Сапа көрсеткіштерінің типтік классификациясын атап өту

Тауардың сапасының кө термелеуіне шикізаттың жә не қ осалқ ы материалдың қ олданысы, тә жірибе жә не жаса- ұ сталығ ының, ө ндірістің биік мә дениеті, санитарлық -гигиеналық талаптың орындалуы себепкер.. Қ азiргi ө ндiрiс техникамен жә не озық технологиялармен экономикалық тиiмдiлiгін ғ ана емес, сонмен қ атар ө нiм сапасына кепiлдiк беру де қ амтамасыз етiлуi керек. Шикiзаттың сапасын сақ тау, жартылай фабрикат жә не азық -тү лiк тауарларын орамаларының сақ талының жә не сақ таудың режiмдерi жә не ө ткiзу қ асиеттері жатады.

(СК) келесi топты сапа кө рсеткiштерi деп атауғ а болады: эргономиялық, эстетикалық, патент - қ ұ қ ық тық, бiрiздендiру жә не стандартизация, экологиялық, тағ айындау, технологиялық, экономикалық, сақ талатындық, тасымалғ а жарайтындық, тұ тынудың қ ауiпсiздiгi тағ ы басқ алар. Эргономиялық кө рсеткiштер ө нiмнің қ оршағ ан орта жә не гигиеналық, антропометриялық, физиологиялық, психофизикалық тұ рды жә не психологиялық параметрлер жү йесiн мiнездейдi

Гигиеналық кө рсеткiштер (улағ ыштық, канцерогендi жә не заттарды адамның денсаулығ ы ү шiн басқ а зиянды) тазалық шектерiлерге ө нiмнiң сә йкестiгiн бейнелеп кө рсетедi. Ө лшеп буып-тү йілген металлдық банкілердегі консервiнiң улағ ыштық элементтерiн қ атал бақ ыланады.. Адамның денсаулығ ы ү шiн қ ауiп-қ атерді (пестицидтер, нитриттер, радионуклидтер бактерия ө лтiргiштер, фунгицидтер, инсектицидтер, гербицидтер) ауылшаруашылық улы химикаттардың қ алдық тары жә не олардың ның метаболиттерi азық -тү лiк ө нiмдерiне кө пшiлiгiнде топырақ тан ө сiмдiкте жеткізіледі. Нитрозаминдер азотты тың айтқ ыштарды пайдаланудан пайда болады. Радионуклид радиоактивтi ластанғ ан ең алдымен барлығ ы ет жә не сү т ө нiмдерде кездеседі.

Адамның ө лшемдерi тағ амғ а байланысты жә не оралымдылық, сақ тау, ө ткiзу қ амтамасыз етiлуi, тұ тынушыны ө нiмнiң пайдалануы антропометриялық кө рсеткiштерге жатады. Тауарларды буып тү ю мә селері ө лшеп, ыдыстың сыйымдылығ ы, пiшiні жә не ө нiмдердiң ө лшемдерi антропометриялық талаптарды есептеумен шешiледi.

Физиологиялық кө рсеткiштер адамның организмының қ ажеттiлiктерiне жә не мү мкiндiктерге қ арай бағ аланады. Ерекше iлтипатты композициялық ө нiмдердi ә зiрлеудiң химиялық қ ұ рамның тепе-тең дiгi бө лiнедi. Ақ уыз амин қ ышқ ылдық қ ұ рамы жә не липойдтарды қ ұ рамы, май қ ышқ ылдарының организмның физиологиялық ерекшелiктерiн есептеуне байланысты таң далады. Май балқ ыту температурасы адам дене қ ызуына жақ ын болуы керек. Тазартылғ ан азық тың жағ ымсыз рафинациясының ө суі салдарынан тағ амдық талшық тармен, витаминдармен, минералды элемент байығ ан жаң а ө нiмдер дайындалады. Iшекте зiлдi iсiктердi дамуы ө сiмдiк клетчаткасының организмына жеткiлiксiз тү суінен сипатталады. Осы ауруды пайда болуы аз қ озғ алатын ө мiр сү ру мү мкiндiк туғ ызады.

Психофизиологиялық кө рсеткiштер ө нiмнiң сезiм қ абылдауы мү шелері: кө ру, сезу, иiс сезу қ аблетi, дә м, адам сыбыс, сонымен бiрге кейде кү ш-қ уат қ абiлеті кө мегiмен мiнездейдi. Иiс, дә мдi қ абылдауғ а адамның бастапқ ы (сезiм) мү мкiндiгiн жанасу тү йсiктерге олардың ның шамасы ескерiледi. Ол психологиялық параметрлермен бiрге эмоционалды ө нiмнiң қ ұ ндылығ ын қ ұ райды. Мысалы, психологиялық белгiлерге ә детте ораманың ақ параттылығ ы жә не заттаң ба ресiмдеудiң сапасын жатқ ызады.

