Дене тӘрбиесі арҚылы патриоттыҚ тӘрбие берудіҢ педагогикалыҚ негіздері

Тә уелсіз Қ азақ стан мектебінде білім мазмұ нының қ алыптастыру ү рдісін ғ ылыми - ә дістемілік тү рғ ыдан қ амтамасыз ету

Ә рбір жасұ ланның ө з ұ стазына немесе ү лгілі ү лкендерге еліктейтіні бесенеден белгілі. Сондық тан да ұ стаздың адамгершілігі жоғ ары болғ аны абзал. Ол ө зінің білік-білімін арттырып, идеялық дең гейін, кө зқ арасын, іс-тә жірибесін жетілдіріп отыруғ а тиіс. Тә рбие жұ мысы кез келген жағ дайғ а лайық ты жү ргізілуі керек. Ол шә кірттің болмысын жан-жақ ты терең білсін. Оның мінез-қ ұ лық тық тежелуін, ә дет-дағ дысын жете ұ ғ ынып, соғ ан орай қ атып, сіресіп қ алғ ан тә рбиелік айла-тә сіл қ олданбай, керісінше, шә кіртінің сенімді кө зқ арасын жебеп-демей тү суге, алғ ан ісінің дұ рыс-бұ рыстығ ын ажырата білуге, кездескен қ иындық ты жең е білуге, келең сіз мінез-қ ұ лық тан арылуына ық пал ө ткені жө н. Жаттық тырушы шә кіртіне темекі тарту мен арақ -шарап ішудің, есірткіге еліктеудің зиянды екенін айтып, айтып қ ана қ оймай, санасына қ ұ йып, осы жаман ә деттің спотрпен ешқ ашан басы піспейтінін аса ұ қ ыптылық пен, нақ ты мысал келтіре отыра ұ ғ ындырып отыруы қ ажет.Салауатты ө мір сү ріп, ағ заны зиянды, кеселді дерттен таза ұ стағ анда ғ ана, сондай-ақ оқ у мен жаттығ уғ а ынталы, жауапты кө зқ арас қ алыптастырғ анда ғ ана спортта алғ а қ ойғ ан елеулі табыстарғ а жетуге болатынына сенімін арттыру керек. Мінез-қ ұ лқ ы берік қ алыптаспағ ан «аумалы-тө кпелі», сенімді қ ө зқ арасы кө шпелі спортшылардың табысқ а жетуі уақ ытша болатынын іс-тә жірибе талай кө рсеткен. Оларда «табыстан басы айналу» деген ауру пайда болып, спорттық тә ртіпті бұ зу иі байқ алады. Сонның салдарынан рухани жұ таң дық қ а ұ шырап, кү ш-қ уаты тоқ ырап, спорттан қ ол ү зеді.Тә рбие жұ мысында шә кірттермен не ортақ ә ң гіме – дү кен қ ұ рып, немесе, қ ажеттілік туындаса, жеке – дара ә ң гімелесіп, оларғ а ақ ыл-кең ес берудің, топ алдында лекция оқ у, баспасө зде жарияланғ ан қ ызық ты материалдарды оқ ып беру, ретті кезінде ө здеріне оқ ытудың, кө рнекі қ ұ ралдарды тиімді пайдаланудың, жарасамды ә зіл – қ алжың, сыни материалдарды оқ ытып, ой-санасына тә рбиелік тү йсік берудің спорттық разрядтардың белгісін салтанатты жағ дайда табыстау мен марапатмадақ, мақ тау ссә ттерінде бұ ғ ан тә лім-тә рбиелік мен берудің, жең іпаз атанғ ан шә кіртіне сый – сияпат кө рсеткенде де соның қ ызғ ылық ты, тартымды болуына назар аударудың, соғ ыс, ең бек, спорт ардагерлерімен кезддесулер ө ткізудің пә рменділігі, тиімділігі ерекше. Міне, осындай іс-шаралардың бә рі, тұ тастай алғ анда,, жеткіншектердің, жастардың бойында берік идеялық сенім тудырады, кө зқ арасын қ алыптастырады, рухани байлығ ын арттырып, жігерін жетілдіріп, спорттық табандылығ ын, қ айсарлығ ын қ айрайды. Ол ө зінің іс-ә рекетінің маң ызды да мә нділігін терең ұ ғ ынады. Отан, халық алдындағ ы тө л борышын сезінеді. Ө скелең ұ рпақ ұ стазынан тә лім-тә рбиелік нә р алып, ө з қ абілетін, білік-білімін бү гінгі таң да алда тұ рғ ан міндеттерді шешуге жұ мылдыра білуі керек. Олар қ оршағ ан ортада, спорт ә лемінде нендей ө згерістер болып жатқ анынан жан-жақ ты хабар алып, солардың ара жігін ажырата білуі қ ажет. Бір сө збен айтқ анда, олар азаматтық парызын ө тейтіндей дә режеде болуы тиіс. Бұ ғ ан Қ азақ станда ө тетін кешенді іс-шаралар ө зіндік ық пал етеді. Бірақ, олар идеялық жағ ынан да, тә лім-тә рбиелік жағ ынан да ү лгі аларлық тай дә режеде ұ йымдастырылсын.

