Дәріс.Педагогикалық жобалаудың жүзеге асу кезеңі.

Мақ саты: педагогикалық жобалаудың жү зеге асу кезең дері туралы біртұ тас бейне қ алдыру.

Кілттік сө здер: тьютор, ұ зақ мерзімді жоба, супервайзер, жобадан кейінгі жә не рефлексивті кезең дер.

Жоспар:

1. Жобалау пә нінің қ ұ рылу жә не қ айта жасалу логикасы.

2. Оқ у жоспарын презентациялаудың ерекшеліктері.

3. Рефлексивті жә не жобадан кейінгі кезең дер.

Жобалау пә нінің қ ұ рылу жә не қ айта жасалу логикасы.

Егер жоба алдындағ ы кезең дерде керекті процедуралар ө з жө нінде ө тсе, ә р қ атысушы алдына қ ойғ ан міндетіне сә йкес ә рекетін жү зеге асыруғ а саналы тү рде кірісе алады. Мұ нда негізгі жобалау кезең іне қ ойылғ ан жалпы талаптарғ а мә н беру керек.

Алдымен ә р жобалық қ адам бола алмайды. Ол жобалау пә нінің қ ұ рылу жә не қ айта қ ұ ру логикасымен анық талады жә не жоспар бойынша белгілі-бір қ атысушы жауапкершілік алатын нақ ты міндетпен сә цйкес болып келеді. Жобаның кез-келген сә тінде оның ә рбір қ атысушысы қ ай уақ ытта не істеу керектігін, болжанғ ан нә тижесі қ андай болуы мү мкін екендігін айқ ын кө ре білуі керек. Бұ л нә тижелер жалпы жоба Концепциясында қ андай рө л ойнайды. Жобалық іс-ә рекеттің ерекшелігі мынада, ә р міндет жү зеге асырылып, кері нә тиже алынғ ан жағ дайда ғ ана қ атысушылар арасында жобаның ары қ арай даму мү мкіндігі пайда болады.

Жоба қ атысушысы қ иын тапсырма орындау барысында кө мек пен қ олдауды кімнен жә не қ андай тү рде ала алатынын кө ре білуі керек. Бір нұ сқ асы бұ л пә н мұ ғ алімі бола алады, бір жағ дайда тьютор, ғ ылыми немесе техникалық кең ес беруші болады. Ү шінші жағ дайда - ақ параттық іздеу базаларына немесе оқ у мә ліметтеріне назар аудару қ ажет; тө ртіншіден ө мірлік жә не кә сіби тә жірибесі бар жақ ын адамдардың кө мегін қ олдану керек.

Кері байланыс жү йесін барлық жобалау кезең дерінде орнату жә не қ олдау міндетті болып табылады.

Бұ л қ атысушылардың ө з іс-ә рекетіне сыни қ атынас жасауына, арнайы процедуралар мен амалдар кө мегімен болып жатқ ан жағ дайды бақ ылау қ абілетіне, жобалауғ а эксперттер мен бақ ылаушылардың қ атысу формасын ө ң деуге алып келеді. Мысалы, 1990 ж Ресейдің ә р аймақ тарын біріктірген білім беру жү йесіне кең ес берушілер дайындау бойынша ұ зақ мерзімді жоба бірнеше есеп берулер, график бойынша ө тетін мә селелі семинарларды алдын ала қ арастырды. Мұ нда алдын ала жобалау нә тижесін аналитиктер мен экспертттердің қ атысуымен жан жақ ты талқ ылауғ а салынды.

Оқ у жобаларының ағ ымдағ ы сыртқ ы аналитикасы мен экспертизасын пә н мұ ғ алімдері мен параллель жоба топ ө кілдері жү ргізе алады, ал ішкі кері байланыс бір топ мү шелері аралығ ында жү зеге асады.

Алынғ ан нә тижелерге нақ ты объективті бағ алау болуы керек. Осының негізінде егер ә р жобалау қ адамында оның табысты екені немесе критерийлері алдын алынғ ан болса. Жинақ талғ ан ақ параттар жобалау ү шін пайдасы қ аншалық екенін, топ мү шелерінің міндеттерді шешуге қ аншалық ты кө мектестінін қ алай білуге болады. Ол ү шін келесілер айқ ын болуы қ ажет:

· Ақ парат ауқ ымы қ аншалық ты оптималды болуы керек;

· Қ андай ақ парат кө здері қ олданылуы мү мкін;

· Ақ параттың шынайылығ ын қ алай қ амтамасыз ету керек;

· Ол қ ай дең гейде талданғ ан жә не т.б.

