ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІК

Экономикалық тиімділік - экономикалық қ ызметтің, экономикалық бағ дарламалар мен шаралардың нә тижелілігі, яғ ни экономикалық жү йенің атқ арымына жұ мсалғ ан шығ ын мен осы атқ арымнан алынғ ан нә тиженің ара қ атынасы тұ рғ ысынан осы жү йенің сипаттамасы. Салыстырмалы ө лшемдермен бағ аланады, яғ ни шығ ынның нә тижеге қ атынасы — шығ ынның бір ө лшеміне шақ қ андағ ы нә тиже. Экономикалық тиімділік барлық қ оғ амдық ө ндірістің нә тижелілігін бағ алау ү шін пайдаланылады. Барлық халық шаруашылығ ының кө зқ арасы бойынша шектеулі ресурстарды ұ тымды пайдалана отырып, қ оғ ам ө зінің талап-мү дделерін, қ ажеттіліктерін толық қ амтамасыз ету жағ дайы тиімді болып саналады. Экономикалық тиімділік алынғ ан экономикалық пайданың, нә тиженің осы нә тижені алуғ а септігін тигізген факторлар, ресурстар шығ ынына қ атынасымен сипатталады. Нарық жайында, экономикалық дамуды ә рі қ арай жалғ астыруда, ө ндірістің тиімділігін арттырудың бағ ыттарын, олардың ө су факторлары мен тиімділігін анық таудың ә дістерін анық тау маң ызды міндет болып табылады. Кә сіпорындардың ө ндірістік тиімділігін арттырудың маң ызды бағ ыттарын тиімді айқ ындау ү шін, тиімділіктің негізгі кө рсеткіштерін біліп алуымыз қ ажет.

Шығ ындар дегеніміз – кә сіпорынның ө ндірістік жә не ө ткізу қ ызметін атқ ару ү шін керекті ө ндірістік факторлардың ақ шалай кө рінісі. Жалпы шығ ындар – бұ л кә сіпорынның ішінде ө нім ө ндіруге жұ мсалатын барлық шығ ындар. Ол тұ рақ ты жә не айнымалы шығ ындардың қ осындысына тең.

Судың химиялық жә не физикалық қ ұ рамын зерттеу барысында бір балық тың ө ліп, тө рт балық тың ауруғ а шалдық қ анын экономикалық тиімділігін есептедік. Бір балық тың ө лгенінен тү скен шығ ынды жә не ауруғ а шалдық ан балық тардың ө німділігінің тө мендеуінен болғ ан шығ ынды есептедік.

Индустриальді типті шаруашылық тарғ а келіп жатқ ан суды тек қ ана балық тың тыныс алуына жә не ыдырау ө німдерінің тотыгуына қ ажетті оттегі тасымалдауыш деп білеміз. Оның мө лшері судың температурасына байланысты. Балық ө сіру есептерін арнайы нормативтер арқ ылы жү ргізеді. Айталық бассейнде бекіре ө сіру шаруашылығ ының кө лемін есептегенде 1 кг балық қ а л/с мө лшеріндегі судың меншікті шығ ымын (СМШ) жә не бассейннің 1м₃ жұ мыстық кө леміне су шығ ынын, минутымен жә не секундымен су алмасу шапшаң дығ ын (ТСАУ-толық су алмасу уақ ыты), бассейннің 1м₃ жұ мыстық кө леміне балық отырғ ызу тығ ыздығ ын білу керек. Бассейннің 1м₃ кө леміне отырғ ызылатын балық саны оның орта салмағ ына байланысты. Ұ сақ балық тар (шабағ ы), ірі балық тарғ а қ арағ анда дене салмағ ының бірлігіне ә лдеқ айда кө п

оттегі мө лшерін жұ мсайды. Оларды ө сіруге, ірі балық тарғ а қ арағ анда ә лдеқ айда меншікті оттегі шығ ыны (МОШ) кетеді, оны 19-кестеден байқ ауғ а болады.

Кесте 19

Бакссейннің 1м₃ жұ мыс кө леміне 20⁰С бекіре отырғ ызудың максимальды тығ ыздылығ ы.

Ө німділігі жылына 20т балық интенсивті типті бекіре шаруашылығ ындағ ы балық ө сіру бассейндерінде кө лемін есептеу мысалы. Есепті келесі нобайымен жү ргізеді (кестені қ олдана отырып):

1 Орта салмағ ы 182 г бекіренің екі жазғ ыларының мө лшерін анық тау: 20000 кг: 0, 182 кг = 109890 дана.

2 Балық ты ө сіруге жұ мсалғ ан су шығ ынын анық тау:

110000 дана: 250 дана 1л/с = 440л/с

3 Бекіре ө сіруге қ ажетті балық ө сіретін бассейндер кө лемін анық тау:

20000 кг: 27, 3 кг/м₃ = 732, 6 м₃

4 20т бекіре ө сіруге арналғ ан бассейндер ауданын анық тау:

110000 дана: 150 дана/м₃ = 733 м₂

5 Ө німділігі жылына 20 т балық шаруашылығ ындағ ы бекіренің бір жастағ ыларын анық таң ыз:

110000 дана 94%, х = 110000: 94 *100 = 117000 дана.