Қ ай салада жү рсең де оғ ан адал қ ызмет ету, оның қ ажетіне жарау, ө ркендеуіне ү лес қ осу, даң қ ын арттыру. Патриоттық ты сезіне білу лә зім. Ол бұ йрық пен жү зеге аспайды. Білік-білімің, ой-ө рісің, адамгершілігін, мә дениеттілігің қ андай дә режеде? Отан сү йгіштігің осы қ асиеттердің жиынтығ ынан қ ұ ралады. Ал, бұ л адамда бірден бола қ оймайды. Бірте-бірте қ алыптасады. Бастауын отбасынан алады. Иә, сен ә уелі ө з ортаң ды сыйлап, қ адірлеп ө сесің.Соның жақ сылығ ын бойғ а дарытасың. Содан балабақ ша, мектепте боласың. Тә рбиеші ұ стаздарың нан тағ ылым аласың, кітап оқ исың ү лкендердің ә ң гімесін, ақ ыл-кең есін тындайсың. Жазушылардың шығ армаларындағ ы жағ амды кейіпкерлерге, ө з ата-анаң ның, ө зің білетін ү лкендердің жақ сы мінез-қ ұ лқ ына еліктейсің, солардай болуғ а ұ мтылсың. «Отан сү йгіштік отбасынан басталады» дегенде, міне, осы тұ сты еске аламыз. Патриоттық сезім тіршілік ө мірдің барлық саласында кө рініс береді. Оқ уда озат болуың нан да, ерен ең бегің нен де, ә скери қ ызметің нен де байқ алады ол. Қ азақ стандық патриотизм дегенде оның жалпы патриотизммен тоғ ысатын тұ стары да мол. Сонымен қ атар ө зіндік сыр-сипаты да бар.Тә уелсіздік алғ анғ а дейін елімізде социалистік патриотизм белең алды. Ол кезде Отаның ды сү ю ү шін ә уелі социалистік қ ұ рылысты қ орғ ап, соны мойындап, сол ү шін қ ызмет етуге тиіссің. Оны қ орғ ауғ а міндеттісің.Онда бү кіл ақ ыл –ойың, бар болмасың бір шең берге тү сті. Содан шық пайсың. Шық саң -саяси қ ателікке ұ рынасың, жазаланасың. Соғ ан қ арамастан, отансү йгіштік тә рбиеге ерекше мә н берілді. Халық осы рухта ө сіп, қ алыптасты. Ата-бабаларымыз нағ ыз патриотизмнің ұ лы ү лгілерін кө рсетіп, жанқ иярлық пен ең бек етті. СоветОдағ ы деп аталатын елді сыртқ ы жаудан қ орғ ады. Сондағ ы патриоттық іс-ә рекет, жойқ ын қ имыл, жасампаз ең бек тарих бетіне алтын ә ріптермен жазылады. Нақ сол тұ ста «патриотизм» деген ұ ғ ым «интерноционализм» деген тү сінікпен астасты. Ол бірін-бірі толық тырады, демеді, жебеді.Қ азақ халық ының тілінде, «интернационализм» деген сө з болмағ ан. Себебі, ол тумысында ө зара да, кө рші елдермен де интернационалдық достық та ө мір кешкен. Ө зге ұ лттық ө кілін жатсынбағ ан. Ешкімді де дініне, тү р-тү сіне, ұ лттына қ арап бө лмеген. Ө з топырағ ында «арам шө п» сияқ ты саяқ ө скен ө зге ұ лт ө кілдері елінен, жерінен қ уылғ анда жылы ұ яны Қ азақ станнан тапты бірге ең бек етті. Ортақ жауғ а бірге аттанды.Тағ дырдың ауыр-жең ілдігін бірге кө рді. Ө зге елдерден арып-ашып келгендерге қ олындағ ысын бө ліп берді, тіпті қ ұ рметтеп, тө ріне шығ арды. Интернационалдық достық сезім дегенің қ азақ тарда ана сү тімен келіп, ұ лттық дә стү ріне енген.

