Тағамдық қоспалардың жіктелуі.

Тағ амдық қ оспаларды енгізудің негізгі мақ саттары келесідей нә тижелерді қ арастырады:

1. Тағ амдық шикізаттың ө ң деу жә не дайындау технологиясын жетілдіру, тағ ам ө німін дайындау, буып-тү ю, сақ тау жә не тасымалдау. Бұ л жағ дайда қ олданылатын қ оспа шикізаттың сапасыздығ ын жә не технологиялық оперпациялардың антисанитариялық жағ дайда ө ткізіліп жатқ андығ ын бү ркемелеуі қ ажет.

2.Тағ ам ө німінің табиғ и сапасын сақ тау.

3. Тағ ам ө німінің органолептикалық қ асиетін сақ тау жә не сақ тау кезінде тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету.

Тағ амдық қ оспалардың қ олданылуы ұ зақ пайдаланғ ан жағ дайдың ө зінде де адам денсаулығ ына зиянсыз болуы керек. Тағ амдық қ оспағ а ө німнің тағ амдық қ ұ ндылығ ын жоғ арылататын қ осылыстар жә не биологиялық белсенді заттарғ а жататын дә румендер, микроэлеметтер, амин қ ышқ ылдары жатқ ызылмайды. Бұ л жіктелу олардың технологиялық функциясына байланысты жасалғ ан.

Технологиялық жағ дайда қ олданылатын тағ амдық қ оспалар мен кө мекші материалдар арасында айырмашылық тар бар, кө мекші материалдар- тағ амдық қ оспа емес бола отырып, шикізатты ө ң деу кезінде технологияны жақ сарту ү шін қ осылады; дайын ө німдерде кө мекші материалдар мү лде болмауы керек, бірақ кейде жойылатын қ алдық тар тү рінде анық талуы мү мкін. Тағ амдық қ оспаларды (тұ з, бал, бұ рыш жә не т.б.) адамзат баласы ұ зақ жылдар бойына қ олданып келеді, бірақ олар XIX ғ асыр соң ында кең інен қ олданыла бастады жә не бұ л халық санының артуымен, яғ ни тағ ам ө німдерінің қ ажеттілігінің кө лемінің артуымен, биотехнология жетістіктерімен дә стү рлі технологияны жетілдірумен тығ ыз байланысты болды. Бү гінгі таң да ө ндірушілердің тағ амдық қ оспаларды кең пайдалану себептерін кө рсетуге болады. Оларғ а:

• ө ндірілген ө нім алыс қ ашық тық тарғ а тасымалданатын болғ андық тан қ азіргі жағ дайда ө нім сапасын сақ талу мерзімін ұ зарту жағ дайында тағ амдық қ оспалардың қ осылу қ ажеттілігін анық тайды;

• қ азіргі тұ тынушылардың жылдам ө згеретін ө німнің дә мі мен сыртқ ы тү рі жә не қ ажеттіліктерінен, қ ымбат емес қ ұ нынан, пайдалану қ олайлылығ ынан тұ ратын жекелік кө зқ арастары, мысалы, ароматизаторлар, бояғ ыштар жә не басқ а да тағ амдық қ оспаларды қ ажет етеді.

• ө нім консистенциясын реттейтін тағ амдық қ оспаларды пайдаланумен байланысты тағ амдану ғ ылымының қ азіргі талаптарына сай жаң а тағ ам тү рін жасау.

• дә стү рлі тағ амдық ө німдер алу технологиясын жетілдіру, жаң а тағ амдық ө німдер тү рін, соның ішінде функционалды мақ саттағ ы ө німдерді алу.

Тү рлі мемлекеттерде қ олданылатын тағ амдық қ оспаларының саны бү гінгі таң да 500 ден астам атаулары бар. Европалық кең еспен тү рлы елдерде оларды тиімді пайдаланудың «Е» литерасымен берілген сандық кодталғ ан рационалды жү йесі жасалды. Ә рбір тағ амдық қ оспағ а ү ш немесе тө рт нө мерден тұ ратын мә н беріледі.