Бұ л жағ дайда аралық нә тижеге белгілі бір ережелер мен шаралар енгізген дұ рыс. Мә тінге беттің параметрлері, шрифт типі, пробелдер талап етіледі.

Жобалау кезең інде ө німді апрбация процедурасы міндетті болып табылады. Бұ л кең інен қ олдануғ а мү мкіндік береді. Мысалы, педагогикалық жоғ ары оқ у орындарында студенттердің жобалағ ан сабақ сценариін жү зеге асыруда ә р-тү рлі мектептерде ә р-тү рлі сыныптарда қ олдану.

Оқ у жоспарын презентациялаудың ерекшеліктері. Жобаның соң ғ ы ө німін презентациялау ә леуметтік маң ызы бар акт болып табылады, сондық тан оғ ан ү лкен мә н берілу қ ажет. Оғ ан қ атысушылардың кө лемін кең ейту: эксперттер, достар, ә ріптестер, ө німді қ олданушылар, БАҚ, жобағ а болашақ та қ атысушылар. Оқ у жобасын презентациялау жағ дайында оғ ан жоғ арғ ы оқ у орындарының ө кілдерін, ғ алымдар, методистер, ата-аналар, аттестациялық комиссия мү шелерін қ атыстыруғ а болады, себебі олардың бұ л жетістіктерге қ ызығ ушылығ ы жоғ ары болады.

Презентация ә р-тү рлі субъектілердің алынғ ан нә тижелерді алғ ышарттау мақ сатында болады. Соң ғ ы нә тижеде қ арама қ айшылық туындамас ү шін жоба жетекшісі ә р тү рлі нә тижелерді ү йлестіру ү шін қ атысушыларғ а қ алай кө мек беруін алдын ала ойластыру қ ажет.

Ө німді презентациялау кезінде жоба қ ұ раушылардың қ атысуы міндетті. Бұ л ө те қ иын сә т, себебі қ атысушылардың ең жарқ ын типіне жауапкершілік артады. Кө п жағ дайда жобағ а ү лесі анағ ұ рлым аз тұ лғ алар болып табылады. Сонымен қ атар жобағ а шығ армашылық пен, ө німді іс-ә рекетпен ү лес қ осқ ан балалар мен ересектер бар, алайда олар жұ ртшылық алдына шық қ ысы келмейді. Мұ ндағ ы педагог шеберлігі ә р қ атысушығ а презентацияда ө з орнын тауып беру. Яғ ни, концептуалды ойлар мен қ ағ идаларды жобалаудың барлық кезең інде жоспарлы біртұ тас басқ ару.

Ә р жоба ү шін оның кезең дерінің жү зеге асуы ерекше тү рде болады. Француз философы жә не ә дебиетшісі Г.Башлер ойынша, материалды жоба интеллектуалды жобағ а қ арағ анда орындалу барысында ерекше қ ұ рылымғ а ие болады.

Жобалауда қ иял мен ерік синтезімен жұ мыс жасалады. Кез-келген жобаны жү зеге асыруда ұ зақ уақ ытқ а созылатын ерік кү ші қ ажет. Жобалауды жоспарлау барысында-ақ оғ ан қ андай кү ш, қ анша уақ ыт керктігі тү сінікті болады.

Мысал ретінде «Мектеп - қ ұ қ ық тық аймақ» жорбасы бойынша жоспар-сызба жұ мысының мазмұ нын қ арастырсақ.

1. Ә леуметтік сауалнама «Сізді бә рінен бұ рын қ андай қ ұ қ ық тық мә селелер мазалайды?».

2. Қ абырғ а тақ тасын безендіру «Баланың мектептегі қ ұ қ ық тары».

3. Семинар жұ мысына қ атысу «Жалпы білім беретін мекемелерде бала қ ұ қ ығ ын қ орғ ау бойынша қ ұ зырлық».

4. Рубрикалар жұ мыс мен безендіру: қ ұ рдастар арасындағ ы қ атынастарда толеранттылық мә селесі бойынша «сұ раймыз - жауап береміз».

5. «Ө зің е ө зің кө мектес» акциясы. Балалар мен олардың ата- аналарына қ алалық психологиялық кө мек беру орталығ ының сенім телефонының жұ мысымен танысу.

