Аржылық есептілік және оны талдау

Ұ йым қ аражаттары қ ұ рылымның маң ызды сипатын негізгі қ аражаттардың, капиталдық салымдардың, қ ұ рал-жабдық тардың, ө ндірістік запастар мен аяқ талмағ ан ө ндірістің қ ұ ндық сомаларының баланс қ орытындысына қ атынасына тең ө ндірістік арналымдағ ы мү лік коэффициенті береді.

Шаруашылық тә жірибенің мә ліметтері негізінде нормалы болып 0, 5 кө рсеткіштерінің тө менгі шегі табылады. «Темир Строй Сервис И Ко» ЖШС кә сіпорында бұ л кө рсеткіш 2009 ж. 0, 31 қ ұ рағ ан, ал 2010 ж. 0, 50 дейін ө сті. Бұ л коэффициент мә ні норма шегінен тө мен болды, ал оның ө суі кә сіпорынның ө ндірістік арналымдағ ы мү лкінің кө беюін білдіреді.

Ұ йым қ аражаттарының кө лемін сипаттау ү шін автономия, қ арыз жә не меншікті қ аражаттардың қ атынасы, маневрлік коэффициенттерімен қ атар, кө здердің шектелген топтарының қ ұ рылымының ө згеруіндегі ә ртү рлі тенденцияларды кө рсететін жеке кө рсеткіштер де қ олданылады. Мұ ндай кө рсеткіштерге, бірінші кезекте, ұ зақ мерзімді несиелер мен қ арыз қ аражаттары мө лшерінің кә сіпорынның меншікті қ аражаттары жә не ұ зақ мерзімді несиелері мен қ арыздарының кө здерінің сомасына қ атынасына тең қ арыз қ аражаттарын ұ зақ мерзімге тарту коэффициенттері жатады. «Темир Строй Сервис И Ко» ЖШС бү кіл талдау жү ргізу кезең інде ұ зақ мерзімді қ арыз қ аражаттары берілмеген, яғ ни компания балансында ол жоқ.

Оперативтік (жұ мыс) жоспар (есеп). Ол ә рбір кезең дегі фирманың жә не оның мақ сатты рыноктарының ә рбір рынок пен тауар бойынша арақ атынастарының нә тижелерін кө рсетеді. Фирмада бұ л қ ұ жатты маркетинг қ ызметі жасау тиіс.

Тауарды ө ндіру бойынша кірістер мен шығ ыстар туралы жоспар (есеп). Ол фирманың тауардың ә р тү рін сатудан пайда алатындығ ын кө рсетеді. Бұ л қ ұ жат фирманың экономикалық қ ызметімен тауардың ә рбір тү рі бойынша жасалады.

Ақ ша қ озғ алысы туралы жоспар (есеп). Бұ л қ ұ жат фирманың іс жү ргізу кезіндегі ақ шаның тү су жә не шығ у процесін кө рсетеді. Ол фирманың қ аржылық қ ызметімен жасалады.

Баланстік есеп. Ол ө ткен кезең дегі фирманың экономикалық жә не қ аржылық ісінің нә тижелерін қ орытындылайды, бас бухгалтериямен қ ұ растырылады.

Негізгі қ аражаттардың жә не ө згеде айналымнан тыс активтердің қ ор қ айтарымдылығ ы, қ ұ ралдарының бірлігінің қ ұ нына келетін сату кө лемімен олардың ө лшенетін пайдалану тиімділігін сипаттайды. ЖШС кә сіпорнында бұ л кө рсеткіш 2009 ж. 3, 354, ал 2010 ж. 2, 369 дейін тө мендеді. Негізгі қ аражаттарды пайдалану тиімділігінің тө мндеуі – кә сіпорын жұ мысының теріс факторы.

Меншікті капиталдың айналымдылық коэффициенті меншікті капиталдың айналу жылдамдығ ын сипаттайды, ол акционрлік қ оғ амдар ү шін акционрлер тә уекелге баратынқ аражаттардың белсендігін білдіреді. «Темир Строй Сервис и Ко» ЖШС кә сіпорнында бұ л кө рсеткіш 2009 ж. 1, 598, ал 2010 ж. 1, 985 дейін ө сті. Бұ л коэффициенттің ө суі меншікті қ аражат бө лімнің белсенді жұ мыс істегенін кө рсетеді.Жоғ арыда қ арастырылғ ан процестің нә тижесінде компанияның жалпы фирмалық (корпоративтік) дең гейдегі қ аржылық жоспарлардың қ алыптасатынын айта кету керек.

