Жүйеге кіру

Жү йеге кіру пайдаланушының аты мен кілтсө зін сә йкесінше ө рістерге енгізу арқ ылы жү зеге асады (3-суретті қ араң ыз). Одан кейін «Кіру» тү ймесін шертің із.

Сурет 3- Жү йеге кіру

Жү йені аса егжей-тегжейлі қ арастыралық

Жү йеге тіркелмей, демек, қ онақ ретінде де кіруге болады. Ол «Қ онақ болып кіру» тү ймесін шерту арқ ылы жү зеге асады. Қ онақ тың қ ұ қ ық тары тіркелген пайдаланушының қ ұ қ ық тарына қ арағ анда шектеулі.

Жү йеге кіргеннен кейін жоғ арғ ы оң жақ бұ рышта атың ыз жазылғ ан: «Сіз келесі атпен кірдің із: есімің із жә не тегің із» жә не де сеансты аяқ тауғ а арналғ ан «Шығ у» сілтемесі бар жол пайда болады.

Тіркелгеннен кейін сіз келесі қ ұ қ ық тарғ а ие боласыз:

• жаң алық тарды оқ у;

• чаттар мен форумдарғ а қ атысу;

• жү йе қ олдайтын курстардың сипаттамаларын қ арау;

• ә кімшілік немесе оқ ытушының келісімін талап етпейтін курстарғ а тіркелу [7].

Адамдар ө здері ү шін қ оршағ ан ортамен қ арым-қ атынас ү рдісінде жаң а білімді «қ алыптастырады».

Біздің оқ итын, кө ретін, еститін, сезетін жә не ұ стап кө ргендеріміз алдында алынғ ан біліммен салыстырылады. Егер ол біздің білімімізбен қ алайда бір сә йкес келсе, білімнің бізбен бірге қ алатын жаң а фрагменттерін қ ұ растыруы мү мкін. Білім, егер оны басқ а да жағ дайларда табысты тү рде қ олдануғ а болса, ол барғ ан сайын қ атая тү седі. Біз ақ паратты баяу сің іретін жад қ оймасы ғ ана емеспіз жә не білім тек қ ана есту немесе оқ у арқ ылы ғ ана қ алыптасып қ оймайды.

Бұ л біздің веб-бетті оқ ып немесе дә рісті тың дау арқ ылы қ андай бір нә рсені біле алмаймыз деген емес. Ә рине мү мкіндік бар.

Оқ ыту барысында біреуден біреуге жай ғ ана ақ парат беру емес, тү сініктеме беру кө бірек орын алады. Moodle қ ашық тық тан оқ ыту жү йесі ә леуметтік конструктивизм педагогикасына сә йкес жобаланғ ан, оғ ан бірлескен жұ мыс, белсенді оқ у кіреді.

Конструкционизм бойынша оқ ушылар оқ ыту ү дерісінде басқ алар ү шін бірнә рсе қ алыптастырғ анда оқ ыту аса тиімді екендігін кө рсетеді. Бұ л кез келген нә рсе, ойындағ ысын айту немесе Интернетке хат жазудан бастап сурет, музыка, бейне немесе бағ дарламалар пакеті сияқ ты барынша кешенді ө німдерге дейін болуы мү мкін.

Бұ л тү сінік жоғ арыда аталғ ан идеяларды қ ауымдастық тарғ а дейін кең ейтеді, олардың мү шелері бірлесе жұ мыс істей отырып жә не сол арқ ылы қ ауымдастық тар қ атысушылары пә ндер мен мағ ынаны ажырататын «кіші мә дениетті» қ ұ ра отырып, басқ алар ү шін бірнә рселер қ алыптастырады. Егер кімде-кім осындай мә дениетке берілетін болса, ол ү здіксіз жә не кө п жоспарлы, осы мә дениетте «не істеу керек» атты оқ ыту ү рдісіне тү седі.

