Жер қазу машиналары

1. Эксковаторлар ө здігінен ө здігінен жү ретін жер қ азу машиналары болып келеді, олар топырақ ты қ азуғ а жә не тасымалдауғ а арналғ ан. Эксковаторлар бір шө мішті негізгі жұ мыс органының перидтық (циклдық) жұ мыс істеу принципі, сонымен қ атар ковштың ә ртү рлі сыйымдылығ ы жә не кө п шө мішті тоқ таусыз жұ мыс істейтін эксковаторлар болып бө лінеді.

Бір шө мішті эксковаторлар жұ мыстарды бө лек кө п қ айталанатын циклдармен іске асырылады, сол уақ ыт ішінде қ азу жә не топырақ ты тасымалдау операциясы бө лек жә не бірінен кейін бірі іске асырылады. Жұ мыс істеу процесі кезінде машина периодты келесі топырақ кө лемін қ азуғ а орын ауыстырады.

Тоқ таусыз жұ мыс істейтін эксковаторлар топырақ ты қ азу жә не тасымалдау біруақ ытта жә не тоқ таусыз іске асырылады. Осындай эксковаторлардың ең бек ө німділігі бір шө мішті эксковаторлардан жоғ ары, олар 2/3 жұ мыс уақ ытын топырақ ты тасымалдауғ а жә не жұ мыс қ ондырғ ыларының орын ауыстыруларына жоғ алтады.

Тағ айындалуы бойынша бір шө мішті эксковаторлар қ ұ рылыстың универсалды (ә мбебап) – жер жұ мыстарына жә не қ ұ рылыста арту тү сіру жұ мыстарына, карьерлі – карьерлердегі қ ұ рылыс машиналарын ө ң дейтін болып бө лінеді.

Тағ айындалуы бойынша тоқ таусыз жұ мыс істейтін эксковаторлар ойпаң дарды тө ртбұ рыш жә не трапеционалды, профильді, бойлық қ азатын машиналар болып бө лінеді. Олар су желілері жә не ә ртү рлі тағ айындалғ ан коммуникацияларғ а траншейлер қ азатын (траншейлі эксковаторлар, китледарды жә не су ағ ындарын қ азатын машиналар), жоспарлау жә не милеративті жұ мыстарғ а арналғ ан машиналар.

Ө неркә сіптік жә не азаматтық қ ұ рылыста бір шө мішті қ ұ рылыс жә нетраншейлі эксковаторлар кө п қ олданылады.

2. Қ ұ рылыс эксковаторы деп негізгі ковштың сыйымдылығ ы 0, 25...2, 5 м³, ә ртү рлі ауыстыратын жұ мысшы қ ондырғ ылары орнатылғ ан бір шө мішті универсалды эксковаторлар аталады. Қ ұ рылыс эксковаторлары I-IV категориялық топырақ тарда жер жұ мыстарына арналғ ан. Унификацияланғ ан ауыстыратын жұ мыс қ ондырғ ыларының кө мегімен (40 тү ріне дейін бар) олар арту-тү сіру, монтажды, қ ада қ ағ у, жоспарлау, тазалау жә не басқ а да жұ мыстарды орындай алады.

Қ ұ рылыс эксковаторының топырақ ты ө ң дегендегі жұ мыс циклі келесі атқ аратын опрациялардан тұ рады: топырақ ты қ азу (ковшты топырақ қ а толтыру), забойдан ковшты топырағ ымен кө теру, тө гетін орынғ а ковшты бұ ру, ковштан топырақ ты тасымалдау қ ондырғ ысына немесе обвалғ а тө гу, забойғ а бос ковшты бұ ру жә не оны бұ рынғ ы орнына қ азудың келесі операциясына кірісуге тү сіреді.

3. Траншейлі эксковаторларды қ ұ рылыста сызық ты жер асты коммуникацияларды ашық тү рде тө отбұ рышты жә не трапеционалды профильді траншейлерді қ азғ анда (газ, мұ най, су жә не азық жү йелеріне, канализация жә не жылу жү йелерін, кабельді байланыс жү йелерін жә не электр қ ондырғ ыларына), сонымен қ атар ғ имараттар жә не ү ймереттер астындағ ы ленталы фундаменттерге траншей қ азғ анда қ олданылады. Олар ө здігінен жү ретін кө пшө мішті немесе шө мішсіз жұ мыс органдары бар жер қ азу машиналары.

Траншейлі эксковаторлардың ө німділігі жұ мыс уақ ытында тоқ таусыз жү ріп жә не массивтен топырақ ты айналып жұ мыс істейтін ковштардың кө мегімен бө лгенде, бір шө мішті эксковатордан 2...2, 5 есе кө п, 1 м³ ө ң делетін топырақ тың жұ мыстардың ү лкен сапасы жә не аз энергия шығ ыны. Сонымен қ атар траншейлі эксковаторлар жоң ғ ан топырақ тарды ө ң дей береді.

4. Тізбекті траншейлі эксковаторлар тоң бағ ан топырақ ты ө ң деу ү шін пневмодоң ғ алақ ты жә не шынжыр табанды тракторларғ а орнатылғ ан бір тізбекті жә не екі тізбекті қ ырғ ыш жұ мыс органы орнатылғ ан, сонымен қ атар тоң ғ ан топырақ тарды ө ң деуге арналғ ан арнайы тізбекті жұ мыс органы кескіштермен (с резцами) жабдық талғ ан.

Тізбекті траншейлі эксковатордың схемасы суретте келтірілген.

5. Роторлы траншейлі эксковаторлар шынжыр табанды тракторғ а немесе арнайы тягачтарғ а бекітілген немесе жартылай прицепті қ ылып орнатылғ ан болып келеді жә не I-IV категориялық тоң бағ ан топырақ тарды, ірі тас қ осындылары жоқ (300 мм дейін), сонымен қ атар беттері қ атқ ан тоң ғ ан топырақ тарды ә р тү рлі терең дікке тө ртбұ рышты жә не трапеционалды профильді траншейлерді ө ң деуге арналады.

Роторлы траншейлі эксковаторлардың траншейлері алу терең дігі ротордың диаметрімен анық талады. Қ азу терең дігінің кө беюі ротордың диаметрі мен массасының кө беюімен байланысты, сондық тан РТЭ рационалды қ азу терең дігінің шегі 3м аспайды. Тягачтардың дизельдерінен негізгі атқ аратын механизмдеріне (роторлы доң ғ алақ қ а, отвалды конвейерге, шынжыр табандарғ а) жә не қ осалқ ы қ ондырғ ыларғ а (жұ мыс органын кө теру механизміне жә не конвейерге) энергияны беру механикалық, гидравликалық жә не электромеханикалық трансмиссиялар кө мегімен іске асырылады.

Роторлы траншейлі эксковатордың схемасы суретте келтірілген.