Бұ л жоспар табыстар мен шығ ындардың, активтер мен пассивтердің, сә йкесінше, кірістер мен шығ ыстардың тең болуын қ ажет етеді. Ә детте, ресурстарды алу жә не оларды жұ мсаудың нақ ты процесі орталық тандырылмағ ан болғ андық тан (ең алдымен орта жә не ірі компанияларда), корпоративтік қ аржылық жоспарлау ішкі фирмалық жоспарлаумен жалғ асады. Ішкі жоспарлау шең берінде жауапкершілік орталық тары бойынша табыстар мен шығ ындардың, кірістер мен шығ ыстарды жоспарлау жү зеге асырылады. Егер компанияның қ ұ рылымында дербес балансы бар бө лімшелері болса, онда бұ л бө лімшелер бойынша активтер мен пассивтерді жоспарлау жү зеге асырылады.

Егер кә сіпорын заң ды тү рде дербес жә не мү ліктік жағ ынан байланысты компаниялардың тобы болып табылса, онда қ аржылық жоспарлаудың толық циклы осындай ә рбір компания дең гейінде де, негізгі (холдингтік) компания дең гейінде де жү зеге асырылады. Мұ ндай жағ дайларда жалпы корпорация дең гейінде активтер мен пассивтердің жиынтық балансы, табыстар мен шығ ындардың жиынтық жоспары қ алыптасады.

Қ ысқ а мерзімді қ арыз коэффициенті кә сіпорынның жалпы міндеттер сомасында қ ысқ а мерзімді міндеттемелердің ү лесін кө рсетеді. «Темир Строй Сервис И Ко» ЖШС кә сіпорында бұ л кө рсеткіш 2008 жылы 0, 63 қ ұ рағ ан жә не 2009 жылы 0, 40 дейін тө мендеді. Осы коэффициенттің тө мендеуі қ ысқ а мерзімді міндеттемелердің кә сіпорынның міндеттемелерінің жалпы сомасында ү лесінің артуын білдіреді. Осылайша, қ аржылық тұ рақ тылық коэффициенті абсолютті кө рсеткіштер негізінде кә сіпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ын талдаудың қ орытындыларын растайды.

Баланс ө тімділгін талдау қ ажеттілігі қ аржылық шектеулердің кү шеюімен жә не кә сіпорынның несие алу қ абілеттілігін бағ алау қ ажеттігіне байланысты туындайды. Баланс ө тімділігі кә сіпорын міндеттемелерін оның активтерімен жабу дә режесі ретінде анық талады. Олардың ақ шалай нысанына айналу мерзімі міндеттемелерді ө теу мерзіміне сә йкес келеді.

Ө тімділік дә режесіне, яғ ни ақ ша қ аражаттарына айналу жылдамдығ ына байланысты кә сіпорын активтері келесі топтарғ а бө лінеді:

А1 (айтарлық тай ө тімді активтер) – кә сіпорынның ақ ша қ аражаттарын жә не қ ысқ а мерзімді қ аржылық салымдар.

А2 (тез ө ткізілетін активтер) – дебиторлық қ арыздар.

А3 (жай ө ткізілетін активтер) – запастар (алдағ ы кезең шығ ындарын алып тастағ анда) жә не ұ зақ мерзімді қ аржылық салымдар.

А4 (қ иын ө ткзілетін активтер) – алдынғ ы топтарғ а енгізілген баптарды қ оспағ андағ ы негізгі қ ұ ралдар.