Қ арастырылып отырғ ан жү йенің ресурстарды орналастыру бойынша ү лкен мү мкіндіктері бар, атап айтқ анда:

− курсты берудің ың ғ айлы қ ұ рылымын, жә не де бү кіл курстың, сондай-ақ оның бө лімдері мен тақ ырыптарының оқ у мақ саттары мен міндеттеріне сә йкес курстың ішінде орналасқ ан материалды толығ ымен таң дау мү мкіндігі;

− курстың нақ ты модулінде Moodle ортасының нақ ты керек қ ұ ралдарын таң дау мү мкіндігі;

− материалды кез-келген пішімде орналастыру мү мкіндігі бар (мә тіндік, графикалық файлдар, HTML пішімдегі файл);

− Интернет желісінің электронды ресурстарына сілтеме қ ою мү мкіндігі;

− басқ а қ осымшалардан жә не басқ а қ осымшаларғ а импорт жә не экспорт жасау мү мкіндігі;

− Moodle ортасының ө зінде оқ у ресурстарын қ ұ ру мү мкіндігі (қ андай да бір басқ а қ олданбалы бағ дарламалардың қ атысуынсыз).

Егер кез-келген оқ у ресурсын осындай қ ашық тық ортада орындаса, онда пә нді оқ уғ а уә жі айтарлық тай кө теріледі, берілген пә нді оқ уғ а жә не жалпы оқ уғ а деген ү лкен қ ызығ ушылық пайда болады. Оқ у курсын осы ортада техникалық ө ң деуге информатикалық цикл пә ндері кө лемінде оқ ушылардың ө здерін де тартуғ а болады. Тек қ ана қ ашық тық курсын қ ұ руғ а ғ ана емес, курсты оқ у материалымен: теориялық, бақ ылаушы сұ рақ тар, тестілік тапсырмалар жә не т.б., толық тыруғ а да қ ызығ ушылық пайда болады.

Moodle жү йесінің артық шылық тары:

− достық интерфейс жү йемен жұ мыс арнайы білімді қ ажет етпейді;

− жү йеде курстарды қ ұ ру икемділігі (курсты қ ұ руда, ә дістерді, оқ ыту жә не бақ ылау тү рлерін таң дауда оқ ытушының кең мү мкіндіктері);

− курс мазмұ нын автоматтандыру;

− кө рнекіліктің жоғ ары дә режесі (студенттер басқ а студенттердің шешімдерін кө ру, басқ а студенттердің жіберген қ ателіктерін табу жә не тү зеу мү мкіндіктері бар);

− студенттердің ө зара жә не ө зіндік бақ ылау мү мкіндігі. Студент бағ аланбайтын тестіні ө туі мү мкін жә не ө зінің жіберген қ ателіктерін кө ре алады; сонымен қ атар тестіні ө тудің белгіленген саны мен тестің берілген сұ рағ ына жауап беру ә рекетінің санын ұ йымдастыруғ а болады. Орта ө зара бақ ылаудың да ұ йымдастырылуын ескереді: студенттер тапсымаларды орындау жә не орындалғ ан тапсырмаларды қ арастыру, бір бірін тексеру;

− студентке қ олайлы кез-келген уақ ытта оқ у мү мкіндігі;

− материалды кө п қ айтара ө ту (оқ у) мү мкіндігі; ө ткен модульге ә рқ ашан қ айтып оралуғ а болады.

Фрейм – студенттер модуль аясында оқ итын кезектегі тақ ырыптық бө лім. Фрейм мазмұ нына кіретіндер: тақ ырып туралы жалпы мә ліметтер (тақ ырып атауы, тақ ырыпты оқ удың мақ саттары мен міндеттері, тақ ырыптың мазмұ нын игерудің дең гейіне қ ойылатын талаптар). Осы материалдарғ а Moodle қ олжеткізу «ресурстар» элементінің кө мегімен іске асырылғ ан.

Ресурстар қ олданушығ а (бұ дан ә рі оқ ушы деп атаймыз) ақ паратты ә ртү рлі тү рде (мә тін, аудио, бейне) жә не ә ртү рлі нысанда (фрагменттер, жеке файлдар, Интернет-беттер) танытады.

Курс элементтері – барлығ ы оқ ушылардың оқ ытушымен жә не бір-бірімен интерактивті ө зара ә рекеттестігін шамалайды. Курс элементінің интерактивті мү мкіндіктерін қ андай дә режеде пайдаланады, ол – оны қ ұ растырушығ а байланысты болады.

