Шаруашылығы. 25 страница

149. Астана Қ азақ стан Республикасының астанасы. Астана 1830 жылы Есіл ө зенінің жағ асында қ азақ -орыстар ә скерлері негізін қ алағ ан бекіністен бастау алады. 1862 жылы Ақ мола қ ала мә ртебесін алды. 1962 жылы қ алағ а Целиноград атауы беріледі. 1997 жылы тә уелсіз Қ азақ станның Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Жарлығ ымен елорданы Алматыдан Ақ молағ а кө шіру туралы шешім қ абылданады.1998 жылы 6 мамырда жаң а елорданың атауы Астана болып ө згертіледі. 1998 жылы10 шілдеде Қ азақ станның жаң а елордасы — Астананың халық аралық тұ саукесері ө теді.Қ аланың атауы қ азақ тілінен алынғ ан. Қ азақ ша ол сө з елдің бас қ аласы дегенді білдіреді. Астана сө зі қ азақ тіліне парсы тілінен ауысқ ан. Онда ол " киелі орын", " босағ а" деген мағ ыналарғ а ие.1998 жылы ЮНЕСКО-ның шешімі бойынша Астана қ аласына «Бейбітшілік қ аласы» жоғ ары атағ ы беріліп, медальмен марапатталды. Бұ л атақ қ ысқ а мерзім ішінде ә леуметтік-экономикалық, саяси жә не мә дени дамуда неғ ұ рлым ә серлі ә рі қ уатты ө суге, тұ рақ ты этникааралық қ атынасты орнық тыруғ а қ ол жеткізе алғ ан ғ аламшардың жас қ алаларына беріледі. Бразилияда ө ткізілген бұ л конкурста Астана барлық ө лшемдер бойынша ә лемнің ә р тү рлі елдерінің он екі қ аласын басып озады.Қ азір Астанада 2011 жылдың 1 қ аң тарындағ ы мә лімет бойынша 697 257 адам тұ рады. Қ азір қ аланың аумағ ы 200 шаршы шақ ырым жерді алып жатыр. Қ ала Қ азақ станның орталық бө лігінің солтү стігінде Ақ мола облысында, Есіл ө зенінің алабындағ ыө зен маң ыжазық тығ ында орналасқ ан.Мә слихат жалпығ а бірдей тең жә не тікелей сайлау қ ұ қ ығ ының негізінде қ ұ пия сайлау арқ ылы қ ала халқ ымен 4 жылдық мерзімге сайланады. Астана қ аласы мә слихатының қ ұ рамына бір мандаттық аймақ бойынша сайланғ ан 25 депутат кіреді. Депутаттар арасынан сайланып, ө з қ ызметтерін босатылғ ан негізде атқ аратын қ алалық мә слихат хатшысы мен тексеру комиссиясының тө рағ асынан басқ а қ алалық мә слихат депутаттары ө з қ ызметтерін босатылмағ ан негізде атқ арады. Сессияда қ арастыруғ а енгізілетін мә селелерді алдын ала қ арастыру, мә слихат шешімдерін жү зеге асыруғ а ә рекет жасасу жә не бақ ылау қ ызметтерін іске асыру ү шін мә слихатта 4 тұ рақ ты комиссия қ ұ рылғ ан: ә леуметтік-экономикалық даму, бюджет жә не қ аржы мә селелері жө нінде; заң дылық, қ ұ қ ық тә ртібі, депутаттың ө кілдігі жә не этика мә селелері жө нінде; шаруашылық қ ұ рылысы, экология, халық қ а кө лік, сауда жә не тұ рмыстық -тұ рғ ын ү й қ ызметтерін кө рсету мә селелері жө нінде; ә леуметтік жә не ұ лттық -мә дени даму мә селелері жө нінде. Соң ғ ы кезде Астана ө те серпінді дамуда. Елорда кө шірілген кезден бастап қ ала экономикасына салынғ ан инвестиция кө лемі 3, 5 миллиард доллардан асты. 2007 жылғ а дейін Астананың қ ұ рылысына 238, 6 миллиард тең ге кө лемінде қ аражат жұ мсау жоспарлануда. Астананың ойдағ ыдай дамып келе жатқ анының белгілерін оның халқ ының жедел ө суінен байқ ауғ а болады. Елорданы кө шіру жарияланғ ан жылы мұ нда небә рі 225 мың адам тұ ратын. 2004 жылы елорда тұ рғ ындарының саны екі есе ө сіп, жарты миллионнан асып кетті.1998 жылы Астана еркін экономикалық аймақ тың WEPSA халық аралық қ ауымдастығ ына кірді.Қ аланың дә л жү регінде орналасқ ан Бә йтерек мұ нарасы жағ аласындағ ы паркқ а ұ қ сас ашық аланында ұ дайы арнайы мерекелер ө ткізіліп отырады. 2010 жылы осы жерде Ә кімшіліктің шақ ырумен Берлин қ аласынан келген Аюлар достастығ ы кө рмесінің таныстыру мерекесі ө ткізіле алынды. Осы кө рмеде дү ниенің 125 елінен 125 ө нерпаздар жасап шығ арғ ан 125 кө ркемө нер уникаттары, бірбірімен татулық пен тыныш тұ рып тұ рғ ан тү рінде, кө рсетілді.

