Педагогика саласындағы білім мен іскерлік

Педагогика саласындағ ы маман адамның ә леуметтік тә жірибесін жалғ астырудың бір бө лшегі жә не оқ ытушының жеке бас аралығ ындағ ы тү йіні тә різдес, ол сол адамның сабақ ты ү йренумен қ оса оның ұ йымдастырушылык жетекшілік мә ениетінің бір тү рі сияқ ты бө лігі. Міне сонық тан, бү гінгі кү ні біздің қ ғ амымызда педагогикағ бегілі бір жұ мыспен айналысып сол саланы насихаттау жұ мысы арнайы бө лініп берілген. Осы дең гейден бастап ө іміздің кө зқ арасымызды оқ у-тә бие саласы жұ мысында анық тап, сол адамның ө мірге келген кү нінен бастап, оның ә р сатысында тә лім-тә рбиелеуден басталады. Осығ ан қ атысты спорт саласындағ ы оқ ытушының білім ағ арту жұ ысы бағ ытындағ ы мә дени қ ызмет кө рсету басталады:

а) білімге, іскерлікке, ә дет-ғ ұ рыпқ а тә биелеу, бірақ, дегенмен:

- бірінші кезекте, оқ у жү йесінде, басқ а да ақ парат материалдарының қ айнар бұ лағ ынан сусындап ү йрену жолдары пайдаланылады;

- екіншіден, ұ стаз оның білім, іскерлік, ә дет-ғ ұ рпын ү йлесімді қ алыптастырудың барлық ә рекетін толығ ынан қ амти алмайды, тек осы бағ ыттағ ы игілікті істі атқ арушылардың бірі болып саналынады.

Осығ ан байланысты, сабақ беруші педагогтың басқ а да бір маң ызды қ ызметі:

б) оқ ушыларды оқ у-тә рбие жү йесінде талпынып ынталы оқ уларына кө мектесіп, соғ ан себепші болуы.

Бұ л оқ ушының ынталы оқ уына ың ғ айлы жағ дай жасап, дамып ө судің ә діс-амалын таң дап, оны пайдалануғ а, сабақ беру жү йесінде адамның қ алыптасуына тамаша мү мкіндік беруі жолымен танып білерлік қ асиеті, қ абілеті мен ө сіп-жетілуі жолына бағ ытталғ ан жұ мысы. Демеуші болып кө мек кө рсету жеке тұ лғ аның қ алыптасып ө суіне ың ғ айлы жағ дай жасайды. Дегенмен кө мектің осы тү рінің оның оқ у жү йесінетигізер ық палы да шамалы болады.

Бұ л дене шынық тыру процесі мен адамның жеке ө з басының қ алыптасуының ың ғ айлы қ ызмет жолы болса керек. Жеке адамды тек қ асиеттіжеке тұ лғ аның ө зі ғ ана тә рбиелеп ө сіретіні айдан анық. Міне, осығ ан орай бү гін педагог кадрларын дайындау жү йесінде болашақ татерең мағ ыналы, жан-жақ ты ойлау, білу қ абілеті бар, болашақ ты толық сезінетін, ө з жұ мысына соншалық ты берілген, алда тұ рғ ан міндетін атқ ара білетін мамандарды тә рбиелеп ө сіру жұ мысының маң ызы зор [39]. Осы тұ рғ ыдан қ арағ анда бү гінгі маманның ұ йымдастырушылық жә не қ арым-қ атынас мү мкіншілігі ең маң ызды ү лкен іс жә не кө лемді шаруашылық болып саналады. Кешегі ө ткен заманның ескі кө зқ арасты мамандары ауыспалы нарық тық жағ дайда " Ө здерін таба алмай" ығ ыр болғ ан қ алыпта жү ргендері бізге аян. Қ оғ амдық сұ раныс пен дене тә рбиесі тө ң ірегіндегі халық тың сұ ранысы (ментальность) мен ең бек нарқ ының ү йлесімді қ алыптасуына белсенді ық пал жасай алмай ө зара қ айшылық та болғ аны баршағ а белгілі. Ә ртү рлі дең гейдегі басшылар мен мамандардың еліміздің " дене мә дениетсіздігі" шегінде жү ргендерін біліп тү сінгендері орынды болар. Кү нделікті кү йгелең тіршілік ө мірімізде дене мә дениетін сауық тыру, сонымен қ оса, оның мә дени қ асиетінің де мү мкіндігін толығ ынан сезініп, жү зеге асыра алмай отырғ ан жайы тағ ы бар.

Педагогика саласындағ ы оқ ытушылардың кә сіби мамандық тарына қ атынасты сипаттарын жете зерттеу ісінің шебінде белгілі бір нақ ты, ұ йымдасушылық, гностикалық (ғ ылыми дү ние тануда), коммуникативтік, зерттеушілік, дамып ө рлеп жетілу жә не басқ а қ асиеттерін арнайы кө ң іл қ оя, бө ліп атағ ан. Дене тә рбиесінің педагогика кө леміндегі ең маң ызды, сонымен қ атар сапалы басты шарты ретінде оқ ытушының кә сіпқ ой дайындығ ы кө леміндегі қ озғ аушы кү ш бө лшектері айрық ша айтылып жазылғ ан.