Осы бағ дарламалық ө нім ақ параттық оқ ытушы стандарттарына сә йкес қ ұ растырылғ ан. Сонымен, Moodle бағ дарламалық қ амтамасыз етуге жатады:

– бірнеше мә рте пайдаланатынына: жү йе компоненттерін бірнеше мә рте пайдалану мү мкіндігін қ олдайды, ол оның тиімділігін арттырады;

– бейімделген, яғ ни дамушы ақ параттық технологияларды жү йені қ айта жобалаусыз қ осады жә не бір ғ ана тұ лғ амен оқ ытуды қ амтамасыз ету ү шін қ ұ рылғ ан ә дістемелері бар;

– ұ зақ мерзімді, яғ ни ә зірленген стандарттарғ а сә йкес келеді жә не жаппай қ айта бағ дарламалаусыз ө згерістер енгізу мү мкіндігін ұ сынады;

– қ олжетімді: ә ртү рлі жерлердегі жү йелермен жұ мыс істеу мү мкіндігін береді (локалды жә не қ ашық тық тан, оқ у сыныбынан, жұ мыс орнынан немесе ү йден); бағ дарламалық интерфейстер ә ртү рлі оқ у дең гейіндегі, ә ртү рлі физикалық мү мкіндігі бар (мү гедектер де кіреді), ә ртү рлі адамдардың жұ мыс істеу мү мкіндігін қ амтамасыз етеді;

– экономикалық қ олжетімді, ө йткені Moodle тегін таратылады.

Курстар категорияларғ а бө лінуі мү мкін немесе мә ліметтер базасы, олардың атауы бойынша іздеу жү ргізілуі мү мкін, ол жү йедегі ү лкен кө лемді курстарды пайдалану мү мкіндігін береді. Жү йенің қ ауіпсіздігіне айтарлық тай назар аударылғ ан (кілт сө здерді сақ тау, нысандар мә ліметін ө ң деу, мә ліметтерді сақ тау). Дайын тақ ырыптардың болуы жү йені сыртқ ы сұ лбасын икемді ө згертуге мү мкіндік береді.

Ө ң деу тә ртібіндегі тізімнің кө мегімен ресурсты қ осуғ а болады.

1. «Барлық курстар» бө ліміне кіріп, «Курсты қ осу» тү ймесін шертің із (сурет 4);

Сурет 4 - «Курс қ осу» терезесі

2. Содан кейін cіздің алдың ызда толтыруды қ ажет ететін «Курс баптауларын ө ң деу» пішімі пайда болады.

Онда келесі сұ рақ тар бар:

– санат – сіздің курсың ызғ а ең жақ ын келетін санатты таң даң ыз. Ол – курс қ андай тақ ырыптық айдарда орналасатынына ә сер етеді. Студенттерге оны табу оң ай болады (Мысалы, «Педагогикалық идеялардың фестивалі», «Ұ БТ-ғ а дайындық» т.с.с.);

– толық атауы – бейнебеттің жоғ арғ ы бө лігінде кө рінетін атау.

– (Мысалы, «География, 8 сынып» жә не т.с.с.);

– қ ысқ а атауы – курстың қ ысқ артылғ ан атауын жазың ыз, мысалы, ГЕО1 немесе Қ АЗ5. Бұ л атау курсты белгілеу ү шін бірнеше жағ дайларда пайдаланылады (e-mail-дағ ы тақ ырыпшалар);

– қ ысқ аша сипаттама – бұ л ө ріске курстың, оның мақ сатының, қ ұ рылымының, ұ зақ тағ ының қ ысқ аша сипаттамасын жазың ыз;

– қ ол жетерлік – бұ л баптау курсты ө ң деу уақ ыты кезінде оны жасыруғ а мү мкіндік береді, демек берілген курс тізімде кө рсетілмейді. Осы кезде, берілген курсқ а кіруге рұ қ сат тек оқ ытушы мен басқ арушыда ғ ана болады;

– қ ұ пия сө з – курс оқ ушыларының қ ұ рамын басқ ару қ ұ ралы. Бұ л баптауды қ абылдамау – жобалаушының сайтта пайдаланушы тіркелгісін жасағ ан кез-келген қ олданушығ а курсқ а жазылуғ а рұ қ сат беретінін білдіреді.

– Егер жобалаушы ол ө ріске сө зді, сандарды немесе сө йлем енгізсе, олар бірден қ ұ пия сө з болады жә не ә р пайдаланушы курсқ а жазылу ү шін оны қ олдануы керек болады;

– қ онақ тың кіруіне рұ қ сат – жобалаушы курсқ а қ онақ тардың кіруіне рұ қ сат бере алады. Ондай жағ дайда кез-келген адам анық тау бетіндегі «Қ онақ ретінде кіру» тү ймесін пайдаланып, курсқ а кіре алады.