Соң ғ ы жылдары қ алада мә дени-ағ арту мекемелері желісі едә уір кө бейді. 3 театр, 23 кітапхана, 5 мұ ражай, 1 клуб мекемесі, 2 кинотеатр, Мемлекеттік филармония, 2 сарай, 3 балалар музыка мектебі, ө нер мектебі, кө ркемө нер мектебі жұ мыс істейді. Халық ты спортпен жә не дене шынық тырумен тұ рақ ты айналысуғ а тарту мақ сатында ө ткен кезең де жаң а спорт кешендері ашылды жә не балалар-жасө спірімдер спорт мектебіне кү рделі жө ндеу жү ргізілді. Халық қ а қ ызмет кө рсетуге 25 спорт-сауық тыру кешендері іске қ осылды.Қ алада ақ параттық инфрақ ұ рылым қ алыптасқ ан жә не оның дамуы жалғ асуда.

150. Қ азақ станның ЕҚ ЫҰ -дағ ы тө рағ алығ ы. ЕҚ ЫҰ -ның 2010 жылы желтоқ санда Астана қ аласында ө ткен Саммиті жә не оның маң ызы. Қ азақ стан Еуропадағ ы қ ауіпсіздік жә не ынтымақ тастық жө ніндегі ұ йымғ а ө з тә уелсіздігін алғ аннан кейін кө п уақ ыт ө тпей-ақ, яғ ни 1992 жылдың қ аң тар айында мү ше болды. ЕҚ ЫҰ – Солтү стік Америка, Еуропа мен Орталық Азияның 56 мемлекетінің басын біріктіріп отырғ ан ә лемдік дең гейдегі іргелі ұ йым. Қ азақ станның ЕҚ ЫҰ -ғ а тө рағ алық ету мә селесі алғ аш рет осы ұ йымның Тұ рақ ты кең есінің 2003 жылы 18 ақ панда ө ткен жиналысында айтылды. Ал Қ азақ станның тө рағ а болуына қ атысты шешім 2007 жылы желтоқ санда Мадридте ө ткен ЕҚ ЫҰ сыртқ ы істер министрлері кең есінде қ абылданды. Сө йтіп 2010 жыл еліміз тарихындағ ы жарқ ын парақ тардың бірі болып қ алмақ. Бұ л оқ иғ аның саяси маң ызы – ЕҚ ЫҰ тарихында тұ ң ғ ыш рет бұ л ұ йымғ а ортаазиялық мемлекет тө рағ алық етуінде. Жә не Қ азақ стан – қ азіргі таң да ТМД кең істігінде бұ л ұ йымғ а тө рағ а болғ ан бірден-бір мемлекет.Иә, Президент Н. Назарбаевтың ЕҚ ЫҰ -ғ а мү ше мемлекеттердің сыртқ ы істер министрлерінің биыл шілде айында Алатау баурайында ө ткен бейресми кездесуінде сө йлеген сө зінде айтылғ андай, ұ йым қ ұ рылғ ан 1975 жылы, сол тұ ста ә лі ә лемнің саяси картасында орын алмағ ан Қ азақ стан тә різді мемлекеттің 35 жылдан кейін оны басқ аратыны, сірә, ешкімнің қ иялында болмағ ан шығ ар.Ә скери-саяси ө лшем.