Олардың қ озғ аушы кү штің кө леміндегі ниеттілігімен оғ ан бейімделу мү мкіндіктері дене тә рбиесі жоғ ары оқ уы саласындагы жұ мысының тү пкі негізінің бағ ыт-бағ дарламасы. Мұ нсыз кә сіпқ ой қ ызмет атқ арып, алғ а қ арай қ адам басу мү мкін де емес. Оқ у бағ дарламасының дене тә рбиесі мен козғ аушы кү шке қ атысты сабақ ты пысық тап, оның мә н-мағ ынасын терең тү сіне білуі де ө те орынды. Бұ л студенттердің педагогикалық кә сіпқ ой мамандығ ын толық, ә рі терең ірек мең геріп кетуі бағ ытында тиімді жағ дай жасауына ық палын тигізеді. Спорт пә ні оқ ытушысының кә сіпқ ой жақ сы маман болып ө сіп жетілуіне кө мектеседі. Оның эмперистік сезімталдығ ының тә жірибелі дү ниетанудың бірден-бір бұ лағ ы деп тү сінуі бө лшектеп сипатын танып білуі де орынды кө рініс. Міне, дә л осы тұ ста, оны кә сіпқ ой іскерлігіне тікелей байланысты нақ ты пә нді игеріп кетуі " терең ой сезімі арқ ылы бұ лшық еттеріне ә сер етіп... белгілі бір бейне тұ лғ асы, оның алдында кө рінгендей елес пайда болады". Болашақ маман дене жаттығ улары пә ні сабағ ының жалғ асындай сол бейнені ө зі ү йлесімді сезімімен ө ткізгендей ойда қ алады.

Оқ у-жаттығ у ә дістері мен жұ мысындағ ы ө з тә жірибесі, тіптен болмағ ан жағ дайда, мү мкіншілік жоқ кезде, оның сипаты мен қ асиетін анық таудың жолы кү рделеніп қ иындық қ а соқ тырады шешімін таппағ ан мә селені " ішкі астарынан" кө руге жеткізіп оны мазасыздандырады.

Осындай жағ дайдың шешімін таппайынсыз педагогиканың спорт жұ мысын дамыту мү мкін емес. Дене тә рбиесі саласында болашақ та жұ мыс атқ аратын мамандарды дайындаудың ү ш компонентін (бірнә рсенің қ ұ рамындағ ы бө лік); операциялық (іскерлігі, дағ ды-ә деті); ақ паратты (білімі) мен дә лелдеу себептерін атап кө рсеткен. Соның ішіндегі ең ө тімді компоненттері ақ паратты жә не оның дә лелді себептері болып саналады. Іскерлік компоненттерінің дайындық дең гейіне қ ажетті ық палы, оның кә сіпқ ой қ ызметімен салыстырғ анда кө лемі елеулі аздау болды. Ө йткені, оның кә сіпқ ой жұ мысы ө зінің қ ызметі барысындағ ы қ ұ рылыстық компоненті де ү немі бірқ атар, немесе ә бден жетіліп отырады. Ал, енді соның ақ паратты жә не дә лелді компоненттері оның жұ мыс атқ арғ ан жылдар кө лемімен тығ ыз байланыста болып, былайша айтқ анда, ә р бағ ытта ә рқ ашанда ө згеріп отыру да мү мкін.

Кө птеген амал тә сілдерді есепке ала отырып негізінен ү ш сапа ә дісті атауғ а болады. Ол, маманның спорт пә ні сабағ ындағ ы кә сіпқ ой қ ызметіне байланысты іскерлік қ абілетін анық тайтын білім дә режесі, білгірлік қ асиеті мен дағ ды ә деті жә не ұ йымдастырушылық қ асиеті мен ө зінің қ арым-қ атынас мү мкіндіктері. Міне, осы аталғ ан жағ дайлар, сол маманның педагогикалық шығ армашылығ ы мү мкіндігін дә лелдеп жә не оның ө скелең талабын ашып, айқ ындап кө рсете білетін амалы мен қ ұ ралы тә різдес кө рініс. Ә рине, сө зсіз, ө те жоғ ары дең гейдегі дайындық тан ө ткен кә сіби мамандарды дайындау жұ мысының ө зі сол маманның кә сіпкерлік қ ызметіне байланысты кө зқ арасымен шектеледі. Дене тә рбиесі педагогикасының ең басты мақ сат-мү ддесі сол адамды ә леуметтік тұ рғ ысы бабындағ ы салауатты ө мір салтын насихаттаудағ ы бұ қ аралық басылым қ ұ ралдарын тиімді пайдалана білу ә дісі.

Білгір ұ стаздың қ абілетінің ашылып жоғ ары, кө лемде кө рінуі сол кә сіпқ ой шебер педагогтар мамандарын дайындаудың белгілі бір басты бағ ытты болып саналады. [40].