Курс пішімі сабақ ұ йымдастырылу пішіні мен курс бетінде материалдың орналасуын анық тайды. Курстардың ү ш пішімдерінің біреуін таң даң ыз:

– пішім «кү нтізбе» – курс жұ мысының басталуы мен аяқ талуы нақ ты уақ ытының кестесі негізінде ұ йымдастырылады. Ә рбір бетте ә р аптаның секциясы болады, онда сол уақ ыттағ ы оқ у материалдары орналасады;

– пішім «қ ұ рылым» – курс белгілі бір кестемен байланыспағ ан тақ ырыптық модульдердің жиынтығ ы ретінде жасалады;

– пішім «Форум» – курс бір ү лкен форум негізінде жасалады. Ол тек қ ана курс қ ана емес, хабарламалардың бір ү лкен тақ тасы ретінде де қ олданыла алады.

Жаң алық тар – «Жаң алық тар» атты арнайы форум курста пайда болады. Бұ л қ ызмет студенттердің барлығ ы кө руі тиіс хабарламаларды орналастыруғ а мү мкіндік береді.

Сіздің курсың ыздың бетінде кө рінетін жаң алық тардың санын кө рсету маң ызды. Егер Сіз «0 жаң алық» мә нін қ ойсаң ыз, жаң алық тары бар бө лік кө рінбейді.

Курстың басталу уақ ыты – бұ л ө рісте жобалаушы курстың басталу уақ ытын белгілейді. Егер «кү нтізбе пішімі» қ олданылса, онда бірінші апта блогы сол орнатылғ ан кү ні кө рінеді. Жалпы, егер курстың басталу мерзімі болса, оны курстың пішіміне қ арамастан, осында орнатқ ан жө н.

Апта/тақ ырып саны – мұ нда жобалаушы курс модульдерінің санын анық тайды, жобалаушы қ андай пішімді таң дағ анына байланысты, бұ л сан апта санын (кү нтізбе), форум бө лімдерінің (форум) тақ ырып (қ ұ рылым) санын білдіреді.

Соң ғ ы жаң алық тарды кө рсету – " Соң ғ ы жаң алық тар" курстың бірінші бетінде автоматты тү рде жаң арып отырады. Олар – курсқ а соң ғ ы рет кіргеннен бергі жаң алық тар, соның ішінде: жаң а хабарламалар, пайдаланушыларды қ осу туралы ескертпелер жә не т.б.

Балдарды кө рсету – кө п модульдер бағ аны енгізуге рұ қ сат береді. Ә детте, курсты бағ алаудың нә тижелелерін Grades page (Бағ алар беті) бө лімінде кө руге болады. Егер оқ ытушы студенттердің бағ аларды кө руін қ аламаса, онда ол бұ л параметрді пайдаланбауына болады.

Оқ ытушыны атау – бұ л ө рісте жобалаушы жү йенің курс оқ ытушысын қ алай атайтынын кө рсетеді (мысалы Мұ ғ алім, Нұ сқ аушы, Тьютор).

Студентті атау – бұ л ө рісте жобалаушы жү йенің студентті қ алай атайтынын кө рсетеді (мысалы, Студент, Қ атысушы).

3. Анкетаны толтырғ аннан кейін «Сақ тау» тү ймесін шертің із. Жоғ арыда кө рсетілген нұ сқ ауларды орындағ аннан кейін, жү йе курстың басты бетіне кө шеді.

Одан кейін, бейнебеттің ортасында сіз «Тақ ырыптардың атаулары» бағ анын кө ресіз, оның астында курс модульдерін жобалауғ а арналғ ан блоктар кө рінеді. Бірінші блоктың курс туралы жалпы ақ парат беруге арналғ андығ ын ескеру қ ажет.

Блоктарда келесі белгілер бар (5 сурет):

Сурет 5 – Белгілер

– осы блоктың кіріспе сө зін қ осу немесе ө ң деу (жоғ арғ ы сол жақ бұ рыш);

– берілген курстан жаң алық тар форумын толығ ымен жою;

– жаң алық тар форумына сілтемені тө менгі блоктардың біріне кө шіру;

– (жалпы қ атарда) – форумдағ ы жаң алық тарды, курстарды ө ң деу;

– жаң алық форумына сілтемені кө рсету (жасыру).