6. Сынып сағ аттарын жү ргізу:

· Агрессия, онымен қ алай кү ресуге болады;

· Бала қ ұ қ ық тары туралы конвенция;

· Виктимология қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ рбаны туралы ғ ылым;

· Виктимді мінез-қ ұ лық.

7. Адам қ ұ қ ығ ы Декларациясының қ абылданғ ан кү нін дә стү рлі тойлау: «Ашық микрофон».

8. «Гимназияның мекеп ө міріне қ атысушылар ережесін» ө ң деу жә не қ абылдау.

9. Қ атысушылардың қ ұ қ ығ ымен гимназияғ а дайындығ ына ә леуметтік сауалнама жү ргізу.

10. Жобаның мақ саты бойынша қ атысушылар, ата-аналар жә не мұ ғ алімдер арасында тү сіндіру жұ мысын жү ргізу.

11. Қ ұ зырлық ты таң дауды ұ йымдастыру.

12. «Жас қ ұ қ ық шылар» клубы жұ мысын ұ йымдастыру. Балалар мен ересектердің біріккен отырысын жү ргізу.

13. Қ атысушылардың қ ұ қ ық тарымен, міндеттерімен жә не жауапкершіліктерімен таныстыру.

14. Ә леуметтік жобаны қ орғ ау.

Жоба-график бойынша жұ мыс атқ ару мерзімінен бө лек оларды дайындау жә не анализдеу жү ргізіледі.

Жобаны жү зеге асыру кезең інен соң бастапқ ы ойды жү зеге асыру бойынша тікелей жұ мысты аяқ тайтын рефлексивті кезең болады. Шынында жақ сы жоба болса, онда жобадан кейінгі кезең де болуы керек, ол жобаның нә тижесін алғ аннан соң белгілі болады.

3.Рефлексивті жә не жобадан кейінгі кезең. Аяқ талу кезең індегі жұ мыс екі негізгі процедурамен жү зеге асады. Бұ л экспертиза жә не рефлексия.

Рефлексия (латын тілінен reflexio – кейінге қ ару) – субъектінің ішкі психикалық актілер мен кү йін ө зін ө зі тану процесі. Рефлексия – бұ л тек қ ана тұ лғ аның ө зін-ө зі тану ғ ана емес, басқ алар оның тұ лғ алық ерекшелігін эмоционалды жай-кү йін қ алай біледі жә не тү сінетінін анық тау болып табылады. Рефлексивті процестер ө зіндік сана мен іс ә рекет анализімен байланысты, сонымен қ атар тұ лғ ааралық қ арым-қ атынас мә нін тү сінумен байланысты.

Жобаны қ орытынды бағ алау жә не экспертиза алынғ ан ө німді болжаммен сә йкестігін анық тауғ а мү мкіндік береді; қ ажет жағ дайда ө згертулер енгізіп, жобалық материалдарды қ олдануғ а шешім қ абылдау қ ажет. Жобаны бағ алау тү рлі тә сілдер арқ ылы жү зеге асады:

· Тә уелсіз эксперттер кө мегімен;

· Белгілі критерийлерге сә йкес жоба нә тижесін бағ алау;

· Жобалаудың мақ саты, тү рі, жү зеге асу ә дістерімен оның табысты жә не жү йелі біріккен іс-ә рекеті бойынша рефлексия барысында;

· Белгілі-бір ережемен қ ұ рылғ ан процесс ретінде жобалау бойынша рефлексия барысында;

Рефлесивті кезең тек қ ана ө німді бағ алау емес, сонымен қ атар жобаның адамдық нә тижесі де қ арастырылады. Оны «Жоба сабақ тары» деп атауғ а блады, педагог оны дұ рыс ұ йымдастырса оғ ан ү лкен жү ктеме тү седі. Рефлексияғ а жоба барысы жә не қ атынас жү йесі жатады. Жобадан шығ у барысындағ ы рефлесия – бұ л біріккен іс-ә рекетте жинақ талғ ан тә жірибе бойынша қ атысушылардың бірін-біріне қ атынасы. Қ орытынды рефлексияда жоба уақ ыты бір жү йеге келеді. Бұ л ө зің ді сырттай бақ ылау – «осында жә не қ азір». Бұ л болашақ қ а ұ мтылу. Мә дени тә жірибеде рефлексияның кө птеген тү рлері, тә сілдері, жеке, топтық, ұ жымдық техникалары жинақ талғ ан. Педагог тек қ айсысын таң дауды білу қ ажет. Педагог тарапынан процедураны ұ йымдастыру алдын ала ойлануды талап етеді, ол:

