ағ идалар бойынша (ә ртү рлі жаруаларғ а жасалғ ан эксперименттерде анық талатын ө згерістердің шектілігі жә не гигиеналық маң ыздылығ ы, медициналық талаптардың техникалық талаптардың алдында басымдылығ ы жә не т.б.) жасалатындық тан жә не заң дық ретпен бекітілетіндіктен (жалпы дең гейде жә не кей кездері ЭӨ К аясында), ең бек гигиенасы жө ніндегі санитарлық нормативтер ә лемдегі ең прогрессивті, сан кө птеген жә не ғ ылыми негізделген нормативтер болып табылады.

Қ азіргі таң да, жаң а химиялық заттардың ү немі енгізіліп отырғ андығ ына қ арамастан, біздің елімізде ө неркә сіпте бә рінен кең қ олданылатын 1, 5 мың нан аса зат, яғ ни олардың кө пшілік бө лігі нормаланғ ан. Қ азіргі уақ ытта қ олданылып отырғ ан ШЖбК тізіміне қ осымша, Қ Р бас санитарлық дә рігері жыл сайын улы газдардың, булардың жә не шаң -тозаң ның (аэрозольдардың) жаң а ШЖбК-ның қ осымша тізімдерін бекітіп отырады.

Сондай-ақ ө неркә сіпте қ олданылатын физикалық факторлардың кө пшілігіне шектеулі-жол берілетін дең гейлерге нормативтер бар.

Ө неркә сіпте пайда болып отырғ ан жаң а зиянды факторларғ а нормативтерді негіздеп беру ү шін ү немі зерттеулер жү ргізіліп отырады, нормалау мен бақ ылаудың жеделдетілген ә дістері жасалуда.

Ө неркә сіптің белгілі бір салаларының кә сіпорындарын жобалауғ а жә не пайдалануғ а, жаң а техниканы, жаң а технологиялық процестерді жә не т.с. пайдалануғ а арналғ ан санитарлық ережелер, санитарлық талаптардың енгізілуі ү шін жауапты инженерлік-техникалық жеке тұ лғ алар ү шін де, оларды жү зеге асырудың уақ тылығ ына, толық тығ ына жә не тиімділігіне бақ ылау жасауды жү зеге асырып отыратын, ең бек гигиенасы жө ніндегі дә рігер ү шін де ең бек жағ дайларын сауық тыру жө ніндегі ақ параттың ең толық кө зі болып табылады.

Жалпы (салааралық сипаттағ ы) мә селелерді реттеп отыратын санитарлық ережелер бар, мысалғ а, технологиялық процестерді ұ йымдастырудың санитарлық ережелері жә не ө ндірістік жабдық қ а қ ойылатын талаптар, діріл туғ ызатын, жұ мыс істеушілердің қ олына берілетін қ ұ ралдармен, механизмдермен жә не жабдық пен жұ мыс істеген кездегі жә не жұ мыс орындарының жалпы вибрациясы шектеу жө ніндегі санитарлық нормалар мен ережелер, жұ мыс орындарындағ ы шудың жол берілетін дең гейлерінің санитарлық нормалары, майлайтын-салқ ындататын сұ йық тық тарды ө ндіру жә не пайдалану жө ніндегі санитарлық ережелер жә не т.б.

Ескертуші жә не ағ ымдағ ы санитарлық қ адағ алаудың ө ткізілуін қ ара жә не тү сті металлургияның, пайдалы қ азбаларды шығ арудың жә не т.с. ө неркә сіптік нысандарын тұ рғ ызуғ а жә не пайдалануғ а арналғ ан санитарлық ережелер аса жең ілдетіп отырады.