Материалдық емес активтер есебі

Материалдық емес активтер есебі.Материалдық емес активтері деп – белгілі бір нақ тылы табиғ и пішіні жоқ, ақ ша немесе зат тү ріндегі активтер қ атарына жатпайтын, бірақ қ андай да бір бағ ағ а, қ ұ нғ а бағ аланатын болғ андық тан кә сіпорынғ а ө нім ө ндіруде, тауарларды сатуда, қ ызмет кө рсетуде, негізгі қ ұ ралдарды жалғ а беруде немесе ә кімшілік қ ызмет барысында ү немі, яғ ни ұ зақ уақ ыт бойы (бір жылдан артық уақ ыт) қ осымша табыс (пайда) ә келіп тұ ратын активтерді айтамыз.
Кә сіпорындарда материалдық емес активтердің қ атарына лицензиялық келісімдерді, бағ дарламамен қ амтамасыз ету, патенттерді, ұ йымдастыру шығ ындарын, гудвилді, франчайзингті, сауда маркаларын, авторлық қ ұ қ ық ты жатқ ызуғ а болады. Оларғ а анық тама беріп кө рейік:
Лицензиялық келісімдер – кә сіпорынғ а ү кіметтік органдар немесе муниципалитет беретін жә не қ оғ амдық меншікті монополиялық пайдалануғ а (электр желілері ү шін қ оғ амдық жерді пайдалануғ а жә не т.б.) беретін қ ұ қ ық тар; Бағ дарламамен қ амтамасыз ету, ол ә лде сатып алынады, не болмаса субъектінің ө зі жасайды жә не сыртқ ы немесе ішкі мақ саттарғ а арналады; Патенттер – заң ды тү рде танылғ ан жә не тіркелген айырық ша қ ұ қ ық тар. Патент белгілі бір ө німді шығ аруғ а, не болмаса арнайы ерекше процесс пен технологияны пайдалануғ а эксклюзивтік қ ұ қ ық береді;
Ұ йымдастыру шығ ындары (қ алдырылғ ан шығ ындар) – субъект шеккен шығ ындар, олардан тек болашақ та ғ ана нә тиже алынады немесе шығ ындар болашақ кезең дерге (ұ йымның мекен-тұ рақ ты ауыстыруына байланысты шығ ындар, ұ зақ мерзімді алдын ала тө леу – бірнеше жыл бұ рын аванс болып тө ленетін)сақ тандыру; Гудвил – субъектінің жағ ымды сипаттамасына байланысты сатып алушының сауда сә тіне пайда болғ ан қ ұ ндылығ ы. Ол сатып алушының бухгалтерлік балансында сатылым (субъектінің тұ тастай алғ андағ ы қ ұ ны) мен таза активтерінің жеке-жеке гудвил фирманың алғ ан нақ ты бағ асы мен таза активтерінің сә йкес тең естірілген ә діл нарық тық бағ асы арасындағ ы айырма ретінде қ арастырылады. «Таза капитал= капитал - міндеттемелер» болып табылады. Басқ адай (авторлық қ ұ қ ық тар – шығ арма, ә зірлеме жә не т.б. авторларғ а заң мен берілетін қ орғ ау формалары, сауда маркалары немесе тауарлық белгілер – ұ йымғ а, ө німге (кө рсетілген қ ызметке) берілген, атаулар, рә міздер немесе сә йкестендіруді білдіретін басқ алары); Франшизалар – мемлекеттік меншікті пайдалану қ ұ қ ығ ына ие болу немесе коммуналдық қ ызмет кө рсету жә не т.б. ү шін ү кіметтік органдар береді.Кә сіпорындарда материалдық емес активтер басқ а заң ды немесе жеке тұ лғ алардан сатылып алыну, басқ алардың субсидия ретінде немесе сыйғ а беруі барысында, сондай- ақ кә сіпорынның ө з ішінде ойлап табуы негізінде пайда болады. Объектілерді материалдық емес активтердің қ атарына кіргізу (жатқ ызу) тә ртібі жә не олардың қ ұ рамы белгіленген заң дарғ а сә йкес тиісті нормативтік актілерде қ арастырылғ ан. Материалдық емес активтер кә сіпорынның балансында бастапқ ы қ ұ ны бойынша кіріске алынады. Бұ л материалдық емес активтердің бастапқ ы қ ұ ны былайша анық талады:
- Қ ұ рылтайшылар мен ү лес қ осушылардың кә сіпорынғ а жарғ ылық қ орына қ осқ ан ү лесі есебінен келіп кіріске алынғ ан материалдық емес активтердің бағ асы екі жақ ты нақ ты келісім бойынша бағ аланады.
- Заң ды тұ лғ алар мен жеке адамдардан тегін (қ айтарымсыз), сый ретінде алынғ ан материалдық емес активтер сол уақ ыттағ ы нарық тық бағ а бойынша бағ аланады.
- Басқ а заң ды тұ лғ алардан, сондай-ақ жеке адамдардан сатылып алынғ ан материалдық емес активтер, ол объектілерді сатып алуғ а жә не оларды пайдалану ү шін жұ мсалғ ан шығ ындар сомаларының қ осындысыбойынша бағ аланады.