Қ азіргі таң да Қ азақ стан ЕҚ ЫҰ -ның Іс басындағ ы тө рағ асы ретінде жә не серіктерінің белсенді қ олдауымен қ ұ рлық тар мен ө ркениеттер арасындағ ы дә некерлік дә стү рлерін қ айта жаң ғ ыртуда. Тарих ү шін тым қ ысқ а уақ ыт ішінде дү ние жү зі мү лдем ө згеше сипат алды. Геосаяси ахуал жаң арып, халық аралық қ атынастардың мә ні ө згерді, трансұ лттық қ ауіп-қ атерлердің жаң а тү рлері пайда болды. Бұ л ретте ЕҚ ЫҰ -ның заман талабына сай болуы аса маң ызды. Осығ ан байланысты біз артық шылық тарымызды айқ ындап, жаң а қ ауіп-қ атерлерге тө теп беретін қ арымта жауаптарымызды белгілеуіміз керек.Қ азақ стан тө рағ алығ ы ЕҚ ЫҰ -ның ү ш ө лшемі аясында, тө рт «Т»-дан тұ ратын – «траст» (сенім), «традишн» (дә стү р), «транспаренси» (ашық тық) жә не «толеранс» (тө зімділік) деп жария етілген ұ рандар рухында барлық мә лімделген басымдық тар бойынша жү зеге асырылуда. Ө з тө рағ алығ ы тұ сында Қ азақ стан еуропалық қ ауіпсіздік ұ ғ ымы континенттік аядан ә лдеқ айда шығ ып тұ ратыны туралы тезисті дә йектілікпен жә не белсенді тү рде ілгерілетуде. Соның нә тижесінде бү гінде ЕҚ ЫҰ еуроатлантикалық жә не еуразиялық қ ауіпсіздік ұ ғ ымдарын нақ ты пайдалануда.ЕҚ ЫҰ -ның байтақ кең істігіндегі кү рделі ә скери-саяси жағ дайды ескере отырып, Қ азақ стан ө з тө рағ алығ ы тұ сындағ ы қ ызметін дағ дарыстық жағ дайларды болдырмау жә не реттеу жө ніндегі ЕҚ ЫҰ мү мкіндігін кү шейтуге бағ ыттады. Бұ л саясат ЕҚ ЫҰ Қ ырғ ызстандағ ы дағ дарысқ а кез болғ ан жағ дайда ө зін-ө зі ақ тап шық ты. Қ азақ стан ЕҚ ЫҰ жауапкершілігі аймағ ынан тыс пайда болатын қ ауіпсіздік мә селелеріне жаң а кө зқ араспен қ арай бастағ анын атап ө ту қ ажет, бұ л Ауғ анстанды бейбіт ө мірге қ айта ә келудегі ЕҚ ЫҰ -ның кө мек кө рсетуінің мү мкін жолдарын белсенді ізденісте, сонымен қ атар ынтымақ тастық бойынша ЕҚ ЫҰ -ның Азиялық жә не Жерорта серіктестерімен диалогтың кү шейтілуінде кө рініс тапты. ЕҚ ЫҰ -ның ә скери-саяси ө лшемінің кү шеюіне дем берген Қ азақ стандық тө рағ алық тың басқ а ерекше элементі - басты халық аралық ұ йымдарымен, соның ішінде БҰ Ұ, ЕО, НАТО, ТМД, КҚ ТКҰ (ОДКБ) жә не АӨ СШК-мен интенсивті, іс жү зіндегі қ айтарымғ а бағ ытталғ ан диалог пен ә рекеттесуді іске асыруы болып табылды.

