Темир Строй Сервис и Ко» ЖШС-ң табыстылығын талдау

Нарық тық жағ дайларды табыстың ролі айтарлық тай ө сті. Ө зіміз білетіндей, жоспарлы-директивті экономика жағ дайларында оның ролі тө мендетілген болатын. Табыс табу кез-келген кә сіпорынның мақ сатты функциясы ретінде тө мендетілді. Нарық тық экономикағ а кө шумен табыс кә сіпорынның қ озғ аушы кү шіне айналды. Тек табыс қ ана ө зара байланысқ ан ү ш мә селенің шешімін анық тайды: нені, қ алай жә не кім ү шін ө ндіру керек? Табыс табу кез-келген кә сіпорынның қ ызмет етуінің мақ саты болып қ алыптасты, ал нарық тық экономика кә сіпорынның негізгі ө ндірістік жә не ә леуметтік дамуының кө зі болып табылады. Бұ л принцип ө німді ө ндірудегі шығ ындардың толық ақ талуын жә не кә сіпорынның ө ндірістік-техникалық базасының кең еюіне негізделеді. Бұ л ә р кә сіпорын ө зінің ағ ымды жә не кү рделі шығ ындарын ө зінің меншікті қ аражат кө здерінен жабатындығ ын білдіреді. Уақ ытша қ аржы тапшылығ ы кезінде оларғ а деген қ ажеттілік, егер бұ л ағ ымды шығ ындар болса, олар банктердің қ ысқ а мерзімді несиелерімен жә не коммерциялық несиелермен, сонымен қ атар, капитал салымдары бнктердің ұ зақ мерзімді несиелерімен жабылуы мү мкін. Біріншіден, табыс кә сіпорын қ ызметінің тиімділігін білдіретін кө рсеткіш болып табылады. басқ аша айтар болсақ, кә сіпорынның табыстылығ ы деген деректің ө зі оның қ ызметінің тиімділігінің айғ ағ ы болып табылады. Алайда, бұ л кө рсеткіш кә сіпорын иелері мен кредиторлары ү шін нақ ты бір қ олайлы жағ дайдың дә лелі бола ала ма? Ә рине, жоқ, себебі кә сіпорынғ а кез-келген бір табыс қ ажет емес, оның барлық мү дделі тұ лғ алардың (кә сіпорын иелерінің, қ ызметкерлердің, кредиторлардың) қ ажеттіліктерін қ анағ аттандырарлық мө лшері қ ажет. Табыс мө лшері кө птеген факторлармен анық талады, олардың кейбіреулері кә сіпорынның ө зіне байланысты болса, кейбіреулері кә сіпорынның қ олынан келмейтін шаралар болып табылады.Екіншіден, табыс ынталандырушы функция қ ызмет атқ арады. Кә сіпорындардың қ орытынды қ аржылық -экономикалық нә тижесі бола отырып, табыс нарық тық шаруашылық ө мірде шешуші роль атқ арады. Табыс «кә сіпорындардың басты мақ саты» деген дә режеге ие екенін білеміз. Бұ л шаруашылық субъектілерінің экономикалық ә рекеттерінің алғ ы шарты болып табылады, ал бұ л ә рекеттердің игіліктерге ұ ласуы табыстың мө лшеріне, сонымен қ атар ұ лттық экономикада қ алыптасқ ан оны ү лестіру тә ртіптеріне (соның ішінде салық салу жү йесіне де) байланысты.

Табыс – меншікті капитал ө сімінің бірден-бір кө зі. Нарық тық қ атынастар жағ дайларында акционерлер мен қ аржы менеджерлері, кә сіпорын қ арамағ ында қ алатын табыс мө лшеріне икемделе отырып, кә сіпорынның даму перспективаларына сә йкес дивидендтік жә не инвестициялық саясаттар бойынша шешімдер қ абылдайды.

Нарық тық экономикада табыс - ө ндірістік активтердің жә не ө ндірілетін ө німнің қ озғ аушы кү ші болып табылады.

Жалпы активтердің (ө ндіріске салынғ ан

капиталдың) табыстылық дең гейі

Кестеден байқ ағ анымыздай, аталғ ан кә сіпорында жалпы активтердің табыстылық дең гейі ө ткен жылмен салыстырғ анда 1, 03 пунктке артып жә не 17, 55%-ды қ ұ райды. Алайда, бұ л кө рсеткіштің дең гейін білу жеткіліксіз. Оның қ андай факторлардың есебінен қ ұ рылғ анын жә не активтердің табыстылық дең гейін ө сіру жә не сақ тау ү шін бұ л факторлардың сенімділігін талдау, ә лдеқ айда маң ызды болып келеді.

Арнайы оқ улық тарда бұ л кө рсеткіш дең гейінің ө згеруіне ә сер етуші факторларғ а жә не оларды есептеуге қ атысты екі тү рлі кө зқ арас кездеседі. Факторларды сандық жә не сапалық етіп бө лу жә не активтерді есептеу, дә стү рлі кө зқ арас болып табылады. Сандық фактор сомасы бойынша жыл басына жә не соң ына есептеліп, екіге бө лінген активтердің орташа жылдық қ ұ ны жатады, ал сапалық факторғ а кә сіпорынның таза табысы жатқ ызылады.Бұ л екі фактордың талданып отырғ ан кө рсеткіш бойынша алығ ан ауытқ уғ а (+1, 03) ық палын анық тау ү шін ө ткен жылғ ы табыс жә не есепті жылғ ы жалпы активтер бойынша активтердің қ осымша табыстылық коэффициенттерін есептейміз: (5040: 37254·100), бұ л біздің мысалымызда 13, 53%-ды қ ұ райды. Одан ө ткен жылғ ы табыстылық коэффициентін алып тастау арқ ылы, жалпы активтер ө згерісінің ық пал ету мө лшерін анық таймыз. Бұ л фактордың талданып отырғ ан кө рсеткішке кері ә сері 2, 99 пунктті қ ұ райды (13, 53 – 16, 52). Таза табыстың 1498 мың тең геге ө суі зерттеліп отырғ ан кө рсеткішті 4, 02 пунктке (17, 55-13, 53) ө сірді. Бұ л екі фактордың жиынтық ә сері ө ткен жылғ ы мә німен салыстырғ анда жалпы активтердің табыстылық дең гейінің оң нә тижелі ауытқ уын беріп отыр (-2, 99 + 4, 02 = +1, 03).

Екінші кө зқ арас бойынша кә сіпорынның табыстылық дең гейінің ө згеруіне ә сер етуші негізгі факторларғ а келесілер жатады:

1. ө ткізілген ө німнің табыстылық дең гейі;

2. жалпы активтердің айналымдылығ ы.

Бұ л кө рсеткіштердің арасындағ ы ө зара байланыс келесі тү рде беріледі: жалпы активтердің табыстылық дең гейі = ө ткізілген ө німнің табыстылығ ы × активтер айналымдылығ ы. Шынында да:

Басқ аша айтқ анда, кә сіпорынның активтерге салынғ ан қ аражаттарының ә рбір тең гесінен алынғ ан таза табысы ө німді ө ткізу табыстылығ ынан жә не кә сіпорын активтерінің айналымдылығ ының жылдамдығ ына байланысты болады.

Ө ндірістік активтерге салынғ ан капиталдың табыстылық дең гейінің ө згеруіне жоғ арыда аталғ ан факторлардың тигізетін ә серін талдау ү шін келесідей кесте қ ұ рамыз.