«Темир Строй Сервис И Ко»ЖШС балансының ө тімдігін талдау

Ө тімді қ аражаттар қ ұ рамындағ ы кә сіпорынның ақ ша қ аражаттарын жә не қ ысқ а мерзімді қ аржылық салымдар. 2009 жылы 916 мың тең гены қ ұ рап 2010 жылы 4308000 тең гены қ ұ рағ ан бұ л «Темир Строй Сервис И Ко» ЖШС ның осы жылдардағ ы қ ысқ а мерзімды ақ ша қ аражаттарын ұ тымды басқ арғ андығ ын кө рсетеді ал дебиторлық қ арыздар 2009 жылы 753181 мың тең гены қ ұ рап 2010 жылы 320415 мың тең геге азайғ ан жалпы 2009 жылы «Темир Строй Сервис И Ко» ЖШС тауарын сатып алушылар қ олма-қ ол есеп айрысқ анын кө рсетеді, тез ө тімді активтерді анық тау ү шін қ атысты кө рсеткіштің бө лгішіне дебиторлық қ арыздар мен ө зге де активтер жатқ ызылады.

Ө тімді қ аражаттар қ ұ рамындағ ы тез ө тімді активтерді анық тау ү шін қ атысты кө рсеткіштің бө лгішіне дебиторлық қ арыздар мен ө зге де активтер жатқ ызылады. Бұ л кө рсеткіш дебиторлық қ арыз айналымының орташа ұ зақ тығ ына тең кезең ге, кә сіпорынның кү тілетін тө лем қ абілеттігін анық тайды. «Темир Строй Сервис И Ко» ЖШС кә сіпорында кезең ішінде аталғ ан кө рсеткіш нормадан тө мен болды.

Ұ йымның қ аржылық жағ дайын бағ алау жә не баланстың қ анағ аттанарлық сыз қ ұ рылымын белгілеу бойынша ә дістемелік ережелер қ ұ рамындағ ы тө лем қ абілеттілік критерийлерін қ арастырайық. Осы қ ұ жатқ а сә йкес баланс қ ұ рылымы 2 кө рсеткіш негізінде бағ аланады жә не қ олданады: ағ ымдағ ы ө тімділік коэфициенті жә не меншікті қ аржылармен қ амсыздандырылу коэфициенті. Осы қ ұ жатқ а сә йкес баланс қ ұ рылымын қ анағ аттанарлық сыз, ал кә сіпорындарды - тө лем қ абілетсіз деп мойындау ү шін негіз болып келесі шарттардың бірінің бар болуы табылады:

• ағ ымдағ ы ө тімділік коэффициенті есепті кезең соң ында 2 ден аз мә нге ие;
• меншікті қ аржылармен қ амсыздандыру коэффициенті есепті кезең нің аяғ ында 0, 1-ден аз мә нге ие.

Тұ рғ ындарғ а қ ызмет кө рсеткен жә не жұ мысты орындағ анына байланысты кә сіпорынның ә кімшілік бағ асының ө суінен пайданың ө скені байқ алады. Кә сіпоры шығ ынының дең гейі 3, 2%-ке тө мендеді, бұ л пайдалылық тың жоғ ары дең гейінде кө рініп, алынғ ан табыстың дең гейіне мақ сатты тү рде ә сер етті.Меншікті капиталының пайдалылығ ының кө рсеткіші бір тең ге меншікті қ аражатқ а қ анша тиын пайда келетінін кө рсетеді. Бұ л кө рсеткіштердің есепті нә тижелері кә сіпорынның меншікті салымшылары ә рбір ақ ша қ аражатының ө лшемдерін алуымен пайданың ө суі туралы айтады.

Есептелінген пайдалылық коэффициенттері шаруашылық ты жү ргізуде ө ндірістік саясатты тү бегейлі қ арау қ ажеттілігін анық тайды. Келешекте кә сіпорын орындалғ ан жұ мыстар бағ асының ө су есебіне байланыссыз, шығ ындарды тө мендету, сапаны жоғ арлату жә не ө ндірісті ә ртараптандыру есебі бойынша, яғ ни қ ызмет кө рсету аясын кең ейту, сондай-ақ ө ндірістік қ орлардың айналымын жеделдету арқ ылы ө ндіріс кө лемін ұ лғ айту қ ажет.

Талданып отырғ ан кә сіпорынның қ аржылық жағ дайын қ орытындылап талқ ылаймыз. Есепті жылдағ ы кә сіпорынның шаруашылық қ аражаттарын жалпы саласындағ ы ұ зақ мерзімді активтердің 65, 5% ү лесімен мү ліктің қ ұ рылымы сипатталады, 2007 жылмен салыстырғ анда 2, 7% ө скен.