151.Қ азіргі Қ азақ станның сыртқ ы саяси басым бағ ыттары. Қ азақ стан Республикасының сыртқ ы саясаты белсенділігімен, тепе-тең дік сақ тауғ а ұ мтылысымен, прагматизмдігімен, сындарлы сұ хбат жү ргізуге талпынысымен жә не кө пжақ ты ынтымақ тастық қ а бағ ытталғ андығ ымен ерекшеленеді. Халық аралық аренада мемлекетіміз ө зінің тарихи, геосаясаттық жә не экономикалық факторларына байланысты кө п ғ асырлар бойы сыртқ ы саясатын халық аралық ынтымақ тастық, кө ршілес мемлекеттермен татуластық жә не олардың аймактық біртұ тастығ ын кұ рметтеу принципіне негіздеп жү ргізіп келеді. Қ азақ станның ө зге мемлекеттермен тең қ ұ қ ылы жә не екі жақ қ а да тиімді қ арым-қ атынас қ ұ руғ а дайындығ ы оның бү гінгі кү ні дипломатиялық байланыс орнатқ ан шет мемлекеттердің санының кө птігімен дә лелденіп отыр. 1991 жылы тә уелсіздік алғ ан сә ттен бастап біздің республика ә лемнің 130 мемлекетімен дипломатиялық қ арым-қ атынас орнатты. Кө птеген себептерге байланысты Орталық Азия мен Қ азақ стан аймағ ы ә лем саясатында қ азіргі кезде ерекше назарғ а ие. Қ азақ стан екпінді даму қ арқ ынының арқ асында ipi трансұ лттық корпорациялардың, ө зге мемлекеттердің ү лкен қ ызығ ушылығ ына ие. Бұ л тү сінікті де, Қ азақ стан Орталық Азиядағ ы географиялық сипаты бойынша ең ipi мемлекет болып табылады, оғ ан қ оса экономикалық даму қ арқ ыны бойынша біздің мемлекет аймактағ ы кө шбасшы. Осы ретте еліміздің болашақ та даму мү мкіндіктерінің мол екендігін ескере кету керек. Бү гінгі кү ні қ азақ стандық сыртқ ы саясат басымдылығ ы ең алдымен Ресей, Қ ытай, АҚ Ш, ЕО, Орталық Азия аймағ ындағ ы кө ршілес мемлекеттермен, ислам ә лемімен тең қ ұ қ ылы қ арым-қ атынас қ ұ руга бағ ытталып отыр. Бұ л тұ рғ ыда 2006 — 2007 жылдары аталмыш мемлекеттермен жә не аймақ тармен ей жакты байланыс едә ір алғ а басты. Ел мү ддeciнe қ атысты бірталай маң ызды қ ұ жатқ а қ ол қ ойылғ ан мемлекет басшылығ ының Вашингтон, Мә скеу, Брюссел, Лондон, Бейжің, Каир, Тегеран, Ташкент, Бішкек жә не тағ ы да басқ а мемлекеттердің астаналарына ресми сапарларының қ орытындылары да осыны айғ ақ тай тү суде. Осылайша мeмлeкeтiмiздiң ә лемнің жетекшi державалары мен кө ршілес ТМД мемлекеттepi арасындағ ы стратегиялық серіктестігі жаң а дең гейге кө терілді деуге болады.

152. Қ азіргі кездегі Қ азақ стан – Ресей қ арым қ атынастары. Қ азақ станның сыртқ ы саясатының басты бағ ыттарының бipi Ресеймен қ арым-қ атынас болып табылады. Бұ л мемлекетпен біздің ел кө п жылдар бойы тығ ыз қ арым-қ атынаста болып келеді. Ө зара бө лісіп жатқ ан мемлекеттік шекараның ұ зындығ ының ө зі 7591 шақ ырымғ а созылып жатыр. Мемлекетаралық достастық екі бipдeй президенттің жә не екі ел халқ ының ө зара тығ ыз байланысы арқ асында дамып отыр. Қ азақ стан мен Ресей арасында отын-энергетикалық кешен, кө лік жә не коммуникация, ә скери-техникалық жә не қ орғ аныс ө неркә сібі caлалары бойынша байланыс орнық қ ан. Қ азақ стан-ресейлік қ арым-қ атынастың біртұ тас спектрі кө птеген екі жақ ты қ ұ жаттар жә не келісімдермен реттелуде. Екі жақ ты қ арым-қ атынаспен қ оса екі бipдeй мемлекет аймақ тағ ы ә скери-саяси жә не экономикалық сипаттағ ы кө птеген аймақ тық ұ йымдар шең берінде ө зара белсенді ә рекеттесуде. Сө з тиегі болып отырғ ан Тә уелсіз Мемлекеттер Достастығ ы, Еуразиялық Экономикалық Қ ауымдастығ ы, Шанхай Ынтымақ тастық Ұ йымы жә не Коллективті қ ауіпсіздік туралы келісім Ұ йымдары. 2012 жылы Қ азақ стан мен Ресей ө зара дипломатиялық қ арым-қ атынас қ ұ рғ анының 20 жылдығ ын атап ө теді.

153. Қ азақ стан жә не Шанхай ынтымақ тастық ұ йымы. Шанхай ынтымақ тастық ұ йымы (ШЫҰ) 2001 жылғ ы 15 маусымда Шанхай қ аласында алты мемлекет - Қ азақ стан Республикасы, Қ ытай Халық Республикасы, Қ ырғ ыз Республикасы, Ресей Федерациясы, Тә жікстан Республикасы жә не Ө збекстан Республикасы басшыларының келісуімен қ ұ рылды.