Мұ ны қ азіргі ұ рпақ та орынды жалғ астырып отыр. Рас, тә уелсіздіктің алғ ашқ ы жылдарында жастарғ а патриотты тә рбие беру ісіне қ ылау тү сті. Экономикалық кү йзеліс елдің адымын аштырмады. Жастар жағ ы арақ -шарап ішуге, есірткіге еліктеуге, жезө кшелікке бой алдырып қ ылмыстық істерге дейін барды. Ұ лт пен Отан тағ дырына немқ ұ райды қ арау орын тепті. Жекелген адамдар қ арақ ан қ ара басын ойлап, баюды кө здеп, ө з шаруасын кү йттеп кетті. Балалар мен оқ ушы жастардың денсаулығ ы кү рт тө мендеп кетті. Мұ ндай келең сіз кө ріністі тү зеп, қ алпына келтіру ү шін шұ ғ ыл да пә рменді шараларды қ олғ а алудың қ ажеттілігі кү н тә ртібіне келді. Сө йтіп, дене тә рбиесі мен спорт туралы, қ орғ аныс туралы, мемлекеттік рә міздер туралы, тіл туралы бастапқ ы ә скери дайындық туралы Заң шығ ып, еліміз бойынша кешенді шаралар қ олғ а алынды.

Қ азақ стандық патриотизмге қ атысты жұ мысты кү шейту туралы Елбасының Жарлығ ы шық ты. Мұ нда ел халқ ының ө мірлік дамуына темір қ азық болып саналтын жастарғ а патриоттық тә рбие еру мә селесі жан-жақ ты қ амтылды. Соның арқ асында ө скелең ұ рпақ тың дене тә рбиесімен шұ ғ ылданып, денсаулығ ын нығ айтуда білім беру мен медициналық мекемелердің рө лі артты. Ө скелең ұ рпақ ты тә рбиелеуде білім берумен қ атар олардың салауатты ө мір сү ріп, азаматтық, моралдық -психологиялық санасын кө теру, патриоттық, интернационалдық сезімін қ алыптастыру міндеті алғ а шық ты.