Ұ йымның қ ұ рылымдық негізгі қ аражатында қ арыз қ аражаттардың жоғ ары ү лесі байқ алады, олардың ү лесі 55, 4% қ ұ рады. Меншікті капиталдың ү лесі 2007 ж. 47, 8%, 2008 ж. 44, 6% қ ұ рады.

Ұ йым ө тімділігі ағ ымдағ ы активтер оның міндеттерін толық жаппауымен сипатталады. Бірақ та тө лем қ абілеттілігінің жеткіліксіздігін куә ландырылатын болып кә сіпорынның ақ ша қ аражатының оның міндеттеріне арақ атынасы табылады. Абсолютті ө тімділік коэффициенті 0, 013-тен 0, 008-ге дейін тө мендеді. Ұ йым ө зінің қ арыздарын тө леуде қ абілеттіліктерінің жоқ екені байқ алады. Бұ л дә лелдер 2007 жыл бұ л кә сіпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ында ауытқ улар болғ анын дә лелдейді.

Ө ткен жылмен салыстырғ анда негізгі қ ызметтен тү скен тү сім жә не сату кө рсеткіштері ө сті.Мә ліметтерді қ орытындылап талдағ анда, бұ л кә сіпорынның балансы ө тімсіз жә не кә сіпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ының тө мендеу беталысы пайда болды. Бұ л қ ауіпті жағ дай, бірақ кә сіпорынның іскерлік белсенділігін қ ұ тқ арады. Келешекте кә сіпорынның банкроттық ық тималдылық мә ліметтерін зерттеуін қ иындатылғ ан жағ дайда жү ргізу тиімсіз емес.

Ағ ымдағ ы ө тімділік коэффициенті кә сіпорынның шаруашылық қ ызметін жү ргізу жә не мерзімді міндеттемелерін ө з уақ ытында ө теу ү шін айналым қ аражаттарымен қ амсыздандырылғ андығ ын сипаттайды. Ол кә сіпорынның айналым активтерінің нақ ты қ ұ нының банктің қ ысқ а мерзімді несиелері, қ ысқ а мерзімді қ арыздар жә не несиелік қ арыздар тү ріндегі кә сіпорынның айтарлық тай мерзімді міндеттемелеріне қ атынасы ретінде анық талады.

Меншікті қ аржылармен қ амсыздандырылу коэффициенті кә сіпорынның ө зінің қ аржылық тұ рақ тылығ ы ү шін қ ажет меншікті айналым қ аражаттарының бар болуын сипаттайды. Ол капитал, резервтер мен айналымнан тыс активтердің нақ ты қ ұ нының, айналым активтерінің нақ ты қ ұ нының қ атынасымен анық талады.

Тө лемқ абілеттілікті қ алпына келтіру коэффициенті келесі формуламен есептеледі:

Кв = (Ктлк + У/Т(Ктлк-Ктлн))/2

Мұ ндағ ы: Ктлк - ағ ымдағ ы ө тімділік коэффициентінің есепті 2009 ж. мә ні.

Ктлн – ағ ымдағ ы ө тімділік коэффициентінің есепті 2008 ж. мә ні.

Т – есепті кезең нің ұ зақ тылығ ы, ай.

У – тө лем қ абілеттілікті қ алпына келтіру кезең і.

Кв = ((0, 9 + 6/12(0, 9 - 1, 44))/2 = 0, 315

«Темир Строй Сервис И Ко» ЖШС кә сіпорнында тө лемқ абілеттілікті қ алпына келтіру коэффициенті 2009 ж. 0, 315 қ ұ рады, ол 1-ге тең болатын критикалық дең гейден тө мен. Қ алпына келтіру коэффициенті 1-ден тө мен болса, кә сіпорындарды тө лемқ абілетсіз, ал баланс қ ұ рылымын – қ ағ аттанарлық сыз деп мойындау туралы шешім ә лі қ абылданбайды, бірақ кә сіпорын банкроттық туралы іс бойынша аймақ тық басқ армада ерекше есепке тіркеледі. Бірақ, кә сіпорынды тө лемқ абілетсіз деп мойындау ү шін жоғ арыда қ арастырылғ ан критерийлер жеткілікті.