ШЫҰ негізгі қ ызметіне: ШЫҰ -на қ атысушы мемлекеттер арасындағ ы ө зара сенім мен достастық қ арым-қ атынасты нығ айту; білім, ғ ылым жә не технология саласындағ ы интеграциялық ү рдістерді дамыту; білім беру, ғ ылым жә не мә дениет саласындағ ы кө пжақ ты ә ріптестік байланысты дамытып, оғ ан тың серпін беру жатады; ұ йымғ а мү ше мемлекеттердің саяси, сауда-экономикалық, ғ ылыми-техникалық жә не мә дениет саласындағ ы ә ріптестік байланысын тиімді дамыту жатады. 1996 жылы Шанхай ү дерісі басталғ алы бері Қ азақ стан – ШЫҰ аясында жан-жақ ты ө зара іс-қ имылдың белсенді қ атысушысы болып табылады. Қ азақ стан Ұ йымның аясында ө тетін лаң кестікке қ арсы ә скери жаттығ уларғ а, ғ ылыми конференциялар мен форумдарғ а тұ рақ ты қ атысып отырады, ШЫҰ қ ұ қ ық тық базасының нығ аюына ү лкен ү лес қ осып келеді. 2006 жылы Қ азақ стан Бейжің дегі Хатшылық тың жанындағ ы жә не Ташкенттегі Ө ң ірлік лаң кестікке қ арсы қ ұ рылымның Атқ арушы комитетіндегі ө зінің тұ рақ ты ө кілдігінің аппаратын алғ ашқ ы қ ұ рғ андардың бірі болды.2007 жылдан бастап 2009 жылдың соң ына дейін ШЫҰ бас хатшысы болып Болат Нұ рғ алиев (Қ азақ станның ө кілі), Аймақ тық лаң кестікке қ арсы Ташкенттегі қ ұ рылымның Атқ арушы комитетінің директоры болып Мырзақ ан Субанов (Қ ырғ ызстан ө кілі) тағ айындалды. ШЫҰ -ның ә рбір жұ мыс органында Қ азақ станның атынан 6 адам қ ызмет атқ аруда.2006 жылғ ы маусымның 15-інде Шанхайда ө ткен саммитте Қ азақ стан ШЫҰ Азия энергетикалық стратегиясын жасауғ а бастама кө терді. Бұ л ШЫҰ -да сауда-экономикалық салада тә жірибелік ынтымақ тастық тың басталуына тү рткі болды. Сондай-ақ Қ Р Президенті ШЫҰ аясында заң сыз кө ші-қ онмен кү рес жө нінде келісім жасасуды ұ сынды.Бү гінде ШЫҰ Орталық Азиядағ ы ө ң ірлік ынтымақ тастық тың барынша табысты модельдерінің бірі болып табылады. Қ азақ стан тә уелсіздік алғ ан кү ннен бері БҰ Ұ жә не оның арнайы мекемелер жұ мысына белсенді қ атысуда. Бұ л ынытмақ тастық мемлекетіміздің сыртқ ы саясатының басым бағ ыттарының бірі. Осы бағ ыттың негізгі мақ саты халық аралық сахнада Қ Р-ның ғ аламдық жә не аймақ тық қ ауіпсіздік саласындағ ы стратегиялық мү дделерін, саясат пен экономикада ә ділетті ә лемдік тә ртіп пен орнық ты даму ортасын қ ұ руды, ә лемдік қ ауымдастық мү шелері арасындағ ы қ арым-қ атынастарды ү йлестіруді кө здейді. Тә уелсіз Қ азақ стан тарихында 1992 жылдың 2 наурызы Қ азақ станның Біріккен Ұ лттар Ұ йымына мү шелікке қ абылдануымен ерекшеленеді. 1992 жылғ ы кү зде БҰ Ұ Бас Ассамблеясының 47- сессиясына Қ азақ стан БҰ Ұ –ғ а мү ше мемлекет ретінде алғ аш қ азақ стандық делегация қ атысты. Бұ л сессияда Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Назарбаев халық аралық саясат жө нінде сө з сө йледі.1992 жылдан бері Қ азақ стан тек қ ана халық аралық қ ауымдастық тың мү шесі ретінде қ абылданып қ оймай, сонымен бірге онда ө зінің лайық ты орнын таба білді.1992-2007 жж Қ Р Президенті Н.