Ә р блокта курс модулін қ ұ руғ а арналғ ан, «Ресурс (қ ор) кө зін қ осу» (6 сурет) жә не «Курс элементін қ осу» (7 сурет) сө здерімен белгіленген, мә зір бар.

Сурет 6 - Қ ор кө зін қ осу

Сурет 7- Курс элементін қ осу

Жобалаушы «Қ ор кө зін қ осу» мә зірін пайдаланып, курс бойынша оқ у мә тіндерін келесі пішімдерде орналастыра алады: мә тіндік бет, веб-бет, файлғ а немесе веб-бетке сілтеме.

Қ ор кө здері – сіздің ө з курсың ызда бергің із келген ақ парат. Сіз жү ктеген кез-келген файл немесе URL қ ор кө зі бола алады. Сонымен қ атар, сіз пішімде тікелей теруге болатын жай беттерді де қ олдана аласыз.

Қ ор кө зінің ерекшеліктері:

1. Электронды тү рдегі кез-келген контентті қ олдайды.

2. Файлдар не оқ ытушымен жү ктеліп, серверде сақ тала алады, не бірден, веб-пішімдерді (мә тін немесе НТМL) пайдалану арқ ылы жасала алады.

Қ ор кө здері келесі пішімдерде беріле алады:

– HTML-мә тін;

– сілтеме – журналдағ ы немесе кітаптағ ы мақ ала;

– жү ктелген файл – сіз курс ү шін жү ктеген кез-келген файлды кө рсетеді;

– веб-сілтеме – URL сілтеме;

– веб-бет – веб-сілтемеге ұ қ сас жұ мыс істейді, бірақ бұ л қ ор кө зі фреймде ашылады (сайтпен біріктіріледі);

– кіруде пайдаланушы мен курс туралы ақ паратты қ абылдайтын сыртқ ы бағ дарлама.

Пайдаланушылардың басқ ару жү йесінің ішінде ә кімшіні минималды тарту мақ сатында ә зірленген. Аутентификацияның бірнеше модульдері пайдаланылады, олар арқ ылы Moodle бұ рыннан бар жү йелермен оң ай біріктіруге болады. Аутентификация – пайдаланушының сә йкестендіру ү дерісі. Сә йкестендіруге ә р тү рлі қ ұ ралдармен қ ол жеткізуге болады – қ арапайым «аты/пароль» сө здерін енгізумен. Жү йе дең гейінде пайдаланушығ а ә кімшінің, курстарды қ ұ растырушының немесе қ арапайым пайдаланушының рө лі тағ айындалады. Курстар дең гейінде – оқ ытушы рө лі (курсты редакциялау мү мкіндігімен немесе онсыз) жә не оқ ушы рө лі, қ онақ ретінде кіруге де мү мкіндік бар. Курстарғ а тіркеу ә ртү рлі модульдер мен тіркеу қ ұ ралдары арқ ылы автоматтандырылуы мү мкін, оны тікелей оқ ытушы басқ арады.

Moodle жү йесінде курстардың 3 тү рлі форматы бар: форум, қ ұ рылым (кү нтізбеге сү йенбеген оқ ыту модульдері), кү нтізбе (кү нтізбеге сү йенген оқ ыту модульдері). Курстың қ ұ рамында еркін ресурстар саны болуы мү мкін (веб-беттер, кітаптар, файлдарғ а сілтемелер, каталогтар) жә не курстың интерактивті элементтерінің еркін саны. Осы элементтерге жататындар:

– Wiki, тура браузер терезесіндегі қ арапайым белгі тілінің кө мегімен бірнеше адамның бірігіп қ ұ жатты қ ұ руына мү мкіндік береді, яғ ни оның кө мегімен оқ ытушылар (мұ ғ алімдер), студенттер (оқ ушылар) оның мазмұ нын толық тыра, кең ейте жә не ө згерте отырып бірге жұ мыс істеуіне болады. Материалдардың алдың ғ ы нұ сқ алары ө шірілмейді жә не кез келген уақ ытта қ айта қ алпына келтірілуі мү мкін.

– Глоссарий. Оның кө мегімен бағ дарламада қ олданылатын тү сініктің негізгі сө здігі, сонымен қ атар ә р дә рісінің негізгі терминдер сө здігі қ ұ ралады.

