Гендерді тасымалдайтын векторлар.

Қ ұ рылымдық гендерде тек қ ана метаболизм ө тудің нә тижесінде тү зілетін заттардың (белоктың, иРНҚ -ның) коды жазылғ ан. Оларда ген активтілігін реттейтін бө лшек мү лдем жоқ. Сондық тан, жаң а қ ұ рылымдық гендерді иеленген жасушаларда ол гендер ө з бетімен тиісті қ ызметң н атқ ара алмайды. Гендердің жасушадағ ы ә рекетін басқ аратын репликация жә не транскрипция сигналдарын оларғ а вектор қ амтамасыз етеді.

Вектор –бө тен генді жасуша ішіне тасымалдап алып баратын арнаулы ДНҚ молекуласын вектор дейді. Оғ ан мынадай талаптар қ ойылады: а)ө з алдына репликациялану, яғ ни жасуша ішіне бө тен генді алып кірген соң жасушамен бірге немесе ө з алдына кө бейе алатын орны болуы керек; немесе вектор жасуша хромосомасының қ ұ рамына еніп, онымен бірге ұ рпақ жасушаларғ а беріліп отыруы керек; б)трансформацияланғ ан жасушаларды анық тау ү шін оның ерекше генетикалық белгілері болуы керек; в)қ ұ рамында рестриктазалар ү зе алатын нуклеотидет тізбегі болуы керек жә не репликацияғ а қ абілетін жоғ алтпауы керек; г)векторғ а орналастырылғ ан бө тен ген оның ытқ аратын қ ызметін бұ збауы керек, ал вектор болса, олда енгізілген геннің ішінде дұ рыс реттеліп жұ мыс істеуін қ амтамасыз ететін болуы керек.

Бактерия плазмидалары жә не рекомбинанттық ДНҚ қ ұ растыру.

Векторлар ретінде кө бінесе ішек таяқ шасы E.coli жә не де басқ а бактериялардың плазмидалары қ олданылады. Бактерияларда басты хромосомадан басқ а кө птеген кішкентай сақ ина тә різді болып тұ йық талғ ан қ ос тізбекті ДНҚ молекулалары кездеседі. Сақ ина сияқ ты ДНҚ молекулалары бір-біріне оралып кү рделі спираль қ ұ райды. Плазмидалар ө з бетіне репликациялана алатын ДНҚ молекулалары. Олар бактерияның басты хромосомасымен тіркеспеген, жасуша ішінде ө з алдына еркін орналасқ ан. Плазмида қ ұ рамында тетрациклин немесе канамицин сияқ ты антибиотиктерге тө теп беруді қ амтамасыз ететін ферменттердің гендері бар. Плазмидаларды хромосомалық ДНҚ -дан бө лекше таза тү рінде алуғ а болады.

Қ ұ рылымдық генді векторғ а тіркесіп қ осқ анда рекомбинанттық ДНҚ пайда болады. ол ү шін плазмиданы жә не керек гені бар ДНҚ -ның бө лшегін рестриктазамен жіп сияқ ты кеседі. Олардың ұ штары бір тізбекті немесе мұ қ ал басты болады. Мұ қ ал жә не қ ысқ а бір тізбекті ұ штары трансфераза ферментінің кө мегімен бірнеше аденинді (А) немесе бірнеше тимидинді (Т) жалғ ап ү зартады. Плазмиданың жіп сияқ ты болғ ан молекуласының да екі ұ шы сондай болады. сө йтіп А мен Т комплементарлық болғ андық тан, рестрикцияланғ ан фрагменттерде жабысқ ақ ұ штар пайда болады. оларды кейін ДНҚ лигазасымен бір-біріне жабыстырып қ осып, булан рекомбинанттық ДНҚ жасалады. Оны клондап кө бейту ү шін бактерия жасушасына енгізеді.