Назарбаев БҰ Ұ Нью Йорк қ аласындағ ы штаб-пә терін 5 рет ресми іссапармен барды жә не БҰ Ұ Бас Ассамблеясының жұ мысына қ атысты.Қ азақ стан мен БҰ Ұ арсындағ ы ынтымақ тастық тың маң ызды тарихи оқ иғ алары 2002 жылдың 17-18 қ азанда БҰ Ұ Бас Хатшының Кофи Аннан жә не 2010 жылдың 6-7 сә уірде Пан Ги Мунның Қ азақ станғ а ресми сапары болды. БҰ Ұ Бас хатшысы Пан Ги Мун Семей сынақ полигонын территорясына келуі маң ызды оқ иғ а болды. Семей полигонында Пан Ги Мун сө з сө легенде ө зге мемлекеттерге қ азақ елінің ү лгі болар істері кө п жә не Қ Р Президенті Н.Назарбаев ядролық қ арудан бас тартып, полигонды жабу шешімі оның ерекше кө шбасшылық қ асиеттінің белгісі екенін айтты.Қ азақ стан БҰ Ұ мү ше болғ аннан бері БҰ Ұ –ң барлық негізгі шараларғ а, халық аралық форумдарғ а қ атысты.

154. Қ азақ стан Республикасының шектес мемлекеттермен мемлекеттік шекарасын анық тауы жә не белгілеуі. Қ Р тә уелсіздік алғ аннан кейін ө з аумағ ын, мемлекеттік шекарасын анық тауғ а кірісті. Ө йткені КСРО қ ұ рамында болғ ан кезде Қ азақ КСР-інің ө з шекарасын басқ аруғ а, оны басқ а мемлекеттермен анық тауғ а қ ұ қ ығ ы болмады. КСРО-ның 1982 жылы 24 қ арашада қ абылдағ ан «КСРО мемлекеттік шекарасы туралы» Заң ының бірінші бабында КСРО шекарасы сызығ ы КСРО аумағ ының шебін анық тайтын белгі делінсе, екінші бабында «КСРО мемлекеттік шекарасы КСРО Жоғ арғ ы кең есінің, КСРО Жоғ арғ ы Кең есінің Тө ралқ асын»ң шешімдерімен, сондай ақ КСРО халық аралық шарттарымен анық талады деп» белгіленеді. КСРО ның ыдырауынан кейін де бұ рынғ ы одақ тас республикада мемлекеттік шекарағ а қ атысты басқ а қ ұ жат болмағ андық тан жаң а заң дар қ абылданғ анша 1982 жылғ ы «КСРО мемлекеттік шекарасы туралы» Заң ы қ олданыста болды. Тек, 1993 жылдың 13 қ аң тарында Қ Р«Мемлекеттік шекара туралы» заң қ абылдады. Кеінірек, 1870 жылы, Хабарасу хаттамамен шекаралық сызық тың нақ ты ө тетін жері белгіленді жә не бұ л 1869, 1870 жә не 1883 жылдары келісімшарт карталарында белгіленді. Бұ л келісімшарттың шартты кү шін жойматынын, немесе жоқ қ а шығ аруғ а жатпайтынын айта кетуіміз керек. Себебі Қ азақ стан ө ркениетті мемлекет ретінде халық аралық нормаларды ұ стануы тиіс. Халық аралық тә жірибеге сай бұ л қ ұ жаттар ө здерінің кү шін жоғ алтпайды жә не еш уақ ытта ө зінің іс ә рекетін тоқ татпайды. Қ ытаймен шекараны белгілеуде пайда болғ ан тағ ы бір мә селе, Хабарасу хаттамасының мә тінінің орыс жә не маньчжурлік тілдерінде ә ртү рлі оқ ылуы болды. Дау жер жө ніндегі жағ дайда кең естік картадағ ы шекара сызығ ының негізсіз Қ ытайғ а қ арай 15 шақ ырымғ а жылжытылуымен байланысты туындады. 