Сондай-ақ қ ұ қ ық тық, мемлекеттік жү йені, рә міздерді, соғ ыс пен жасампаз ең бек қ аһ армандарының ө мірі мен қ ызметін, республикада тұ рып жатқ ан халық тардың мә дениеті мен дә стү рін танып білудегі сапалық кө рсеткішін арттыру талап етілді. Отанның тағ дыры ү шін, оның табиғ и байлығ ын сақ тау, Отанды қ орғ ауғ а дайын болу жолындағ ы жауапкершілік тә рбиесі де кү н тә ртібіне келді. Осы сапалы белгілер қ оғ амдағ ы ынтамақ тастық ты білдіреді. Мемлекеттің қ алыптасып, дамуына қ атыстылығ ың ды аң ғ артып, азаматтық мақ таныш сезімің ді арттыра тү седі.

Ең басты міндет министрліктер мен ведомстволардың, акционерлік қ оғ амдар мен жеке шаруашылық серіктестіктер, ең бек ұ жымдарымен жұ ртшылық тың, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының кү ш-жігерін Қ азақ стан азаматтарына патриоттық, интернационалдық достық тә рбие беру жө ніндегі кешенді шараларды орындауғ а жұ мылдыру болып табылады[13, 14].

Патриот сө зі гректің «Отан», «Туғ ан жер» деген атауынан шық қ ан. Патриоттық тә рбие, Қ азақ Совет энциклопедиясында жазғ андай, Отанғ а деген сү йіспеншілік, бойдағ ы кү ш-қ уат пен білімді Отан игілі мен мү ддесіне жұ мсау, туғ ан жері мен тілін, халық ының ә дет-ғ ұ рпы мен дә стү р-салтын, тарихын қ ұ рмет тұ ту сияқ ты абзал қ асиеттерді қ амтиды.Ол қ оғ амдық сананың бө лінбес бір саласы болып саналады. Нағ ыз патриотизм космополитизмнен де, ұ лтшылдық пен де сыйспайды.Жастарды қ азақ стандық патриотизм мен интернационалдық достық рухта тә рбиелеу барлық тә рбие ісінің кү ре тамыры болып табылады. Патриоттық тә рбие- мемлекеттік, қ оғ амдық ұ йым қ ызметіндегі кү ллі идеялық тә рбиенің ең басты бағ ыты.

Оның міндеті-азаматтарды ө з Отанын шексіз сү юге баулу, олардың санасында Отанғ а адал қ ызмет етуді, оның бостандығ ы мен тә уелсіздігін қ орғ ауғ а ә рқ ашанда сақ адай сай дайын тұ руын қ алыптастыру. Патриоттық тә рбие итернационалдық достық қ асиеттерді сү йекке сің ірмейінше жү зеге аспайды. Бұ л латын сө зі. «ұ лт халық» дегенді білдіреді. Ол да идеологиялық тә рбиенің бір саласы болып есептеледі. Интернационалдық тә рбие ұ лтшылдық тың, шовинистіктің, нә сілшілдіктің қ ас жауы. Ол ә р тү рлі ұ лт ө кілдерінің туысқ андық ынтымақ тастығ ын қ олдайды, халық тардың туысқ андық қ арым-қ атынасын кө здейді, достығ ын нығ айтуғ а қ ызмет етеді, ұ лт араздығ ына, алауыздығ ына, ұ лттық жеке –даралық қ а (оқ шаулық қ а) жол бермейді. Ә р ұ лт ө кілдеріне қ ұ рметпен қ арау, оның мә дениеті мен дә стү рін сыйлау – қ азақ стандық патриотизмнің маң ызды бө лшегі, тұ рақ тылық пен дамудың нығ аю кепілі. Осы бағ ытта бұ қ арағ а ық пал етудің барлық қ ұ рал-ә дісін пайдалану қ ажет. Бұ ғ ан дене тә рбиесі мен спорт та енеді. Ө йткені, ол барғ ан сайын халық тық, бұ қ аралық сипат ала бастады.

