Ндірістік шығындарының есебі жіктелуі

Кә сіпорын тү рлері ө ндірістерден шаруашылық тардан тұ ратын механизм. Кә сіпорынның жекелеген ө ндірістік буындары бойынша жоспарлау жә не шығ ындары есепке алу мақ сатында ө ндірілетін ө німнің атқ аратын қ ызметіне қ арай барлық ө ндірістер негізгі женә кө мекші ө ндірістер боп бө лінеді.

Негізгі ө ндіріс – кә сіпорын шығ аратын ө німдер сондай-ақ ө німді сатуғ а жә не зауыт ішінде тұ тынуғ а арналғ ан шама фабрикаттарды дайындайтын ө ндірістер жатады.

Кө мекші ө ндірістер – негізгі ө ндірістің ө німін ә зірлеуге қ атыспайды бірақ, кө теруге жұ мыс жасауғ а тікелей ық пал етеді.

Қ осымша цехтар – негізгі ө ндіріс қ алдық тарын кә деге жаратуғ а септігін тигізеді.

Қ осалқ ы цехтар – негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі жә не кө мекші ө ндірістерді пайдаланатын материалдардан ө нім ө ндіреді.

Эксперименттік цехтар – тә жрибелік ү лгілерді дайындайды жә не тү рлі эксперименттік жұ мыстарды атқ арады.

Жеке дара сериялық жә не жаппай ө ндіріс боп 3-ке бө лінеді. Кез-келген ө німді ө ндіру жә не қ ызметті кө рсету белгілі бір шығ ындармен бітті. Ондай есеп мынаны қ амтамасыз ету қ ажет. Жалпы ө нім кө лемін ә рбір ө нім тү рлерінен нақ ты ө зіндік қ ұ нын есептеу қ ызметін кө рсету, ө ндірілген ө німнің нақ ты шығ ысын толық дер кезінде жә не шынайы кө рсету.

Ө ндірістік шығ ындар кө птігін белгілері бойынша жіктелуі мү мкін.

-Шығ ындардың туындайтын орындары бойынша ө ндіріс тізбесі бойынша, ал олар шығ ындарды есепке алу мен жоспарлау кезінде субъектінің есеп саясатында анық талғ андай етіп бө лінеді.

-Қ ызметтер, жұ мыстар жә не жекелеген ө нім бойынша ө ндіріс шығ ындары жекелеген ө нім тү рлерінің ө зіндік қ ұ нына немесе біртектес ө нім топтарына енеді.

-Шығ ындар ө німнің ө зіндік қ ұ нына ену тә сілі бойынша тікелей – жекелеген ө нім тү рлерін ө ндірумен болды, жанама – ө німнің ө зіндік қ ұ нына таратылып, бө лінетін яғ ни бірнеше ө нім тү рлерін ө ндірумен болып бө лінеді.

-Ө ндіріс шығ ындары ө німнің кө леміне қ атысты 2-ге бө лінеді:

-Айнымалы – шығ арылғ ан ө німнің кө лемі ө згеруі мен шығ ынның да ө суіне немесе азаюы мү мкін.

-Тұ рақ ты – ө німнің шығ аруы кө лемі ө згерген кезде дең гейі ө згермейтін кезде шығ ындар.

- Шығ ыстар тү рі бойынша – материалдық шығ ындар ең бек ақ ы шығ ындары ең бек ақ ыдан аударылатын аударымдар негізгі қ ұ ралдардың амортизациясы жә не т.б. шығ ындар.

-Басқ ару қ ызметі бойынша ө німге кеткен шығ ындар 3-ке бө лінеді:

-Тікелей материалдар (дайын ө німді дайындауғ а кеткен шикізат пен материалдар)

-Тікелей ең бек шығ ындары (ө німді дайындаушымен ө ндіріс жұ мысының ең бек шығ ындары ең бек ақ ысы)

-Ө ндірістік ү стеме шығ ындар (бұ ғ ан тікелей материалдармен тікелей ең бек шығ ынынан басқ аның бә рі кіреді)

Кезек шығ ындары (ө ндірістік емес шығ ындар) 2-ге бө лінеді:

-Сату бойынша шығ ындар. Дайын ө німді тапсырыс бойынша жә не жеткізу бойынша қ амтамасыз етілетін барлық шығ ындар.

-Ә кімшілік шығ ындар. Кә сіпорынды басқ аруғ а барлық шығ ындар.

Ө німнің ө зіндік қ ұ нын калькуляциялау.

Калькуляция дегеніміз – ө німнің атқ арылғ ан жұ мыстар мен кө рсетілген қ ызметтердің бір шешімге есептелінген ө зіндік қ ұ ны болады.

Ө ндірісті ұ йымдастыру ерекшеліктері мен технологиясына ө ндірістегі шығ ындарды есепке алудың жә не ө німнің ө зіндік қ ұ нын калькуляциялаудың бірнеше ә дістері қ олданылады:

-Қ арапайым ә дісі (проценттік)

-Тапсырыстық ә діс

-Нормативтік ә діс

-Бө лістік ә діс

-Халық аралық практикада қ олданылатын ә дістер: Стандарт-кост жү йесі; директ-костинг жү йесі. Калькуляциялауды жасау мерзімі: алдын-ала жә не кейінгі болып 2-ге бө лінеді. Алдын-ала жасалғ ан калькуляция ө німді шығ арғ анғ а дейін ө ндіріске қ ажетті дең гейіндегі шығ ындарының мө лшерін топшылайды. Ол ө згерістерінде 3-ке бө лінеді:

-Жоспарлы

-Сметалы

-Нормативті

Жоспарлы калькуляция - ө німге жә не бұ йым бірлігіне мү мкін. болатын шығ ындардың дең гейде анық талады. Ол кезде жалақ ының ө неркә сібіннің материалының нормасы оның технологиясы резервтері де ескеріледі. Сметалық калькуляция – бұ л жоспарлы калькуляцияның бір тү рі. Ол жоспарланғ ан жаң адан игерген бұ йымының негізінде жасалады. Нормативтік калькулиция – ағ ымдағ ы жоспарлы калькуляцияның бір тү рі болып табылады.