Сапаның эстетикалық кө рсеткіштері бұ лды кө ріністі, композицияның тұ тастығ ын, ө ндірістік орындаудың кемелділігін, кө ркем рә сімдеу, тауардың (пішін, ораушы, жә не др. бұ лды белгілері) оны аналогтердің арасында бө лгіштерді жеке ө згешеліктері жатады. Бұ л ретте заттаң баның кө ркем бейнелілігін, ораушыларды(айталық, кә мпит орамының) сә йкес тауардың (атаумен сұ рып кә мпиттің, карамельдің, сусындардың жә не т.б.) атауының жә не эстетикалық дә мдерімен жә не тұ тынушының таң дауы ескереді.

Патент-қ ұ қ ық тық тың параметрлері тауардың патент адалдық ты жә не елдегі жә не қ орғ аумен қ амсыздандырады.

Нормативтік жә не техникалық қ ұ жаттамада, азық -тү лігінің сапасын реттейді, сезгіш белгілерге ү лкен мә н беріледі. Аспапты ә дістерімен анық тайтын кө рсеткіштер іс жү зінде стандартты ө німнің сорттығ ына ә сер етпейді.

Экологиялық кө рсеткіштер ө німнің зиянды ық палының дә режесін мен қ оршағ ан ортаны бейімділгін сипаттайды. Экологиялық қ атынаста темекінің бұ йымыдары жә не радиациялық ласт азық -тү ліктер жарайды. Барлық полимерлік ораушышысы бар тауарларда жағ ымсыз экологиялық белгілері бар, себебі кейін ө нім ораумы утилизацияланады жә не қ оршағ ан ортаны ластайды.
Экономикалық кө рсеткіштер зерттемеу, дайындау, сақ тау жә не ө німнің пайдалану шығ ындардың есептеулері. Жаң а ассортимент ө нім ө ндірісінің экономикалық тиімділігі немесе озық технологияның енгізуі салыстыра отырып, Мысалы, сапалы дайын ө німнің бағ асының кө термелеуінің немесе ө німнің ұ зақ сақ талу мерзімі шығ ынның сомасын салмақ ты нә тижесін анық талады.. Экономикалық кө рсеткіштер кү нделікті азық -тү ліктің қ ұ нының ө суіне байланысты.

Сақ тау жә не траспортау кө рсеткіштері тауартануда да сенімділіктің кө рсеткіштерінің атайды. Сақ таудың - нормативтік жә не техникалық шарттар қ ұ жаттамада тағ айындалады, олар азық -тү ліктің сапанысын сақ тау стандартты тасымалдау барысында гарантиялық сақ тау мерзімдерімнің сипаттайды.

Тұ тыну қ ауіпсіздігінің белгілері гигиеналық мемлекеттік жә не халық аралық нормативтарғ а: санитарлық жө н-жосық тарғ а сә уле тү седі, қ алыптарғ а отандық жә не халық аралық ISO кө рсеткіштің сә йкестігімен белгіленеді.

Сапа кө рсеткіштерінің типтік классификациясы:

· эргономикалық – ө нім –тұ тынушы –қ оршағ ан орта жү йесін сипаттайды жә не келесі кө рсеткіштерді қ амтиды:

· антрополиметриялық –адамның ө лшеміне тиісті нысандарды сипаттайды жә не тұ тынушылардың ө німді тұ тыну жә не ұ қ сату саласында іске асыру, тасымалдау, сақ тау қ олайлылығ ын қ амтамасыз етуі тиіс. Ө німдерді буып-тү ю, таролардың сиымдылығ ы, ө німдердің пішіні мен кө лемі жө ніндегі мә селелерді антропометриялық талаптардың кө мегімен шешеді;

· Эстетикалық - ө німнің тауарлық келбетін білдіреді, оғ ан компазицияның бір тұ тастығ ы-ө ндірістік орындау шеберлігі, кө ркемдік безендіру, ө зге аналогтардың ерекшелеп тұ ратын тауардың жеке ерекшеліктері (пішіні, қ орабы, тауарлық белгілері жә не т.б.) жатады. Сонымен қ атар, жапсырманың, қ орабтың тауардың атауына (конфеттің атауы)жә не тұ тынушының талаптары мен эстетикалық талғ амына сә йкес кө ркемдік ерекшелігі ескеріледі:

· ақ параттық танымдығ ы;

· формасының тиімділігі;

· компазицияның біркелкілігі;

· ө ндірістік орындалу шеберлігімен тауарлық тү рі;

· патентті қ ұ қ ық тық нысанның елімізде жә не шетелде патенттік тазалығ ы мен қ орғ алуын қ амтамасыз етеді. Бұ л дайындау ә дісіне, ө німнің қ ұ рамына немесе оны дайындайтын қ ондырғ ығ а тиісті болуы мү мкін;

· экологиялық –сақ тау немесе пайдалануда нысанның қ оршағ ан ортағ а тигізетін зиянды ә серінің дең гейін сипаттайды

Темекі ө німдері экологиялық тұ рғ ыдан сә тсіз, радиациялық ластанғ ан ө німдер. Полимерлі қ орабы жә не металл ыдыстардағ ы барлық ө німдер экологиялық зиянды кө рсеткіштерге ие, себебі, ө німдерді қ олданып болғ ан соң сыртқ ы қ аптағ ыштар жойылмайды жә не қ оршағ ан ортаны ластайды;