Кіші жүз және Орта жүздің бір бөлігінің Ресейге қосылуының басталуы. А.Тевкелев елшілігі, Орынбор экспедициясы

2-билет, 3-сұ рақ. Тевкелев елшілігі – Ресейдің 1731 жылы Кіші жү зге жіберген елшілігі. Бұ л елшілік 1730 жылы Ә білқ айыр ханның атынан Санкт-Петербургке барғ ан Қ ұ тлымбет Қ оштаев бастағ ан елшілікке жауап ретінде жіберілді. Кү зетпен қ амтамасыз етілген елшілікті А.И. Тевкелев басқ арды, оның қ ұ рамында қ азақ жерін картағ а тү сіру жү ктелген геодезиттер А.Писарев пен М.Зиновьев болды. Тевкелев елшілігіне патша ө кіметі 12 тармақ тан тұ ратын “Нұ сқ ау” тапсырды. Онда Кіші жү здің билеуші тобынан Ресейдің қ ол астына ө ту жө нінде ант қ абылдау, бодандық ты мойындағ андарғ а Анна Иоановнаның атынан сыйлық тарату (қ ылыш, қ анжар, бұ лғ ын тон, бө рік, т.б.), қ азақ тар туралы мә лімет жинау, Кіші жү зге кө ршілес жерлердің Ресей бодандығ ын қ абылдауына негіз қ алау, т.б. мә селелер қ амтылды. Тевкелев елшілігі 1731 жылы 5 қ азанда Ырғ ыз ө зені жағ асындағ ы Майтө бе сайында орналасқ ан Ә білқ айыр хан ордасына келді. Тевкелев елшілігінің Ресей бодандығ ын қ абылдату жө ніндегі миссиясы Кіші жү здегі кө рнекті ақ сақ алдардың, сұ лтандардың ү лкен тобының ашық қ арсылығ ына ұ шырады. Олар Тевкелев елшілігін мұ ндай пиғ ылы ү шін жазалауғ а талпынды. Қ алыптасқ ан осындай ахуал жағ дайында Ә білқ айыр Тевкелев елшілігін алып жү руді жә не оның қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етуді ө зінің баласы Нұ ралығ а тапсырды. 1731 жылы қ азанда Тевкелев елшілігіне Ресей бодандығ ын мойындайтыны жө нінде бірінші болып Ә білқ айыр хан ант берді, оғ ан Бө кенбай, Есет батырлар мен Қ ұ дайменде мырза қ осылды. Сол арада бодандық қ а 27 ақ сақ ал ант берді. Бұ дан соң Тевкелев елшілігі “Нұ сқ ауғ а” сә йкес кө ршілес елдердің бодандық қ а ант беруіне негіз қ алауғ а кірісті. 19 желтоқ санда Тевкелев елшілігі Ә білқ айырды Нұ ралы сұ лтанды Хиуағ а жіберуге кө ндіріп, ол елдің бодандық қ а деген кө зқ арасын білуге тырысты. 1732 жылы 2 наурызда Хиуадан оралғ ан Нұ ралы сұ лтан Тевкелев елшілігіне Хиуаның бодандық мә селесіне наразылығ ы мен ашу-ызасын білдірді. Тевкелев елшілігі 1733 жылы қ аң тарда Санкт-Петербургке қ айтты. Тевкелев елшілігімен бірге Ә білқ айыр Санкт-Петербургке Ералы сұ лтан бастағ ан жауап елшілігін аттандырды. Орынбор экспедициясы. Кіші жү з қ азақ тарының шекара аймағ ындағ ы жерінде патша ү кіметінің жағ дайын нығ айтып, бекіте тү су ү шін 1734 жылы Қ ырғ ыз-қ айсақ экспедициясы қ ұ рылды. Оны I Петрдің сыбайлас жақ ын серіктерінің бірі И.К. Кириллов басқ арды. Ал оның кө мекшісі қ азақ тардың дә стү рлі ә дет-ғ ұ рыптары мен заң дарын жақ сы білетін тілмаш А. Тевкелевболды. Кейінірек қ ырғ ыз-қ айсақ экспедициясы Орынбор экспедициясы деп аталды. Оның қ ұ рамындағ ы 2700 адамның 2500-і ә скери қ ызметшілер еді. Экспедицияғ а ү кіметтің берген тапсырмасы Кіші жү здің жағ дайын жан-жақ ты зерттеу болды. Атап айтқ анда, олар табиғ и ресурстарды зерттеумен, жер бетінің картасын тү сірумен айналысты.1735 жылы Ә білқ айыр ханның ө тініші бойынша Орынбор қ аласының негізі қ аланды. Қ азақ ханы дала тө сінде ә лдебір бү ліншілік оқ иғ алары бола қ алса, сол бекініс-қ амалда бой тасалауды кө здеген болатын. Қ амал Ор ө зенінің Жайық қ а қ ү яр жерінде салынды.Кейін ол Ор бекінісі деп аталды. Орынбор бекінісі Ресей аумағ ының ішкі жағ ына ауыстырылды. Орынбор Батыс Қ азақ стан аумағ ын отарлаудың стратегиялық орталық тарының біріне айналды. Ол Ресейдің еуропалық бө лігі мен қ азақ даласынын, Орта Азияның аралығ ындағ ы ірі сауда орталығ ы қ ызметін де атқ арды.