Тақырып 1. Кіріспе. Жолаушы тасымалын ұйымдастыру технологиясының негіздері

ПӘ НІНЕН ДӘ РІСТЕР ЖИНАҒ Ы

Мамандық: 1202000 – «Кө лікте қ озғ алысты басқ ару жә не тасымалдауды ұ йымдастыру»

I МОДУЛЬ. ЖОЛАУШЫ АВТОКӨ ЛІГІНІҢ ДАМУЫ ЖӘ НЕ ОНЫ БАСҚ АРУ НЕГІЗДЕРІ

Тақ ырып 1. Кіріспе. Жолаушы тасымалын ұ йымдастыру технологиясының негіздері

Еліміздің экономикасының қ арыштап дамуы ү шін кө лік қ атынастарын, жү к жә не жолаушы тасымалдау жү йесін дұ рыс ә рі тиімді ұ йымдастыру мен олардың ү зіліссіз ә рі қ ауіпсіз қ озғ алысын қ амтамасыз етудің маң ыздылығ ы ө те зор.

Кез-келген тасымалдау кө лігіне қ ойылатын негізгі ең басты талаптар- халық тың шаруашылық қ ажеттіліктерін жә не адамдарды тасымалдау қ ызметін толық қ амтамаcсыз ету, ең бастысы жолаушы немесе жү к тасымалын белгіленген уақ ытта орындау, ың ғ айлылық пен қ ауіпсіздік, сенімділік жә не оның жұ мысының экономикалық тиімділігі. Тасымалдау қ ызметіне қ ойылатын осындай негізгі талаптар ө з дең гейінде дұ рыс шешілсе, кө лік қ ызметін ұ сынушылар мен оны тұ тынушылардың экономикалық тиімділік нү ктесі бір қ алыпты болады.

Қ азіргі заманғ ы ғ ылыми- техникалық ө рлеу кезең інде барлық кө лік тү рлерінде жолаушыларғ а қ ызмет кө рсетуді жақ сарту, қ озғ алыс қ ауіпсіздігін арттыру жә не кө ліктің қ оршаган ортағ а келтіретін зияндылығ ын (ауа-райын ластау, табиғ атты бү лдіру) тө мендету ө зара бә секелестің негізі болып қ ала береді.

Кө лік- халық шаруашылығ ында маң ызды орын алып, кө птеген мақ саттар ү шін жан-жақ ты қ олданылады. Кө ліксіз қ оғ амның жә не оның кү ш–қ уатын дамыту ә сте мү мкін емес. Кө лік-халық шаруашылығ ы мен мә дени-ә леуметтік қ арым-қ атынастардың барлық буынын ө зара тығ ыз байланыстырып, жандандырып тұ рғ ан байланыс қ ұ ралы. Сондық тан автокө лік мекемелерінің жұ мысы мен қ ызмет кө рсету дең гейінің жоғ арылауы жә не техникалық қ ұ рал-жабдық тары мен кө ліктік қ ұ рамдардың сапасының артып, заман талабына сай болуы мемлекеттің бақ ылауында болуы керек

Кө лік жә не кө лік қ ызметінің саласын дамытудың негізгі стратегиялық бағ ыттары:

1.Кө ліктің негізгі міндеті – адамдап мен жү ктерді бір жерден екінші жерге тасымалдау мен халық шаруашылығ ының қ ажеттіліктерін дер кезінде толық тай ә рі сапалы қ ызметпен қ амтамасыз ету жә не оның жұ мысының экономикалық тиімділігін арттыру.

2. Автокө лік мекемелерін пайдалану тиімділігі жоғ ары жылжымалы қ ұ рамдармен жә не сапалы қ ызмет кө рсету нысандарымен жабдық тау.

3. Жол инфроқ ұ рылымының сапасын арттырып, жаң а техникалық қ ұ рал-жабдық тармен жарақ тандыру.

4. Кө лік қ ызметін ұ сынушылардың арасында нарық тық бә секелестікті жандандыру.

Кез-келген автокө лік мекемесі даму бағ дарын негізге ала отырып, ө з жұ мыстарын экономикалық тиімді жолмен ұ йымдастыруғ а дағ дылануы керек. Барлық кө лік тасымалының пайдалану кө рсеткіштерін жақ сарту ү шін келесі негізгі шараларды назарда ұ стағ ан жө н:

- кө лік қ ұ рамының техникалық жай-кү йін қ адағ алау керек;

- жолаушы ағ ыны мен жол аралығ ына сә йкес кө лік тү рін дұ рыс тандау;

- жолаушылар мен жү ктерді тасымалдаудың оң тайлы маршрутын қ ұ растыру;

- маршрутты автобустардың бос жү рісін жә не соң ғ ы аялдамаларда бос тұ ру уақ ытын қ ысқ арту, олардың сыйымдылығ ын толық пайдалану;

- тасымалдау кө рсеткіштері бойынша мә ліметтерді зерттеп-талдап, сараптама жасай отырып, ө згертулер мен жаң а жетілдірулер енгізу;

- қ озғ алыс қ ауіпсіздігін арттыру жә не қ оршағ ан ортағ а келтіретін зияндылығ ын тө мендету;

- жү ргізушілердің шеберлігін арттыру жә не қ оғ амдық кө ліктердегі қ ызмет кө рсету шараларын жақ сарту;

- жыл мезгілдері мен ауа-райының ерекшеліктеріне тә уелсіз, тұ рақ ты тасымалмен қ амтамасыз ету.