Бұ л саладағ ы тә лім-тә рбиелік қ ұ ралдарды пайдаланудың негізгі, ең бастысы, дене тә рбиесіне деген жалпы талапты игеру (балабақ шалардағ ы, жалпы білім беретін жә не кә сіби білім беретін мектептердегі, колледждер мен мектептен тыс мекемелердегі, жоғ ары оқ у орындарындағ ы дене тә рбиесінің сабақ тарына қ атысу), ынтасы бойынша секция жаттығ уларына қ атысу(спорт тү рлеріне қ арай), олимпиада ізбасарларын даярлайтын мектептерде, республикалық жоғ ары спорттық шеберлік мектептері мен қ ұ рама командаларда кә сіби шеберлікті шың дау болып табылады. Патриотизм мен интернационалдық достық тың спорттағ ы ө рісі кең.

Мұ нда бә рі де ө зара тең. Ең кү штілері, мық тылары ғ ана жең іске жетеді. Соның ө зінде қ арсыласың қ андай ұ лт ө кілі болғ андығ ына қ арамастан, оны сылау спортшы бойында берік қ алыптасады[16].

Туысқ андық, достық, ұ жымшылдық, мінез-қ ұ лық тұ рақ тылығ ы. Кә сіби намысшылдық сезім, кез келген спортшы мен команданың қ осымша кү ш-жігер алатын қ уатты тірегі болып табылады. Патриотизм мен интернационалдық достық сезім қ алыпты шындық жағ дайдың ық палымен қ алыптасады. Мысалы, Республиканың экономикалық, саяси, ә леуметтік мү ддесінің ә сері зор. Айталық, қ азіргі Қ азақ стан мұ най мен газғ а бай.

Кө мір ө ндірісі ө ркендеп тұ р. Қ ара, тү рлі тү сті металлургия, энергетика, машина жасау, химия жә не басқ а ө ндірістің кү ре тамыры ө те жедел қ арқ ынымен дамып келеді. Байқ оныр ғ арыш айлағ ы барша республика халық ының мақ танышына айналады.

Қ азақ стан ө зінің қ уатта да жан-жақ ты дамығ ан мемлекетін, ө зінің қ арышты ө ркендеген экономикасы қ ұ рып, халқ ының ә л-ауқ атын кө теруді бар-жоғ ы 15 жылдың ішінде, яғ ни аз уақ ытта жү зеге асырды.Н.Ә Назарбаев 2006 жылдың 11 қ аң тарында Қ азақ стан Республикасының Президенттік тағ ына отыру сә тіндегі салтанатты жиында Қ азақ станды ә лімдегі аса дамығ ан, бә секелестікке қ абілетті 50 елдің қ атарына қ осу мақ саты бар екенін айтқ ан еді. Бұ л ү шін экономика, саясат, ә леуметтік, мә дениет саласында ә рбір қ азақ стандық жасампаз ең бектің ү лгісі кө рсетіп, қ ажырлылық танытуды тиіс.

Мұ нда табыс тек шынайы факті ық палында ғ ана жү зеге аса қ оймады. Ен бастысы, халық тың барлық тобының арасында тә лім-тә рбиелік жұ мысты мақ сатты жү ргізудің барысында іс оң ғ а басады. Кү нделікті ө мірде аса мә н бере қ оймайтын жә йттар, елдің, халық тың қ ол жеткен табысы ә рбір адамның назарына ұ сынылуы крек. Ә сіресе ө скелең ұ рпақ оны ойша талдасын, оғ ан ө з бағ асын берсін.

Бұ л да ө з кезегінде оның жү регіне жылылық ұ ялатсын. Халық тың жасампаз ең бегіне мақ тансын, елінің тағ дырына ө зі де араласып жү ргендей кү й кешіп, патриоттық, интернационалдық достық тә рбиенің ө рісіне енсін.Халақ аралық саладағ ы ө зара тү сіністікке қ ұ рылғ ан қ арым-қ атынас қ оғ амдағ ы саяси тұ рақ тылық ты қ амтамасыз етуге негіз болады.

