Тақырып 34. Автобус маршруттарын топтастыру

Автомобиль жоғ арғ ы қ ауіптіліктің объектісі болып табылатындық тан, активті жә не пассивті қ ауіпсіздік кө зқ арасы тұ рғ ысынан кө ліктің конструкциясы ұ дайы жетілдіріліп отырады.

Автокө лік қ ұ ралдарының активті қ ауіпсіздігі автомобильді пайдалану кезінде жол-кө лік оқ иғ аларының ық тималдығ ын азайтатын ө зіндік ерекшеліктер кешенімен сипатталады. Осы ерекшеліктер автомобильдің конструкциясына қ аланғ ан (сондық тан кейде «конструкциялық қ ауіпсіздік» термині қ олданылады) жә не олар ұ дайы қ озғ алыс ү стінде кө рінеді. Оғ ан кө ліктің басқ арылуы, динамикасы, тежегіш ерекшеліктері, орнық тылығ ы, икемділігі, шолу мү мкіндігі, сигнализациясы, жарық жабдық тары, жү ргізушінің жұ мыс орнының эргономикасы жә не т.б. жатады.

Ә лемдік тә жірибе кө рсеткендей, рыноктың табиғ и реттеуіштері тасымалдау процесін жү зеге асыру кезінде авария (жол апаты) дең гейін азайту мен қ оршағ ан отраны қ орғ ауда азаматтардың денсаулық тары мен ө мірлерін қ орғ ау сияқ ты аса маң ызды қ оғ амдық проблемаларды оң тайлы шешуді қ амтамасыз етпейді. Сондық тан тұ жырымдамада мынадай реттеуші міндеттер бекітілді:

· кө ліктегі сертификация мен лицензиялаудың ұ лттық жү йелерін жетілдіру, соның ішінде жанар-жағ ар май, майлау материалдары мен арнайы сұ йық тар да кіреді;

· техникалық пайдалану ережелерін, техникалық қ ызмет кө рсету, жө ндеу жә не кө лік техникасын тексеру тә ртібін жетілдіру;

· кө лік қ ұ ралдарын техникалық пайдалану ережелеріне қ ойылатын нормативтік талаптар мен тасымалдау кезіндегі техникалық жә не экологиялық қ ауіпсіздік ьалаптарының орындалуын бақ ылау;

· кө лік техникасының техникалық жай-кү йі диагностикасының қ азіргі заманғ ы қ ұ ралдарын енгізумен қ амтамасыз ету;

· тасымалдар қ ауіпсіздігі мен қ оршағ ан ортаны қ орғ аудың қ ажетті дең гейінқ амтамасыз ететін кө лік техникасын сатып алуды ынталандыратын экономикалық механизмдерді ә зірлеу жә не іске қ осу;

· кө лік жобаларының сараптамасы, ККК кә сіпорындары қ ызметінің экологиялық мониторингін, ең алдымен экологиялық осал аймақ тарда ұ йымдастыру;

· кө лік маршруттарының жай-кү йлерін тексеру, пассивті қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету бойынша кешенді шаралар қ абылдау.

ККК сә йкесімді жә не ү йлесімді дамуын, оның жеке секторларындағ ы басқ арушылық ты арттыруды, сондай-ақ саланың дамуына қ аржы жә не материалдық ресурстардыоң тайлы бө луді, салалық бағ ыттағ ы қ азіргі заманғ ы жоғ ары тиімділікті ақ параттық жү йелерсіз қ амтамасыз ету мү мкін емес болып кө рінеді.

Автобус маршруттары бастапқ ы бекеттен бекетке дейін белгіленген жолмен, бекітілген уақ ытта тасымалды қ амтамасыз етеді.

Автобус маршруттары жол аралық тарына жә не қ олданыс аумағ ына сә йкес аудандық, қ алалық, қ аламаң дық, қ алааралық жә не халық аралық деп бө лінеді. Қ олдану уақ ыттары мен мезгілдері бойынша тұ рақ ты жыл бойына жү ретін жә не уақ ытша, яғ ни маусымдық немесе бір реттік деп бө лінеді.

Қ алала кө шелерінде жү ріс жолдарының орналасуы бойынша диаметральді (орталық тү зу), радиальды (доғ а пішінді), тангенциалды, айналмалы, жарты айналмалы жә не қ ұ рамалы (комбинированный) деп бө лінеді. Сонымен қ атар, орналасуы бойынша орталық (қ аланың орталық бө лігі не қ ызмет кө рсететін) жә не аралас (периферийные), ал тағ айындалуы бойынша негізгі жә не қ осалқ ы (басқ а кө лік тү ріне дейін жеткізуші) маршрут деп жіктеледі.