Кө лік жү йесінің негізгі ұ ғ ымдары мен терминдері:

Қ атынас жолдары - дегеніміз жылжымалы қ ұ рамалардың қ озғ алысы ү шін арнайы жабдық талғ ан жә не соғ ан бейімделген жолдар, оның ішінде: теміржол жолдары, автокө лік жолдары, кеме қ атынасының ө зендері, тең із жә не басқ алар.

Техникалық қ ұ рылғ ылар мен ғ имараттар кө лік тасымалы мен жұ мысына қ атысты тиеп – тү сіру бекеттерінен, жү к жә не жолаушы бекеттерінен, жө ндеу шеберханаларынан, жү к сақ тау қ оймалар мен белгі беруші қ ұ рал – жабдық тардан жә не басқ алардан тұ рады.

Кө ліктік жү йе – дегеніміз тасымалдарды орындау кезінде бір-біріне ө зара тә уелділікте жә не ө зара ә рекеттестікте болатын ә ртү рлі кө лік тү рлерінің жиынтығ ы.

“ Біртұ тас кө ліктік жү йе ” дегеніміз тасымалдау жолдары ә ртү рлі барлық кө лік тү рлерінің жү ктер мен жолаушыларды тасымалдау тиімділігін арттыру мақ сатындағ ы ө зара тә уелділігінің біртұ тас жү йесі.

Кө ліктік желі - еліміздің жекелеген аймақ тарын жә не қ ала ішін байланыстыратын барлық қ атынас жолдарының біртұ тас жиынтығ ы. Кө ліктік желі жекелеген кө лік тү рлерінің (метро, трамвай, автобус жә не т.б.) бағ дарлы жол (маршрутты) жол таралымдарынан қ ұ ралады.

Жергілікті тасымал деп бір ғ ана кө ліктік кә сіпорын арқ ылы жү зеге асатын тасымалдарды айтады.

Тік қ атынастағ ы тасымалдар - бірнеше кө ліктік кә сіпорын арқ ылы бір ғ ана кө лік тү рімен орындалатын тасымалдар.

Аралас қ атынастағ ы тасамалдар – дегеніміз бір кө ліктік қ ұ жат бойынша бірнеше кө лік тү рлерімен жү зеге асатын тасымалдар. Кө бінесе мұ ндай тасымалдар ауыстырып тиеусіз жү зеге асатын қ атынастар (контейнерлермен, жә шікпен, вагонмен жә не т.б.) ү шін қ олданылады.

Халық аралық қ атынастағ ы тасымалдар – мемлекеттен тысқ а шығ ару (экспорт), кіргізу (импорт) шараларын жү зеге асыратын тасымалдар.

Кө ліктік ү рдіс - дегеніміз ө неркә сіптегі тиеп-тү сіру жұ мыстарынан бастап жө нелту бекетінен тағ айындалғ ан бекетке дейін жү ктер мен жолаушыларды жеткізумен тікелей байланысты нақ ты операциялардың жиынтығ ы. Кө ліктік ү рдісті ұ йымдастыру аясы жалпы алғ анда жү ктерді тиеу, ауыстырып қ айта тиеу, тү сіру, кө ліктік – экспедициялық оталарды т.б. орындау бойынша кө ліктің қ ызметтік буындарының ү йлесімділігін қ арастыратын ұ станымды қ алыптар, ә дістемелер мен қ ұ рылымдық сұ лбалар жиынтығ ымен тү сіндіріледі.

Кез – келген кө ліктік нысанның ө ткізгіштік қ абілетілігі - деп техникалық тұ рғ ыдан жабдық талғ ан жә не қ озғ алысты ұ йымдастырудың белгілі тә ртібі бар жолдың бө лігі немесе жол қ иылысы бойынша уақ ыт бірлігінде ө туі мү мкін жылжымалы қ ұ рамалардың жоғ арғ ы шекті санын айтамыз.

Қ андай да бір кө ліктік нысанның тасымалдау қ абілеттілігі - деп жылжымалы қ ұ рама, жағ армай жә не басқ а да ауыстырмалы жабдық тармен қ амтамасыз етілген кө лік арқ ылы есептік уақ ыт бірлігінде тасымалдануы мү мкін жү ктің немесе жолаушының жоғ арғ ы шекті саны.