1864 жылғ ы 25 қ ыркү йектегі Шә уешек хаттамасының мә тінінде бұ л жердің Қ ытайғ а қ арайтындығ ы жө нінде жазылғ ан. Сондық тан оң тү стікке қ арай ағ атын Сарышілді ө зенінің алабы заң ды негізінде Қ ытайғ а кетуі тиіс болды. Қ ытай жаң а тарихи жағ дайда 1864 жылғ ы 25 қ ыркү йектегі хаттаманы негіз ете отырып бұ л жерлерге ө зінің қ ұ қ ығ ын жариялады. Қ азақ сатан Қ ытай шекарасына қ атысты жер мә селесі шамамен 900 шаршы шақ ырым жер жө нінде жү рді. Ең басынан Қ Р барлық жерді беру жө ніндегі келіссө здердің жү рмейтінін, 1864 жылғ ы Шә уешек хаттамасына ж\е басқ а да қ ұ жаттарғ а сү йеніп, сондай ақ қ алыптасқ ан жағ дайларғ а қ арап келісімді іздеу қ ажеттігін жариялады. Қ Р мен Қ ХР арасындағ ы ресми дипломатиялық қ атынас 1992 жылдың 3 қ аң тарынан орнығ ып, екі ел арасындағ ы достық жә не ынтымақ тастық қ арым қ атынас жыл санап беки тү сті.Алайда екі елдің арасында шешімі қ иын шекара мә селесі тұ рды. Шекаралық мә селені шешуге алғ ашқ ы қ адамдар жасалды. Шекаралық мә селені шешуге алғ ашқ ы қ адам Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 1993 жылдың қ азан айындағ ы алғ ашқ ы ресми сапарынан басталды. Бұ л сапарда шекара мә селесіне қ атысты ешқ андай ресми қ ұ жатқ а қ ол қ ойылғ ан жоқ. 1994 жылы сә уірде Қ ытай ү кіметі жә не тө рағ асының Қ азақ станғ а сапары кезінде Н.Назарбаев пен Ли Пэн қ азақ қ ытай мемлекеттік шекарасы жө ніндегі келісімге қ ол қ ойды. 1994 жылы қ ұ жат бойынша шекара сызығ ы тү гелдей анық талды. 1999 жылғ ы 1 қ ыркү йекте Қ Р қ аулысына сә йкес Қ Р-ның Рырғ ыз Республикасымен, РФ, Ө збекстан Республикасымен жә не Тү ркіменстанмен мемлекеттік шекараларды межелеу туралы Қ Р ү кіметінің комиссиясы қ ұ рылды. Қ азақ стан тә уелсіздін алғ аннан кейін ө зінің оң тү стік мемелекеттік шекарасымен шектесетін Қ ырғ ызстан, Ө збекстан жә не Тү ркіменстан республикаларымен дипломотиялық қ арым қ атынас орнату негізінде республикалардың ү кіметаралық комиссиялары мемлекеттік шекараны делимитациялау жә не демаркациялау мә селелері бойынша келіссө здер жү ргізе бастады. Қ азақ станмен шекарасы ортақ мемлекеттердің бірі Тү ркіменстанмен шекараны межелеу тез уақ ытта жасалып, жең іл ө тті. Шекара ұ зындығ ы оң тү стікте Ү стірт қ ыратынан шө л далағ а дейін шамамен 426 шақ ырымды қ ұ райды. 1932 жылы 27 желтоқ санда заң дық негіз ретінде шекараны межелеуге дайындау ү шін КСРО ОАК Президиумы қ аулысы жә не 1972 жылғ ы Тү ркіменстан КСР мен Қ азақ КСР Президиумымен шекара сызығ ына сә йкес топографиялық картаның қ ұ жат парақ тары қ абылданды. Бү гінгі таң да Қ ырғ ызстан, Тү ркіменстан жә не Ө збекстан республикаларымен шекараны межелу мә селесі толығ ымен реттелді.

