Емтихан билеті

Сапаны анық таудың: ү ш жолы. Терминдер: ө нім сапасы, ө нім сапасының бірлік кө рсеткіші, ө нім сапасының кешенді кө рсеткіші, ө нім сапасының интегралды кө рсеткіші. 12

Ө нім сапасының кө рсеткіштері – жасау, қ олдану немесе тұ тыну шарттарының белгілі біреуінде қ аралатын ө німнің бір немесе бірнеше қ асиеттерінің мө лшерлік сипаттамасы.

Сипатталатын қ асиеттерге байланысты сапа кө рсеткіштері бірлік жə не комплекстік болып бө лінеді.

Ө нім сапасының бірлік кө рсеткіші ө німнің қ арапайым қ асиетін сипаттайды.

Kешендік кө рсеткіш - ө зара байланысқ ан қ арапайым немесе кү рделі қ асиеттердің жиынтығ ын сипаттайды.

Ө нім сапасының жалпыланғ ан кешендік кө рсеткіші - ө німнің сапасын бағ алайтын барлық қ асиеттердің жиынтығ ы. Ө нім сапасын бірнеше кө рсеткіштермен ө рнектеуге кө мектеседі, мысалы: бір санмен, баллдармен.

Ө нім сапасының негізгі кө рсеткіші – сапаны салыстырмалы бағ алағ ан кезде, бастапқ ы кө рсеткіш ретінде алынғ ан кө рсеткіш.

Негізгі кө рсеткіш ретінде мыналар алынады:

· Мемлекетте немесе шетелдерде шығ арылатын алдың ғ ы қ атарлы ө німдердің сапасының кө рсеткіштері;

· Белгілі уақ ыт аралығ ында қ ол жеткізілген сапа кө рсеткіштері;

· Тə жірибелік немесе теориялық тү рде табылғ ан нұ сқ алардың кө рсеткіштері;

· Ө німге қ ойылатын талаптарда берілген сапа кө рсеткіштері.

Ө нім сапасының анық тауыш кө рсеткіші - ө нім сапасы бағ аланатын кө рсеткіш. Мысалы, тұ тынушылар ү шін тамақ ө німдерінің сапа кө рсеткіштері органолептік кө рсеткіштер болып табылады.

Қ асиеттерді кө рсету ү шін кө рсеткіштер абсолютті жə не салыстырмалы болып бө лінеді.

Ө нім сапасының абсолют кө рсеткіші - ə ртү рлі ө лшем бірліктері арқ ылы немесе ө лшемсіз шамалармен ө рнектелетін сапа кө рсеткіштерінің нақ ты мə ндері.

Ө нім сапасының салыстырмалы кө рсеткіші - ө лшемсіз мə ндермен немесе пайызбен ө рнектелетін абсолют кө рсеткіштің бастапқ ы кө рсеткішке қ атынасы.

Сапа кө рсеткіштерін тура жə не жанама деп екіге бө леді.

Тура кө рсеткіштер - ө німнің қ асиеті мен сапасын тура сипаттайды (мысалы, жекеленген заттардың массалық ү лесі).

Жанама кө рсеткіштер – бірнеше факторларғ а тə уелді қ асиеттерді байланыстырады, ө німнің сапасын жанама сипаттайды. Мысалы, сү ттің тығ ыздығ ын жə не оның химиялық қ ұ рамын анық тайды.

Сипаттайтын қ асиеттің табиғ атына байланысты ө німнің сапасының кө рсеткіштері органолептік, химиялық, физика-химиялық, физикалық, биохимиялық, микробиологиялық т.с.с. бола алады.

Экономикалық кө рсеткіштер – экономикалық қ ызметтің барлық саласын талдауда, есептеуде, жоспарлауда қ олданылатын сандық сипаттамалар жү йесі, яки экономикалық ү дерістер мен қ ұ былыстардың, олардың даму заң дылық тары мен ү рдістерінің сандық сипаттамасы ү шін пайдаланылатын абсолютті жә не салыстырмалы шама.

Экономикалық кө рсеткіштер абсолюттік жә не салыстырмалы кө рсеткіштерге бө лінеді. Бірінші жағ дайда олар ө німнің кө лемі сияқ ты шаманы (қ ұ ндық немесе заттық тұ лғ ада) немесе пайдаланылатын ресурстың, мыс., жердің кө лемін сипаттайды, екіншісінде ең бек ө німділігі (бір жұ мыскерге шақ қ андағ ы ө нім кө лемі), пайдалылық (тиімділік) қ ордың бір ө лшеміне шақ қ андағ ы пайда, ө нім ө лшемінің ө зіндік қ ұ ны сияқ ты шаманы сипаттайды. Ақ паратты автоматтандырылғ ан ө ң деу теориясы мен тә жірибесінде кө рсеткіште (оны қ арапайым кө рсеткіш деп те атайды) мынадай қ ұ рылым: сандық мә н (негіздеме) жә не оның кө рсеткіштің бірегейлендіргіші деп аталатын мазмұ ндық белгілерінің жиыны анық талады. Деректерді бірегейлендіргіштермен ө ң деу кезінде қ исындық операциялар, негіздемелермен ө ң деу кезінде арифметикалық операциялар жү ргізіледі.