Е индексін мамандар Европа сө зімен, сонымен қ оса орыс тілінде де Е ә рпіне басаталатын EG/EV аббревиатурасымен, жә не де орыс тілінде «жеуге жарамды» деп аударылатын essbar/edible сө здерімен байланыстырады. Нақ ты затқ а тағ амдық қ оспа статусын жә не «Е» индексті идентификациялық нө мір беру кө рсетеді:

а) аталғ ан нақ ты зат қ ауіпсіздікке тексерілген;

б) зат бекітілген қ ауіпсіздік жә не технологиялық қ ажеттілік аумағ ында қ олданылуы мү мкін;

в) тағ ам ө німінің сапа дең гейіне қ ол жеткізу ү шін тазалық критерийлері бекітілген.

Яғ ни, рұ қ сат етілген, Е индексті жә не идентификациялық нө мірлі тағ амдық қ оспалар белгілі сапағ а ие. Тағ амдық ө нім сапасы- тағ амдық қ оспалардың қ ауіпсіздігін жә не технологиялық қ асиетін негіздейтін сипаттамалар жиынтығ ы. Ө німдегі тағ амдық қ оспаның болуы этикеткада белгіленіп, жеке зат немесе нақ ты функционалды классс ө кілі ретінде Е кодымен кө рсетілуі қ ажет. Мысалы, натрий бензоаты немесе Е211 консерванты.

Е 100 – Е 182 – бояғ ыштар;

Е 200 жә не ары қ арай – консерванттар;

Е 300 жә не ары қ арай – антитотық тырғ ыштар;

Е 400 жә не ары қ арай – консистенция тұ рақ тандырғ ыштар;

Е 450 жә не ары қ арай, Е 1000 – эмульгаторлар;

Е 500 жә не ары қ арай – қ ышқ ыл реттегіштер, кө лем бергіштер;

Е 600 жә не ары қ арай – дә м мен иіс кү шейткіштер;

Е 700 – Е 800 – қ осымша индекстер ақ параттары;

Е 900 жә не ары қ арай – глазирующий агент, нан сапасын жақ сартқ ыш.

3 кесте –Тағ амдық қ оспалардың функционалды класстары

Кө птеген тағ амдық қ оспалардың тағ амдық мә ні жоқ, яғ ни олардың кө пшілігі биологиялық белсенді қ оспа болғ анына қ арамастан, адам ағ засы ү шін пластикалық материал болып табылмайды. Тағ амдық қ оспаны жә не бө где қ оспаларды пйадалану қ атаң реглементацияны жә не арнайы бақ ылауды қ ажет етеді. Рұ қ сат етілетін тә уліктік мө лшерін анық тау соң ғ ы 30 жыл ішіндегі тағ амдық қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етудегі маң ызды сұ рақ болып табылады. Сонымен қ атар, соң ғ ы кездерде кешенді тағ амдық қ оспалар саны артып келе жатқ анын ескеру керек. Кешенді тағ амдық қ оспалар дегеніміз ө ндірістік жолмен дайындалғ ан қ ұ рамында биологиялық белсенді заттар, кейбір тағ амдық шикізаттар: ұ н, қ ант, жә не т.б. болатын бірдей немесе тү рлі мақ саттағ ы тағ амдық қ оспаладың қ осындысы. Мұ ндай қ оспалар тағ амдық қ оспалар болып саналмайды, олар кешенді ә сер ететін технологиялық қ оспалар болып саналады. Олар кө бінесе, нан пісіру ө ндіріснде, ұ ннан жасалатын кондитерлік ө німдер ө ндіруде, ет ө ндіріснде кең таралғ ан. Кейде бұ л топқ а технологиялық сипаттағ ы кө мекші сипаттағ ы материалдар қ осылады.