Рус мәктәбендә татар теле укытуның методлары, алымнары һәм чаралары.

Татар теленә чит тел буларак ө йрә тү нең лингвистик һ ә м метолик принциплары.

Лингвистик пр-плар:

- Системалылык һ ә м аның белә н бә йле комплекслылык пр-бы.

Ә леге пр-п телнең һ ә р ярусының аралашу вакытында “бә йлә нештә, комплекста” катнашуын кү здә тота. Рус мә ктә плә рендә т.т. ө йрә нгә ндә балалар чит телдә аралашырга ө йрә нә лә р, татар халкының мә дә нияте б-н танышалар, ягъни алгы планга телнең барлык яруслары да ү зара бә йлә нештә яшә гә н коммуникатив пр-бын тормышка ашыру чыга.

- Функциональ-семантик пр-п.

Бу пр-п тел ү злә штерү һ ә м укучыларны ө йрә нелә торган тел чаралары ярдә мендә тә рбиялә ү мә сьә лә лә рен чишә. Ул телгә ө йрә нү не ә йтелгә ннә рнең теге яки бу эчтә леген белдерү ысулы буларак билгели.

- Культурологик пр-п.

Ә леге пр-п культурологик компетенциягә ия булу ө чен ук-ның коммуникатив талә плә реннә н чыгып, тел берә млеклә рен кертү не кү здә тота. Темалар: “Татарстан – минем Ватаным”, “Татар сө йлә м этикеты”, “Татар халкы тарихы битлә ре” һ.б.

Белем бирү нең лингвокультурологик аспекты уку материалы эчтә легенә татар сө йлә м этикетын, татар лексикасының милли-мә дә ни катлавын эченә алган сү злә рне (алъяпкыч, Сабантуй, Шү рә ле һ.б.) кертү не кү здә тота.

Методик пр-плар.

- Аралашу пр-бы:

Бу пр-п телгә ө йрә тү не аралашу аша, тың лап аң лау, сө йлә шү, уку һ ә м язуны ү злә штерү барышында башкаруны кү здә тота. Уку процессы ситуатив сө йлә м кү негү лә ре бн тулыландырылырга тиеш.

- Туган тел ү зенчә леклә рен исә пкә алу пр-бы:

Тө п шарт – татар теленә ө йрә ткә ндә баланың ана телендә ге (рус) сө йлә м тә җ рибә сен исә пкә алу.

- Ситуатив-тематик пр-п:

Татар телен ө йрә ткә ндә табигый ситуациялә р куллануны кү здә тота. Алар аерым бер тема кысаларында эчке сө йлә м белә н тә эмин ителгә н билгеле бер тематика буенча кирә кле сү злә рне актив ү злә штерү һ ә м гадә ти сө йлә м ө чен кирә к. Моның ө чен кеше реаль тел чынбарлыгын хә терлә ткә н ситуациягә куелырга тиеш.

- Минимумлаштыру пр-бы:

Сө йлә м һ ә м тел материалын тиешле кү лә мдә сайлап алуны аң лата.

- Уку материалын концентрик рә вештә аң лату пр-бы:

Уку материалы чиклә нгә н концентрларга бү ленә. Нә тиҗ ә дә, ү злә штерелгә н тема һ ә м ситуациялә р нигезендә, шул концентр калыплары эчендә чагыштырмача иркен сө йлә шү оештырып була.

- Сө йлә мә телгә алдан ө йрә тү пр-бы:

Материалны укучыларга телдә н тә къдим итеп ныгытуны кү заллый.

- Системалылык пр-бы:

Ә леге пр-ны тормышка ашырганда, укучыларның аң ында ө йрә нелә торган тел бербө тен система буларак формалаша. Чит телгә ө йрә ткә ндә, кешенең табигый, психофизиологик, ү зенчә леклә рен исә пкә алу мә җ бү ри.

Грамматикага һ ә м орфографиягә ө йрә тү методы буларак грамматик анализ. Аның тө рлә ре, ү ткә рү ысуллары һ ә м урыны.

Грамматик анализ грамматик кү ренешлә рне (сү з, җ ө млә типлары, җ.кисә клә ре һ.б.) билгелә ргә, аларны бер-берсеннә н аера һ ә м куллана белергә ө йрә тә; грамматиканы аң лы рә вештә ү злә штерергә ярдә м итә; тел кү ренешлә рен укучының хә терендә ныгыту һ ә м аны гамә ли куллана белү кү некмә лә рен бирә.

