Тауарлық-материалдық қорлардың жіктелуі

Кә сіпорындар мен ұ йымдардың қ ызметі барысында ө здерінің ө ндірген дайын бұ йымдары, сату ү шін сатып алғ ан тауарлары, сатып алғ ан бірақ ә зірге ұ йымғ а келіп тү спеген тауарлары (жолдағ ы тауарлар), аяқ талмағ ан ө ндіріс, басқ аларғ а кө рсеткен қ ызметтері, сондай-ақ жұ мыстарды орындау жә не қ ызметтерді кө рсету барысында пайдалануғ а арналғ ан қ осалқ ы бө лшектері, отындары, ыдыс жә не ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар жә не басқ а да материалдары сол ұ йымның тауарлық -материалдық қ оры тү ріндегі ағ ымдағ ы активі болып табылады.Олардың ө ндіріс қ ұ ралдарынан ө згешелігі, ө ндіріс қ ұ ралдары шаруашылық ү дерісіне (процесіне) ұ зақ уақ ыт қ атысып, ө здерінің табиғ и пішінін сақ тай отырып ө ндірілетін ө німге ө з қ ұ нының бір бө лігін қ осып отырады. Материалдардың есебін дұ рыс жә не ұ тымды ұ йымдастыру ү шін мыналар керек:

- материалдардың бірың ғ ай номенклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу бағ асын белгілеу;

- қ ұ жат айналымының дә л жү йесін белгілеу жә не материалдарды есепке алу мен есептен шығ ару операцияларының тә ртібін сақ тау;

- бірың ғ айланғ ан алғ ашқ ы есеп қ ұ жаттары нысандарының тү рлерін белгілеу жә не олармен ұ йымның барлық бө лімін қ амтамасыз ету.

- Белгіленген тә ртіп бойынша материалдардың қ алдығ ын жаппай тү гендеу, бақ ылау арқ ылы тексеріп жә не олардың нә тижесін дер кезінде есепке алып отыру қ ажет.

Тауарлық -материалдық қ орлардың жіктелуі Ө здерінің ө згешеліктері мен ө нім дайындауда атқ аратын міндеттеріне қ арай материалдар:

1. Шикізаттар деп ө нім ә зірленетін ең бек заттары.Оғ ан:

Негізгі материалдардың қ атарына ө німнің ө зіндік қ ұ нын қ ұ райтын ө ндеуші ө неркә сіп ө німдері — ұ н, мата, кірпіш жә не тағ ы да басқ алар жатады.Ө ндірістік ү дерістің бір сатысынан толық ө тіп ә рі қ арай ө ң деуді қ ажет ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұ л тү рін ә рі қ арай ө ндеу арқ ылы дайын бұ йымдар алынады. Олардың аяқ талмағ ан ө німнен айырмашылығ ы, оны сол кү йінде сатуғ а болады. Кө мекші материалдарғ а — ә р тү рлі химикаттар мен майлайтын сү ртетін жә не жө ндеуге керекті басқ а да материалдар жатады. Кө мекші материалдардың негізгі материалдардан ө згешелігі, олар ө німнің материалдық (заттық) негізін қ ұ рамайды. Материалдардың бұ л тү ріне бояуларды, ә ктерді (известь) жатқ ызуғ а болады.

2. Материалдық қ орлардың ішінде бө лек топ болып отындар, ыдыс жә не ыдыстыц материалдар, қ осалқ ы бө лшектер, кұ рылыс материалдары, тағ ы да басқ алар есептеледі. Отындар тобына техникалық мақ сатта энергия ө ндіруге, ү й-жайларды жылытуғ а пайдаланатын материалдардың барлық тү рі жатады.

Материалдарды алып келген тасымалдау кө лігінің жолдама қ ұ жаты, темір-жол жү кқ ұ жаты (накладнойы), кө ліктік жү кқ ұ жаты, жабдық таушыдан келген басқ а да қ ұ жаттар алдымен жабдық тау бө ліміне табыс етіледі. Бұ л жерде, яғ ни жабдық тау бө лімінде келген қ ұ жаттар М-1 тү рлі " келген жү кті есептеу" журналына тіркеледі. Одан кейін бұ л қ ұ жаттарды материалды алып келетін экспедиторғ а береді. Сонымен қ атар экспедиторғ а материалдарды алу ү шін сенімхат беріледі. Экспедитор алғ ан жү кқ ұ жаттары мен сенімхатты алғ аны ү шін М-1 тү рлі журналғ а қ ол қ ояды.