Бұ л материалдық емес активтердің баланстық бағ асын анық таудың жалпы ә дісі болып табылады. Бірақ кейбір материалдық емес активтердің бастапқ ы қ ұ нын анық таудың ерекшеліктері бар. Бұ ғ ан мысал ретінде соң ғ ы уақ ыттарда акционерлік қ оғ амдар мен жекешелендірілген шаруашылық субъектілерінде жә не басқ а да ұ йымдарда қ олданылып жү рген «Ноу- Хау» деген ұ ғ ымды келтіруге болады. «Ноу- хау» деп шаруашылық қ ызметі, яғ ни пайдаланылуы барысында субъектіге табыс (пайда) беретін (ә келетін) жаң а технологиялық шешімдер мен жаң алық тарды, қ ұ пия мә ліметтерді, айрық ша қ ұ қ ық тарды, яғ ни жеке тұ лғ аның ө зі тапқ ан ғ ылыми жә не басқ адай жаң алығ ын айтуғ а болады. «Ноу- хау» жалпы «патент» сияқ ты болып кө рінгенімен одан ө згеше болып келеді. Кә сіпорындар патентті сатып алады, сондық тан да ол ү шін сатып алуғ а қ аржы жұ мсалғ андық тан оның бастапқ ы қ ұ ны болады. Кө п ауқ ыттарды «Ноу-хау»- дың бағ асы, яғ ни бастапқ ы қ ұ ны оны кә сіпорынғ а кіріске алатын, яғ ни балансқ а алатын уақ ыттағ ы екі жақ ты нақ ты келісім бойынша белгіленеді. Материалдық емес активтердің жоғ арыда аталып ө ткен тү рлерінің бірі «Лицензиялық келісімдер». Ол белгілі бір заң ды тұ лғ аның бір тауарды ө ндіру немесе сату қ ұ нын екінші бір заң ды тұ лғ ағ а беруі болып табылады. Ал бұ л қ ұ қ ық қ а ие болғ ан кә сіпорын оның иесіне, яғ ни лицезиялық келсімдерді берушіге ол материалдық емес актив ү шін тиісті белгіленіп келісілген мө лшерлерде қ аржы тө лейді немесе келісім бойынша басқ а да міндеттері орындайды. «Патент» деп аталатын материалдық емес актив жеке адамның немесе топтың, сондай- ақ заң ды тұ лғ аның ашқ ан, ойлап тапқ ан жаң алығ ын мемлекеттік тұ рғ ыдан мойындап жә не ол жаң алық ты ащқ ан адамғ а, топқ а немесе заң ды тұ лғ ағ а жаң алылығ ын ө з пайдасына (жұ мысына, қ ызметіне) қ олдануына рұ қ сат беру туралы қ ұ жат болып табылады. Сонымен қ атар «Патент» - деп кә сіпкерліктің кейбір тү рімен (саудамен, сатып алумен тағ ыда басқ а) айналысу ү шін берілген қ ұ қ ық ты куә ландыратын қ ұ жатты айтады. Кә сіпкерлік патентті алар уақ ытында патенттік баж тө леуі керек. «Ұ йымдастыру шығ ындарынан» - кә сіпорынды жаң адан ашу, қ ұ ру кезінде жұ мсалғ ан шығ ындар, яғ ни ұ йымды тіркеуден ө ткізу ү шін заң орындарына тө ленген тө лемдер жә не басқ а да жұ мсалғ ан шығ ындар, жарнамалар ү шін тө ленген тө лемдер жә не басқ а да жұ мсалғ ан шығ ындар жұ мсалғ ан шығ ындар жатқ ызылады. Материалдық емес активтердің «Гудвил» деп аталатын тү рін кейде «Фирма бағ асы»- деп те атайды. «Фирма бағ асы» немесе «Гудвил» материалдық емес активтер шотында есептелініп жә не сонымен қ атар ол бір кә сіпорын екінші бір кә сіпорынды толығ ымен, яғ ни тү гелдей сатып алғ ан кезде немесе екі кә сіпорын қ осылғ ан уақ ытта ғ ана пайда болады. «Фирма бағ асы» болып сатылып алынғ ан кә сіпорынның нақ ты нарық тық (сатып алынғ ан) бағ асымен оның барлық активтерінің баланстық қ ұ ны арасындағ ы айырмасы есептелінеді. Егерде сатылып алынғ ан ұ йымның барлық активтерінің сатылып алынғ ан қ ұ ны олардың баланстық қ ұ нынан артық болса, онда қ ұ ндар арасындағ ы айырмашылық «жағ ымды гудвил», ал кем болғ ан жағ дайда «жағ ымсыз гудвил» деп аталады.Материалдық емес активтердің «Программамен жабдық тау» деп аталатын тү рі кә сіпорнының алдағ ы уақ ыттарда істелінетін жұ мыстарына қ атысты табыс ә келетін ақ параттармен мә ліметтерді айтады. Қ азіргі уақ ытта Қ ұ рылыс компаниясы «1с предприятие 7.7 версия» бағ дарламасын қ олданады. Бірақ модернизацияның жү руіне байланысты қ осымша «1с предприятие 8.версия» бағ дарламасына кө шу ү стінде.Бағ дарламалық қ амсыздандыру қ ұ ны 2730 «Ө зге материалдық емес активтер» шотында кө рініс табады. Пайдалы қ ызмет кө рсету мерзімі 5 жыл. Бғ дарламалық қ амсыздандырудың амортизациясы 2740 «Ө зге материалдық емес активтердің амортизациясы жә не қ ұ нсыздануы» шотында есептелінеді.