Эчтә леге ягыннан морфологик һ ә м синтаксик анализ тө рлә ренә бү ленә. Бу тө р анализларга бә йлә п, фонетик, орфографик, орфоэпик, пунктуацион, стилистик анализлар да ү ткә релә.

Кү лә ме ягыннангр.ан. тулы һ ә м ө лешчә була.

Укучыларга билгеле булган грамматик кү ренешлә р, билгелә р буенча бө тен яктан да (морфологик, синтаксик) анализ ясалса, тулы анализ була. Ул материалны ныгытканда, ү ткә нне гомумилә штереп кабатлаганда, системалаштырганда һ ә м контроль ө чен кулланыла.

Морфологик һ ә м синтаксик анализлар да тулы һ ә м ө лешчә була. М-н, морфология курсының бер бү леген ө йрә ткә ндә – ө лешчә, морфология курсын ү теп бетергә ч тулы морф.ан. ясала. Синтаксисның аерым бү леклә рен ө йрә ткә ндә – ө лешчә, курсны тә мамлаганнан соң, тулы синтаксик һ ә м морфологик (грамматик) анализ ясала.

Грамматиканың аерым темаларын ө йрә нү гә бә йлә п, ө лешчә грам.ан. ү ткә релә. Аны телдә н һ ә м язмача ү ткә реп була.

Рус мә ктә бендә татар теле укытуның методлары, алымнары һ ә м чаралары.

Укыту методы – теоретик нигезлә нгә н кагыйдә лә р җ ыелмасы, ук-чы бн укучының белем бирү эшчә нлеген ү злә штерү не тә эмин итү че ү зара бә йлә нештә ге, эзлекле эшчә нлеге җ ыелмасы.

1. Натураль метод: чит телгә ө йрә ткә ндә, ана теле ү зенчә леклә рен исә пкә алмый.телне ө йрә ткә ндә тирә -юньдә ге ә йберлә р, кү ренешлә р бн турыдан-туры танышу аркылы булырга тиеш. Ук-чы рә семнә р кү рсә тә, хә рә кә тлә рен кү рсә тә, рә сем ясата, җ анлы аралашу оештыра. Бу метод сө йлә мә телгә чагыштырмача тиз ө йрә тә.

2. Тә рҗ емә методы: чит телне ана теле аша ө йрә тү гә нигезлә нгә н. Барлык сү злә р тә рҗ емә ителә. Дә рес укучының теган телендә алып барыла. Ө стенлек сө йлә мнең язма тө ренә – китапка, телнең грамматикасына, язуга, тел кү ренешлә рен чагыштырып карауга бирелә.

3. Катнаш метод: ө йрә нелә торган тел фактлары бн турыдан-туры танышуны кү з алдында тота. Укучының ана теленә дә мө рә җ ә гать ителә, лә кин ул аны алыштырмый.

4. Аң лы-гамә ли метод: телгә ө йрә тү укучыларның сө йлә м эшчә нлеге процессында лексик-грамматик берә млеклә рен аң лау аша ү ткә релә; милли мә ктә птә рус телен ө йрә тү методикасы нигезен тә шкил итә.

5. Интенсив метод: чит телгә ө йрә ткә ндә уку процессын интенсивлаштыру, кө чә йтү ө чен кулланыла. Телдә н сө йлә мгә кыска вакыт эчендә ө йрә нү. (Сафиуллина и др. Татарский язык: интенсивный курс; Харисова, Салехова, Максимова. Интенсивное обучение тат.языку).

6. Имитатив метод: (ярдә мчел метод) охшату алымы сө йлә м осталыгын, кү некмә лә рен формалаштырганда мө һ им фактор булып тора. Ук-чы сө йлә мен кабатлау т.т-нә ө йрә ткә ндә нә тиҗ ә ле юлларның берсе.

Алым – укытуның тактикасы, метод – стратегиясе. Алымнар: сө йлә шү, аң лату, тасвирлау, чагыштыру, кү зә тү.

Т.т-нә ө йрә тү чаралары (ср-ва обучения):

1. Программа, дә реслек, кулланма, дидактик материаллар.

2. Укытуның метод һ ә м алымнары.

3. Укыту-тә рбия процессының нигезен тә шкил иткә н оештыру чаралары (дә реслә р, тө рле характердагы эшлә р, экскурсиялә р, мө ст.эшлә р һ.б.)

Ярдә мче чаралар: методик ярдә млеклә р, “Мә гариф” журналы, картиналар, уенчыклар, дидактик тарату материаллары, ТСО һ.б.

Кү рсә тмә лелек:

- кү реп була торган: таблица, рә сем, карточка, экранлы чаралар.

- Ишетеп була торган: видеофильм, кинофильм һ.б.