Мұ ны да есте ұ стағ ан жө н. Ә сіресе тә уелсіз мемлекеттің ө скелең ұ рпағ ы мұ ны естіп қ ана қ оймай, оны жан-жақ ты біліп отыруы керек. Неге десең із, оның азаматтық, саяси, ә леуметтік кө зқ арасының жетіліп, марқ аю осыны талап етеді. Ә рбір нақ ты жағ дайғ а байланысты жастарғ а тә рбие берудің нышандары мен ә дістері де ө згеріп отырады. Қ айсысын таң дайсыз, қ айсысы тиімді? Ол сіздің ой-ө рісің ізге, іс-тә жірибең ізге, білік-білімің ізге, шеберлігің ізге байланысты. Біреу тә лім – тә рбиені ауызша ә ң гіме ө ткізу арқ ылы берудің ұ натады. Басқ а біреу нақ ты кө рнекі қ ұ ралдарды пайдаланады.

Бә рі тиімді. Соның ө зегінде мемлекеттің қ ұ қ ық негіздері жатсын, ұ жымшылдық жатсын.Халық тар арасындағ ы қ арым-қ атынасқ а қ атысты ә р тү рлі кө зқ арастың болуы мү мкін. Оның дұ рысы қ айсы, бұ рысы қ айсы? Мұ ны мұ ғ алім – ұ стаз да терең біліп отыруы тиіс. Тә рбие жұ мысында бұ л да елеусіз қ алмасын[17].

Елбасы Н.Ә. Назарбаев кө рші елдермен тату –тә тті тұ ру жө нінде талай рет ұ лағ атты сө з айтты. Соны да тілге тиек етің із. Мұ ның тә рбиелік мә ні зор. Ел мен ел, халық пен халық арасында ғ асырлар бойы қ алыптасқ ан кө ршілік қ арым-қ атынас тарих бетінен ешқ ашан жойылмақ емес.

Қ азіргі Қ азақ станның ө ркендеп, қ анат жаю осында тұ рып жатқ ан халық тың ө зара қ оян-қ олтық, тонның ішкі бауындай тү сіністігі мен ынтамақ тастығ ына байланысты[18] Бұ л ішкі, сытрқ ы тұ рақ тылық ты сақ тайды. «Алтау араз болса, ауыздағ ы кетеді, тө ртеу тү гел болса, тө бедегіні алады» деп, ата-бабаларымыз бекер айтпаса керек. Патриоттық, интернационалдық достық тә рбиенің тү п қ азығ ы, міне, осында - ө зара ынтамақ та, ауыз бірлікте деп білеміз