Жабдық тау бө лімі келген материалдарды қ абылдап алуды да қ адағ алап отырады. Ол ү шін жоғ арыда аталғ ан журналғ а материалдардың қ абылданғ ан уақ ыты (кү ні, айы, жылы) мен ол ү шін толтырылғ ан қ ұ жаттың атын (ү лгілі тү рі) жә не нө мірін жазады. Жабдық таушы мекемеден жә не жү к тасымалдаушы ұ йымдардан материалдарды немесе жү ктерді алу ү шін кә сіпорыннан тағ айындалғ ан экспедиторғ а немесе жү кті алатын басқ а адамғ а ү лгілі тү рі М-2 немесе М-2А сенімхаты беріледі. Бұ л сенімхатты бухгалтерия бір дана етіп жазады. Сенімхатты алғ ан адам оны алғ аны ү шін хаттың бухгалтерияда қ алғ ан тү біршегіне қ ол қ ояды. Сенімхаттың М-2А тү рі жабдық таушы ұ йымдардан белгіленген мерзім ішіндегі материалды тұ рақ ты алып тұ ратын экспедиторғ а беріледі. М-2А тү рлі " сенімхат" алдын ала нө мірленген барлық парағ ы арқ ылы жіп ө ткізіп тігілген, жә не ү лгілі тү рі М-3 " берілген сенімхаттарды есептеу" журналына тіркелуі керек. Кә сіпорындар мен ұ йымдардың экспедиторы немесе басқ а да қ ызметкері М-2А тү рлі " сенімхатты" алғ аны ү шін осы журналғ а қ ол қ ояды. Кейіннен олар осы журналғ а сенімхатта кө рсетілген материалдарды алғ ан уақ ытын (кү ні, айы, жылы), кіріс ету қ ұ жатының нө мірін жазады. Коймағ а қ абылданғ ан материалдық қ орларғ а жауапты адам сол кү ні ү лгілі тү рі М-4 " кіріс ету" ордерін бір дана етіп толтырады

Жабдық таушы ұ йым тауарлық -материалдық қ орларды автомобиль кө лігі арқ ылы жеткізіп беретін жағ дайда жіберілетін материалдарғ а 4 (тө рт) дана етіліп " тауар-кө лік жү кқ ұ жаты" (накладной) толтырылады. Оның бірінші данасы жіберілген материалдарды есептен шығ ару ү шін материалдарды жіберушіде қ алдырылады: екінші, ү шінші жә не тө ртінші даналары материалдарды жіберуші (босатушы) ұ йымның мө рі (мө ртаң басы) жә не лауазымды адамдардың қ олмен расталып, сонда й-ақ жү кті қ абылдап алғ аны жайлы кө лікті жү ргізушінің қ олы қ ойылып жү ргізушіге тапсырылады.Егер келіп тү скен материалдардың нақ ты саны, кө лемі, сапасы онымен келген қ ұ жаттағ ы дерекке сә йкес келмесе ү лгілі тү рі М-7 " қ абылдау актісі " жасалынады. Сонымен қ атар ү лгілі тү рлі М-7 " қ абылдау актісі" жіберу қ ұ жатынсыз келген материалдарғ а да толтырылады. Бұ л акт екі дана етіліп міндетті тү рде материалдарды қ абылдап алғ ан кісінің жә не материалдарды жіберген жабдық таушы кә сіпорын ө кілінің қ атысуымен, егер де жабдық таушы ұ йымның ө кілі болмағ ан (келмеген) жағ дайда бұ л ұ йымғ а ешқ андай қ атысы (мү дделілігі) жоқ ұ йым ө кілінің (адамның) қ атысуымен жасалады. Материалдарды қ абылдап болғ аннан кейін бұ л актінің бір данасы материалдармен бірге келген жө нелтпе қ ұ жатымен бірге қ абылданғ ан материалдарды есепке алу ү шін ұ йымның бухгалтериясына, ал екінші данасы кә сіпорынның жабдық тау бө ліміне келіп тү скен материалдардың жетіспейтіндігін жабдық таушы ұ йымғ а хабарлау ү шін табыс етеді. Кә сіпорындар мен ұ йымдарғ а жаң ылыс келіп тү скен немссе ұ йымның алудан бас тартқ ан материалдары уақ ытша қ абылданып, бө лек жиналады. Ондай материалдар ү лгілі тү рі М-4 " кіріс ету ордері" бойынша қ абылданып, баланс сыртындағ ы " Уақ ытша сақ тауда тұ рғ ан материалдық қ орлар" деп аталатын шотта есептелінеді.Материалдарды есептен шығ ару актісі іске жарамайтын материалддық қ ұ ндылық тың іске жарамсыздығ ын кө сетеді. Материалдар кә сіпорындар мен ұ йымдардың ішіндегі цехтарына, бө лімшелеріне, ө зінің аумағ ы (территориясы) сыртындағ ы шаруашылық тарына, сондай-ақ басқ а ұ йымдарғ а ү лгілі тү рі М-15А материалдарды босату (ішкі ауыстыруды) " талап ету жү к қ ұ жаты " бойынша босатылады.

Кә сіпорындар мен ұ йымдардың ө ндірісінде жиі пайдаланылатын материалдық қ ұ ндылық тар ү шін толтырылатын талап ету қ ағ аздарының санын кемітіп, есеп жұ мысын жең ілдету ү шін жә не материалдарды ө ндіріске босату лимитінің сақ талуына ағ ымдағ ы бақ ылау жү ргізу ү шін лимиттік-заборлық (шектеу карталары) карталарды қ олдануғ а болады. есептесу есебі. Қ ОСЫМША.