– Сауалнамалар. Бұ л элемент зерттеудің бірнеше тә сілін ұ сынады, олар қ ашық тық тан жү ргізілетін курстарда оқ ытуды бағ алауда ынталандыруда пайдалы болуы мү мкін.

– Тапсырмалар оқ ытушығ а тапсырмалар жә не орындалу мерзімін қ оюғ а мү мкіндік береді, ол оқ ушылардан жауапты электронды тү рде дайындауды (кез келген қ осымшада) жә не оны серверге жү ктеуді талап етеді.

– Пікіртерім. Оның қ олданылатын жерлерінің бірі – оқ ушылар арасында дауыс беруді жү ргізу. Ол жылдам пікіртерім жү ргізу ү шін пайдалы болуы мү мкін.

– Тү сініктеме. Бұ л элемент мә тін мен графиканы курстың бастапқ ы бетіне орналастыруғ а мү мкіндік береді. Осындай жазбаның кө мегімен қ андайда бір тақ ырыптың немесе қ олданылатын аспаптың мақ сатын анық тауғ а мү мкіндік береді.

– Сабақ (дә ріс) оқ у материалын қ ызық ты ә рі икемді нысанда ұ сынады. Ол беттер жиынтығ ынан тұ рады. ә р бет сұ рақ пен аяқ талады, оғ ан оқ ушы жауап беруі керек. Жауаптың дұ рыстығ ына байланысты оқ ушы келесі бетке кө шеді немесе алдындағ ысына қ айта оралады.

– Форум, жалпы, сонымен қ атар жеке кү йінде кез келген тақ ырыпта болады.

– Чат, онда оқ ушылар оқ ытушы алдығ а қ ойғ ан кез келген проблеманы талқ ылай алады.

– Семинар.

– Функционалды белгі. Компьютерлік тестілеу жү йесінде іске асырылғ ан қ ызметтер жиынтығ ын сипаттайды. Жү йенің функционалдығ ы бойынша компьютерлік тестілеуді тө мендегідей жіктеуге болады:

− базалық функция жиынтығ ымен тестілеу жү йесі;

− толық емес функция жиынтығ ымен тестілеу жү йесі (базалық функциялардың бір бө лігі болмайды);

Кең ейтілген мү мкіндіктермен тестілеу жү йесі (міндетті базалық мү мкіндіктермен қ атар, қ осымша міндетті еместері де іске асырылғ ан).

Базалық функцияларғ а жатқ ызуғ а болады: тестілік пакеттерді қ ұ ру, редакциялау жә не кү йге келтіру, тестілеу сеанстарын ұ йымдастыру жә не ө ткізу, тестілеу ү дерісін басқ ару, нә тижелерге талдау жасау. Қ осымша функцияларғ а мысал ретінде тестілік пакетті ә ртү рлі форматта қ айта қ алыптастыруғ а, тапсырма мә тініндегі жә не т.б. орфографияны тексеруге болады. Moodle қ ашық тан оқ у жү йесін тестілеу жү йе ү шін мү мкіндіктері кең ейтілген жү йе ретінде қ арастыруғ а болады (базалық функциялармен қ атар, тапсырманы тестілік нысанда тестілік материалдарының халық аралық стандарттарымен қ атар экспорттау/импорттау мү мкіндігі іске асырылғ ан).

Осылайша кез-келген веб бетті жасауғ а болады.

Мектеп сайты – бұ л білім беру мекемесінің атағ ын кө теруге мү мкіндік туғ ызатын барлық жетістіктері орналасатын оның бет жү зі. Сайттардың ақ парат алмасуы білім беру кең істігін кең ітеді.

Нағ ыз Интернет-сайт – бұ л ә рбір ұ йым мен мекемедегі қ ажет болатын идеал қ ызметкер. Оны ә зірлей отырып, сайт нақ ты міндеттерді шешуі тиістігін, оның ә рбір бө лігі пайдаланушылардың ә р тү рлі топтарының да – оқ ушыдан ата-аналарына дейін, ө кіметтің жә не ә р тү рлі дең гейдегі қ оғ ам ө кілдеріне дейін – жә не де білім беру мекемелерінің ө зінің де мү ддесіне жұ мыс істейтінін есте ұ стау қ ажет.