Қ алаішілік автобус маршруттары жү ріс сипатына жә не пайдалану шартына сә йкес кә дімгі жә не қ ысқ артылғ ан, жылдамдатылғ ан жә не жү рдек деп бө лінеді.

Кә дімгі маршрутта автобустар жоларалығ ындағ ы тұ рақ ты аялдамалардың барлығ ында тоқ тайды.

Қ ысқ артылғ ан маршруттағ ы автобустар кә дімгі маршруттың қ озғ алыс қ арқ ыны кө п болатын белгілі бір бө лігінде ғ ана қ олданылады. Ол тұ рақ ты жә не кезең дік, яғ ни белгілі бір кезең де ғ ана қ олданылатын деп бө лінеді.

Жылдамдатылғ ан маршруттағ ы автобустар алдын-ала белгіленген негізгі аялдамаларғ а ғ ана тоқ тайды, ал жү рдек автобус аялдамасыз жоғ арғ ы жылдамдық пен жү реді.

Қ азіргі қ аламызда белгіленген аялдамаларғ а ғ ана тоқ тайтын, жү рдек автобустар қ алаішілік жә не қ аламаң дық тасымалдарда қ олданылады.

Автобус маршруттарының тиімді нұ сқ асын таң дап, енгізіу ү шін келесі ұ станымдарды ескеру керек:

1. Автобус маршруттарының соң ғ ы аялдамасы жолаушылар саны кө пжиналатын жерлер болуы керек. Мысалы, вокзал, ө неркә сіп мекемесі т.б. Соң ғ ы аялдамаларда автобустардың тұ руына, айналып шығ уына қ ажетті алаң дар, тұ рақ ты болуы керек.

2. Жолаушылар кө п жиналатын негізгі қ алалық бекеттер ө зара байланыста болуымен қ атар қ аланың барлық аудандарын ең қ ысқ а жолмен байланыстырып тұ руы керек.

3. Автобус маршруттарының жү йесі жолаушылардың жү ріс бағ ыттарына сә йкес мү мкіншілігінше автобус ауыстырмай жү руін қ амтамасыз етуі керек.

4. Автобус маршруттары жол тө семдері (сапасы, ені) мен жол бойының техникалық жабдық талуы (шартты белгілер, бағ даршамдар, жазбаша сілтемелер, аялдама т.б.) бекітілген стандарттарғ а сә йкес келетін қ ауіпсіздік ережелері толық қ амтылғ ан жол бағ ыттарымен жү руі керек.

5. Жылжымалы қ ұ рамдардың техникалық пайдалану сипаттамалары (ұ зындығ ы, ені, рулі, тарту кү ші жылдамдығ ы т.б.) қ олданыстағ ы жолдардың ені мен жол тө семінің ең іс-дө ң естігіне жә не айнымалы, бұ рылысты жолдардың ө ткізу мү мкіншіліктеріне сә йкес келуі керек.

6. Қ алалық автобус маршруттары жолаушы тасымалдаушы басқ а қ алаішілік кө лік тү рлерінің (трамвай, троллейбус, метро) маршруттарымен қ атар теміржол, ә уе, су, кө ліктерінің қ атынас жолдары мен аялдау тұ рақ тарымен жә не қ алалық, халық аралық автобус маршруттарымен тығ ыз байланыста болуы керек.

7. Аялдамалардың орналасуы мен маршруттың ұ зақ тығ ы қ ажеттілікке жә не қ ала қ ұ рылысының жоспарына сә йкес жасалынады. Бұ л жерде автобустардың жолда бө гелуі ық тималдылық тарының тө мен болуы жә не жол бойындағ ы автобустардың ө зара аралық бө лінісі тең болуы ескерілуі керек.

Кез-келген автобус маршруттың н ашпастан бұ рын пайдалану бө лімі оның негізгі қ ұ жаты жеке паспортын жасайды. Ол паспортта жол бағ ытының схемасы техникалық сипаттамаларымен толық кө рсетіледі. Жолдың жобалық схемасы мен аялдамалардың орналасуы, ө зара арақ ашық тығ ы жә не жол бойындағ ы шартты қ ауіпсіздік белгілер мен қ озғ алысты реттеуші техникалық жабдық тары, жолдың ең іс-дө ң естігі (профилі), жол тө семдерінің жағ дайы, кө ше қ иылыстарының саны жә не тү рлері сонымен қ атар басқ а кө лік жолдарымен қ иылысуы, кө пір жә не жер асты жолдары, жол ө ткелдері жә не де қ ауіптілігі жоғ арғ ы нү ктелі т.б. беріледі.