Жұмыс аймақ ауасындағы шектік мүмкін концентрацияны (ШМК) орнату принциптері

Технологиялық процестер мен жұ мыс аймағ ының ауасына тү сетін ө ндірістік уларғ а қ арсы кү рес шараларының қ азіргі таң дағ ы жағ дайы жұ мыс аймағ ында қ ызметкерлер демалатын ауаны толығ ымен тазарту талап етілуде, бұ л ү лкен кө лемдегі материалды шығ ынды талап ететін кү рделі технологиялық тапсырма. Мұ нда жұ мыс аймағ ының ауасы зиянды заттар қ ұ рамының гигиеналық регламентациясы маң ызды орынғ а шығ ады. Жұ мыс аймағ ының ауасындағ ы зиянды заттардың шектік мү мкін концентрациясы (ШМК) кү нделікті 8 сағ аттық жұ мыс кү нінде (демалыс кү ндерінен бө лек), яғ ни 41 сағ аттық жұ мыс аптасында заманауи ә дістер негізінде ауру тудыра алмайтын концентрация.

Жұ мыс аймағ ының ауасындағ ы зиянды заттардың ШМК анық тау кезінде келесідей принциптер жү зеге асырылады:

1. Заттардың кең қ олданысқ а тү су мерзімінен бастап салыстырмалы тү рде алдын-ала емдеу шараларын енгізу жә не ө ң деу принциптері;

2. Токсикологиялық зерттеу дең гейінің принципі - жаң а ө нім ө ндірісін химиялық жә не технологиялық жолдармен ө ң деу;

3. Медициналық жә не биологиялық кө рсеткіштердің санитарлық регламенттері;

4. Химиялық қ осылыс ә рекеттерінің барлық тү рлерінің (соның ішінде мутагенді жә не канцерогенді) бастапқ ы принциптері;

5. Ағ за бірлігі биологиялық жү йе ретінде (токсикометрия сызбанұ сқ асын ө ң деу бойынша зақ ымдану критерийлерін анық тау негізі) ағ заның қ оршағ ан ортамен бірлігінің тұ рақ тылық принципі.

Қ азіргі таң да зиянды заттардың гигиеналық қ алыпқ а келтірілуі 3 дең гейде жү ргізіледі:

1) Ә ЕБҚ Д (ә сер етудің болжамдық қ ауіпсіз дең гейі) қ ұ рылуы;

2) ШМК қ ұ рылуы;

3) Қ ызметкерлердің жұ мыс жағ дайы мен олардың денсаулығ ын ШМК тү зу жолымен салыстыру.

І- дең гей жаң а қ осылыстарды зертханалық ө ң деумерзіміне сә йкескеледі; ІІ- дең гей - жартылай зауыттық сынақ тар мерзіміне, ІІІ -дең гей - ө ндірістің гигиеналық сипаттамасы мен заттардың токсикологиялық сипаттамаларына тә уелді қ абылданғ ан мерзімде заттардың ө ндіріске енгізілгеннен соң жү зеге асырылады.

Ә с е р е т у д і ң б о л ж а м д ы қ қ а у і п с і з д е ң г е й і (Ә ЕБҚ Д) - жұ мыс аймағ ының аусындағ ы зиянды заттардың уақ ытша гигиеналық болжамды нормативі. Ә сер етудің болжалдық қ ауіпсіз дең гейін ә дістемелік нұ сқ ауларғ а сә йкес жү ргізеді.

Жеке жағ дайларда мемлекеттік санитарлық орталық тардың келісімі бойынша жұ мыс аймағ ының ауасында Ә ЕБҚ Д дең гейі 1 мг/м³ (қ ауіптілігі тө мен заттар) аспауы шарт.

Жұ мыс аймағ ының ауасындағ ы зиянды заттардың ШМК ө лшемі жануарларғ а жү ргізілген тә жірибеде бекітілген токсикометрия кө рсеткіштеріне негізделеді. ШМК анық тауғ а арналғ ан орташа ө лшем болып бастапқ ы созылмалы ә сер (Lim_ch) саналады, мұ нда қ ауіпсіздік коэффициенті (Is) немесе қ ор коэффициенті (К₃) енгізіледі:

ШМК = Lim_ch/К_з

Қ ор коэффициентін анық тау барысында келесідей жағ дайлардан шығ у қ ажет: қ ор коэффициенті абсолютті токсинділіктің жоғ арылауымен кө теріледі. Ә рбір нақ ты жағ дай удың ә сер ету ерекшелігіне байланысты.

Егер жоғ арғ ы токсинділік параметрлері анық талмаса, онда ШМК анық тауды К.К.Сидоров формуласы арқ ылы жү ргізуге болады:

ПДК = Lim_ch/К₁ К₂ К₃

Мұ ндағ ы К₁ - удың жинақ талу қ асиеттері мен оның биологиялық ә сер ету аймағ ының пропорционалды ө лшемін сипаттайтын тү зетуші коэффициент (кестеден алынады); К₂ - уғ а сезімталдық ты қ ұ былмалы тү рде сипаттайтын тү зетуші коэффициент (кестеден алынады); К₃ - заттардың спецификалық ә серә н сипаттайтын тү зету коэффициенті (ережеге сә йкес, 10-нан кем емес).

К.К.Сидоров анық тағ андай, қ ор коэффициентін таң дау нысанасында тек бір ғ ана Lim_ch емес, баллдық жү йеде кө рсетілген ө ндірістік удың потенциалды жә не шынайы кө рсеткіштерінің сандық жиынтығ ы толығ ымен қ олданылады.

Ауа сынамаларын ү здіксіз ү здіксіз жә не периодты тү рде алмасу кезінде таң дау барысында алынғ ан о р т а ш а к о н ц е н т р а ц и я, оның ұ зақ тығ ынан 75%-дан кем болмауы керек. Тұ рақ ты жұ мыс орны болмағ ан жағ дайда, орташа алмастырылатын концентрация технологиялық процестің негізгі дең гейлерінде анық талғ ан орташа ө лшенген концентрация ретінде анық талады.

Орташа алмастырылатын конц K₂t_{2 +} ентрация мына формула бойынша есептеледі:

К_сс=

Мұ ндағ ы К_сс - орташа алмастырылатын концентрация;

К_1, К_2,..К_n - технологиялық процестің жеке дең гейлеріндегі химиялық заттардың концентрациясының орташа арифметикалық ө лшемі;

t₁, t₂...t_n - сә йкес жұ мыс орындарында жұ мысшылардың жү ру ұ зақ тығ ы.

Орташа алмастырылатын концентрация жұ мысшылардың денсаулық жағ дайына, жұ тылғ ан мө лшер есебіне, экспозициялық тесттер ө ткізу, яғ ни адамның биологиялық ортасындағ ы (қ ан, шаш, зә р) токсинді қ осылыстар мен олардың метаболизмдерінің дең гейін анық тауда қ олданылуы мү мкін.

ШМК анық тау кезінде зиянды заттардың тері қ абаттарына ә сері міндетті тү рде зерттеледі. Теріге зиянды ә сері бар заттар тері зақ ымдануының шектік мү мкін дең гейіне (мг/см²) негізделеді. Мұ ндай зерттеулер белгілі бір ә дістемелік нұ сқ ауларғ а сү йене отырылып жү ргізіледі.

Жұ мыс аймағ ының ауасындағ ы зиянды заттардың ШМК ө ндіріс ғ имараттарын, технологиялық процестерді, қ ондырғ ылар мен желдеткіштерді жобалауда қ олданылады.