Бұ л кү ні қ аладағ ы ардагер мен жауынгерлер, Ауғ ан соғ ысының майдангерлері осы жерге келуге асығ ады. Олар осы жерде майдандастарымен кездеседі, қ аза тапқ андарды еске алып, олардың ә руағ ына тә у етеді. Сол қ ыршын кеткен боздақ тардың қ атарында қ азақ, орыс, қ ырғ ыз, украин, татар, молдаван жә не басқ а ұ лттардың жастары болды. Мектеп оқ ушылары ардагерлерге гү л беріп, сарбаздар келушелергет «сардалық ботқ адан» дә м татқ ызады, ә ртістер Ұ лы-Отан соғ ысы жылдарында шық қ ан ә ндерді шырқ айды. Ұ лы Отан соғ ысында 500-ге жү ық қ азақ стандық Совет Одағ ының Батыры атанды. Олардың тө ртеуі – Т. Бегелдинов, С. Луганский, Л. Беда, И. Павлов мұ ндай атақ қ а екі реттен ие болады. Қ азақ станда жасақ талғ ан 21-гвардиялық атқ ыштар корпусының командирі С.А.Козак та Совет Одағ ының Батыра атағ ын екі рет алды. Қ азақ тың қ ос жұ лдызы, қ ос қ ызы-Ә лия Молдағ ұ лова мен Мә ншү к Мә метова да адам айтса нанғ ызсыз таң ғ ажайып ерліктің ү лгісін кө рсетіп, даң қ қ а бө ленді. Алматы қ аласындағ ы Қ азақ -Британ университетінің қ асына осы қ ос Батырғ а арналып зә улім мемориал-ескерткіш орнатылғ ан. Республиканың барлық облыстары мен аудан орталық тарында, кө птеген елді мекендерде Ұ лы Отан соғ ысында қ аза тапқ андарғ а арналып қ абырғ алар тұ рғ ызылады.Нақ осы жерден спорттың эстафеталық жарыстары, велосипедшілер жарысы, туристік жорық тар бастау алады. Бұ л дә стү рге айналды. Бұ л шаралар да жастардың, тіпті барша жерлестердің жү ргегіне жылылық ұ ялатады, ө з Отанына деген сү йіспеншілігін арттырады. Қ азақ станнан майданғ а аттанғ ан жауынгерлер барлық ұ лы шайқ астарда Москва, Ленинград, Сталинград, Кү рскі, Калинград (Кенинсберг), Берлин шайқ астарында, фашизмнің табанында тапталғ ан елдерді азат етуде бстырлық пен ерліктің ү лгісін кө рсетіп, қ айсарлық, табандылық танытты. Солардың бірі Брест қ орғ аны еді. Соғ ыс басталар алдында Брест қ орғ анында 3 мың жү ық қ азақ стандық болғ ан. Солардың бірі - лейтенант Алексей Федорович Наганов Болатын. Ол Семей қ аласында туып - ө скен. Оның жә не онымен бірге ерлікпен қ аза тапқ ан 31 қ азақ стандық тың сү йегі қ ұ лағ ан ү й астынан тек 1949 жылы ғ ана табылғ ан. Сонда олар ү й қ абырғ асына «Хош бол, Отан! 20.VII 1941 ж.» деген жазу жазып қ алдырыпты. 1963 жылы Брест қ амалын қ орғ аушылардың жетекшісі, Совет Одағ ының Батыры П.М. Гаврилов Зырян қ аласының тұ рғ ындарымен болғ ан кездесуде «Бізді- кө п ұ лт ө кілдерінен жасақ тал жауынгерлерді – патриоттық сезім біріктірді» деп тебіренді. Сол Брест қ ырғ ынынан аман қ алғ ан мына жауынгерлерді халық «Батыр» деп қ ұ тметтейді. Ғ аббас Жұ матұ лы Жұ матов-кіші командир, кейін тарих ғ ылымның кандидаты, Қ азҰ У- дың профессоры; Фуросов Владимир Иванович - сержант, минометшілер командирі, кейін биология ғ ылымының докторы, Қ азҰ У-ның профессоры: Мақ сұ т Ниязұ лы Ниязов –кіші сержант, соғ ыстан кейін ауыл мектебінде мұ ғ алім болып жұ мыс істеді:

Лебедев Сергей Никифович- катардағ ы жауынгер. Кейін бұ ғ алтір болып қ ызмет атқ арды. К. Ш. Жә рменов –кіші сержант. Соғ ыстан кейін Шымкент қ аласында дене тә рбиесінің пә н мұ ғ алімі болды. Ұ лы Отан соғ ысы жылдарында бір жарым миллион қ азақ стандық қ ыршын кетті. Олар табандылық, қ айсарлық таныта жаумен жағ аласты, қ анды қ ырғ ында шігінбей батырлық пен ерліктің таң ғ ажайып ү лгісін кө рметті. Олардың ә руағ ына кейінгі ұ рпақ тағ зым етеді. Қ азақ станның жү здеген ұ л-қ ыздары соғ ыс болғ ан жерлерді шарлап, жерлестері хақ ында тың мағ ұ лматтар жинайды, іздеу жұ мыстарын жү ргізеді.