155.Қ азақ стан Республикасындағ ы қ азақ тілінің мә ртебесі. Қ азақ стан Республикасы қ азақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде қ олданылуын ө зінің тә уелсіз мемлекеттілігінің аса маң ызды белгісі деп санайды жә не оның қ олданылуы, қ орғ алуы мен дамуына қ амқ орлық жасайды. Осы Заң Қ азақ стан Республикасы Конституциясының 7 бабы 1-тармағ ына сә йкес, Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік тілі ретінде қ азақ тілінің қ ұ қ ық тық мә ртебесін анық тайды. Қ азақ тілі мемлекеттік тіл ретінде Қ азақ стан Республикасының барлық саяси, қ оғ амдық, ғ ылыми жә не мә дени саласында қ олданылады. Осы Заң да мынадай ұ ғ ымдар қ олданылады: Мемлекеттік тіл – мемлекеттің бү кіл аумағ ында, қ оғ амдық қ атынастардың барлық саласында қ олданылатын мемлекеттік басқ ару, заң шығ ару, сот ісін жү ргізу, білім мен бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының, қ ұ қ ық қ орғ ау органдары мен Қ азақ стан Республикасы Қ арулы Кү штерінің тілі.3-бап. Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік тілі – қ азақ тілі.1. Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік тілі – қ азақ тілі. Қ азақ стан Республикасының ә рбір азаматы мемлекеттік тілді білуге міндетті. 2. Ү кімет, ө зге де мемлекеттік, жергілікті ө кілді жә не атқ арушы органдар мемлекеттік тілді барынша дамытуғ а, оның халық аралық беделін нығ айтуғ а, Қ азақ стан Республикасының барлық азаматтарының мемлекеттік тілді еркін жә не тегін мең геруіне жағ дай жасауғ а міндетті. 3. Қ азақ стан Республикасы қ азақ диаспорасына ана тілін сақ тауы мен дамытуы ү шін жағ дай жасауғ а тиіс. 1996 жылы 4 қ арашадан Қ Р Президенті қ азақ тілінің мемлекеттік тіл мә ртебесін айқ ындайтын «Қ Р-ның тіл саясаты тұ жырымдамасын» бекітті. 1997 жылы 11 шілдеде «Қ азақ стан Республикасындағ ы тіледр туралы» Заң қ абылданды. Аталғ ан заң ның І тарауының 4-бабында «Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік тілі қ азақ тілі» болып бекітіліп, орыс жә не басқ а да ұ лт тілдә рі туралы І тараудың 5, ІІ тараудың 8-15, ІІІ тараудың 16-18 баптарында айтылды. Осы заң ды жү зеге асыру мақ сатында 1998 жылды 14 тамызында қ абылданғ ан «Мемлекеттік органдарда мемлекеттік тілдің қ олдану аясын кең ейту туралы» Ү кіметтің №769 қ аулысында іс қ ағ аздарын мемлекеттік тілде жү ргізу туралы айтылды. Мемлекеттік тілді дамыту жә не іс шараларды ұ йымдастыру мен ү йлестіру жұ мыстарын жү ргізу мақ сатында бірнеше ресми органдар қ ұ рылды. Мә селен, 1998 жылы Қ Р Ү кіметі жанынан мемлекеттік терминологиялық комиссия, Қ Р Ү кіметінің 1999 жылдың 9 қ азанындағ ы №1545 Қ аулысымен «Республикалық мемлекеттік тілді жеделдетіп оқ ыту орталығ ы» республикалық мемлекеттік қ азынашылық кә сіпорны ашылды. Қ азақ стандық зиялы қ ауым ө кілдері де мемлекеттік тіл мә селесін дамытуғ а белсене араласты. Тіл тағ дырының кү рделі мә селеге айналуының бірнеше себептері бар. Оның басты себебі кең ес ү кіметінің солақ ай саясаты. Басқ аша айтқ анда, коммунистік партияның «кең ес халқ ын» қ алыптастыру желеуімен орыс тілінің мә ртебесін ү немі нығ айтып отыруы. Соның салдарынан қ азақ тілінің мә ртебесін ү немі нығ айтып отыруы. Соның салдарынан қ азақ қ оғ амында қ азақ тілді жә не орыс тілді қ азақ тар деген екі тү сінік қ алыптасты. Бү гінгі Қ Р да Елбасының тікелей араласуымен мемлекеттік тілді жан жақ ты дамыту жә не мемлекеттік тіл бү кіл қ азақ стандық тардың айналуы ү шін қ ыруар жұ мыстар жү ргізілуде. Мә селен, мемлекеттік тілді дамытуғ а мемлекет тарапынан 2005 жылы 133 миллион, ал 2006 жылы 560 миллион, 2007 жылы 3 миллиардтан астам, 2008 жылы 5 миллиардтан аса тең ге бө лінді. Елімізде мемлекеттік тілді тиімді оқ ытуды арттыру мақ стаында 16 аймақ тық, 15 қ алалық, аудандық қ азақ тіліне оқ ыту орталық тар жұ мыс істеді. Қ азақ тілінің мемелекеттік мә ртебесінің дамып, қ алыптасуында Елбасының ең бегі орасан зор.