Колоранттар, және олардың адам денсаулығына әсерін сипаттау

Азық тық бояғ ыштаржайлы ортақ ақ парат: ә р тү рлі елдерде қ олданатын азық тық ө сімдік немесе жанур текті натуралды бояғ ыштары 3 топқ а бө лінеді:; синтетикалық органикалық бояғ ыштар, минералдық бояғ ыштар (шектеулі қ олданыстың).

Гигиеналық кө зқ араста натурал бояғ ыштар: каротинойдтар, антоцианы, флавоноидтар, жә не др. хлорофиллдарының таң далады, бірақ кейбіреулер олардан технологиялық ың ғ айсыздық тарды жасайды. Антоцианы ә рекетке қ ызу, рН отасында, металдың иондарының қ арым қ атынасында сезімтал, сол себептен олардың қ олданысы шектеулі болады. Хлорофиллдың жасыл тү сі те тұ рақ сыз, қ ызудың кө термелеуінің себебінен феофитин ә серінен сарыдан немесе сарғ ыш тү ске ауысады

Кейбір елдерінде кө кеністер мен консервіленген жемістерге жасыл тү стің беру ү шін мыстың тұ зының қ осады. Алайда олар аскорбинді қ ышқ ылды ыдыратып, ал оның артық мө лшердегі қ олданысы улы болып келеді. Сол себептен елдің кө пшілігінде осындай ө німді жақ сарту шаралары тйым салынғ ан.

Сусынды, ликерлерді, коньяқ тарды, шараптарды, сірке судің, сыраның, кондитердің бұ йымдарының, тұ здық тардың қ анттың колерін жай (карамель) бояуда аммонийдың жә не сульфидтың тұ здарын қ олданады Қ анттың колері суда еритін тым-қ оң ырқ ай шынылы балқ ымасы ретінде ұ сынады. Жануартекті натурал бояғ ыштарына кармин қ ышқ ылы, кокцид тобына жататын кокшенил. Осы бояғ ыштың ө ндірісі байланысты мен қ олжетімді синтетикалық тың дамуымен аз.

Жануартекті табиғ и бояуыштарғ а кокцид тобына жататын кокшенил жә ндігінен алынады. Осы бояуышты ө ндіру қ ол жетімді синтектикалық бояуыштардың дамуы барысынды соншалық ты маң ыздылық тудырмайды.

Органикалық жасанды колоранттар табиғ и бояуыштарғ а қ арағ анда технологиялық жағ ынан арзан, қ ышқ ылдардың ә рекетіне тиянақ ты, жылуғ а, сә улеге, тотығ уғ а, мө лшерлеуге бірқ атар артық шылық тары бар. Бояғ ыштың синтезінің дамуымен табиғ и аналогтері қ ажетсіз болып бара жатыр. Ә лемнің кейбір елдерінде 100 астам синтетикалық органикалық колоранттарды азық -тү лік ө ндірістерде қ олданады. Жасанды бояғ ыштың болашақ тары тежеусіз сияқ ты. Алайда ө ткен ғ асырдың соң ында жасанды бояғ ыштардың адамның денсаулығ ына зиянды ә сері туралы ақ парлар пайда болып, оның қ олданысына шектеу ұ сынылды.

Токсикологиялық зерттеулер кө рсетуі бойынша кө пшілік синтетикалық бояуыштар денсаулық ү шін зиянды. ХХ 30-ыншы ж. жү з жылдық та жасанды бояғ ыштың қ атарының канцерогенді ә рекетін айқ ындайтын жұ мыстар жарияланды. ФАО/ ВОЗ сараптамалық комитеті азық -тү лік ү стемелеріне зерттеу арқ ылы адам ағ засының 1 кг массасына сә йкес (ПСП) тә уліктік қ олайлы мө лшерін анық тады. Осы деректемелер бойынша " Алиментариус кодексі " комиссиясы азық -тү лік ө ндірістерде қ олданысы ү шін ұ сынылғ ан бояғ ыштың тізбесінін жасады. Осы тізімге қ ызыл бояғ ыш ретінде азорубин (ПСП 1, 25 мг/кг -ге дейін), амарант (ПСП 0, 75 мг/кг дейін), қ ызылша қ ызылы (ПСП шектеусіз). Мысалы, сары бояғ ыш ретінде орлеан ағ ашы дә нінен алынғ ан аннатоэкстракт (ПСП 1, 25 мг/кг дейін биксинге шақ қ анда), кантаксантин (ПСП 25 мг/кг), каротин (ПСП 0 — 5 мг/кг каротиноид мө лшері суммасы), рибофлавин (ПСП 0, 5 мг/кг дейін), тартразин (ПСП 7, 5 мг/кг дейін), хинолин сарысы (ПСП 0, 5 мг/кг дейін). Біздің елімізде амарант, эритрозин жә не қ ызыл цитрус 2 денсаулық сақ тау минстрігімен тағ амғ а қ олдануғ а тыйым салынғ ан. Коң ыр тү сті бояуыш— қ ант колері (қ арапайым карамель) — шектеусіз қ олданылу мү мкін ПСП, а ал аммоний тұ здары мен сульфаты арқ ылы алынғ ан бояуыш ПСП 100 мг/кг дейін болуы мү мкін. Жасыл бояуыш ретінде хлорофилл (ПСП анық талмағ ан), медно-хлорофил комплексі жә не осындай комплекс бір-ақ натрий немесе калий тұ зы ретінде ұ сынылуы мү кін (ПСП 15 мг/кг дейін), бекм жасыл ГСГ (ПСП 12, 5 мг/кг дейін); кө к тү сті бояғ ыщтарғ а жалтыр кө к тү сі РСР (ПСП 12, 5 мг/кг дейін) жә не индигокармин (ПСП 7, 5 мг/кг дейін) жатады.

Неорганикалық бояуыштар ә р тү рлі заттардың бетін бояуда қ олданылады.Мсалы, кондитер ө нідірісіндегі драже жә не т.б. Алюминий мен титан диоксиді ү шін ПСП анық талмағ ан, оксид жә не темір гидроксиді ү шін ПСП 0, 5 мг/кг дейін, металл алтыны ү шін ПСП анық талмағ ан, аз жіне шектеулі дозада қ олданылады жә не денсаулық ү шін қ ауіпсіз.Титант диоксиді ақ пигменті ретінде, темір оксиді мен гидроксиді қ ызыл, сары, қ ара колорант ретінде, алюминий — кү міс тектес пигмент ретінде қ олданылады.

Ө зге бояғ ыштың жә не азық тық ү стемелерінің қ оспасын қ олданысына деген рұ қ сат ұ лттық денсаулық сақ тау органдарын береді. Ресейде синтетикалық бояғ ыштар индигокармин, тартразин, азорубин, хинолиновый сары жә не т.б. Қ олданысы рұ қ сат етілген.

Азық -тү лікті сатып алуда кейбір елдерінде азық тық ү стеменің ұ лттық шамаларғ а сә йкестігінде сұ рақ туралы қ арастырылады.