· Қ атысушылардың негізгі санына қ атысты рефлексия пә нін таң дау;

· «Ойлау маршруты» алдың ғ ы оның функционалды біртұ тас қ ұ рылымы;

· Алдағ ы рефлексияның тү рін жә не оның категориалды контексін анық тау;

· Рефлексивті іс-ә рекетті бір жү йеге келтіру (регламент, ережелер);

· Рефлексивті акттің толық тылығ ына қ ажет «белсенді кемелдену» ұ станымын қ алыптастыру тә сілін болжау;

· Рефлексивті іс-ә рекет барысында кез-келген ойғ а психологиялық дайындық ты қ алыптастыру;

Иллюстрация ретінде ә леуметтік-педагогикалық жобаның бірінде рефлексия ә дісімен балаларды оқ ыту жү ргізіледі. Бірінші сабақ та балаларғ а тү сінік мә нін тү сіндіреді. Содан жетекшілер методистер-инструкторлар кө мегімен балалар рефлексия дағ дыларын ө ң деу жү ргізіледі: топпен жә не топ ішінде болып жатқ анды тү сіну; сабақ уақ ытысында туындағ ан ойлар, кү йзелістер, сезімдерді сипаттау. Рефлексия барысында жү ргізуші қ атысушылардан олардың жай-кү йін, жұ мысты жақ сарту тілегін, болып жатқ ан жайғ а қ атысын, біріккен іс-ә рекетке ө з ү лесінің бағ асын, тренингтік жағ дайды тү сінуді анық тайды. Кездесудің топтық жә не тұ лғ алық нә тижесіне балалардың кө ң ілін аудару. Алынғ ан нә тижені жобалаудың ә р тү рлі жағ дайларында қ олдануғ а болады.

Жобадан кейінгі кезең жобалық іс-ә рекеттердің аяқ талуынан кейін тікелей жү реді. Бұ л кезең де жобағ а қ атысушылардың қ ызығ ушылық тары, іс-ә рекеттері жоба ө німінің болашақ тағ дырына жә не ө міршең дігіне ә сер етеді. Мұ нда ә р тү рлі нұ сқ алар мү мкін.

1. Жаң а жобағ а ө ту.

2. Басқ а жобамен интеграция.

3. Жоба нә тижесіне сә йкес жаң а ұ йымның жұ мысы басталады.

4. Жобалық іс-ә рекетте субъект статусы ауысып отырады.

5. Жоба мекен-жайының ауысуы.

6. Жобаны басқ а дең гейлерге тарату (административті, федералды, халық аралық).

Осылайша, кез-келген жобаның қ ұ рылымы тө ртке бө лінеді.

1. Жобаалды кезең (мұ ны тағ ы алдын алу немесе стартты деп атайды).

Топ ішіндегі процедуралар: зерттеу (диагностика), проблематизация, концептуализация, мақ саттау, қ ұ ндылық ты-мағ ыналы ө зін-ө зі анық тау, жобаны қ алыптастыру, оны алдын-ала ә леуметтендіру.

2. Жобалау кезең і (жобаны жү зеге асыру).

Жобаішілік кезең процедуралары: мақ сатты, қ ызметтерін, міндеттері мен жұ мыс жоспарын айқ ындау; жоспарланғ ан жоба іс-ә рекетін кезең мен жү зеге асыру; кері байланыс негізінде оның қ атысушыларының іс-ә рекетін жә не жобаны тү зету; жоба ө німін алу жә не ішкі ө ң деу; жұ мыс нә тижесін презентациялау жә не сыртқ ы экспертиза.

3. Рефлексивті кезең.

Жобаішілік кезең процедуралары: жоба барысы, нә тижесі бойынша рефлексия жү ргізу (нә тиженің бастапқ ы оймен сә йкестігі, алынғ ан ө нім сапасы, біріккен іс-ә рекет жә не қ атынас сапасы, ө німді қ олдану жә не жобаның даму болашағ ы).

4. Жобадан кейінгі кезең.

Жобаішілік кезең процедуралары: апробация, жобалық іс-ә рекеттің ө німі мен нә тижесін тарату(диссеминация); жобаны жалғ астыру нұ сқ аларын таң дау.

Педагогикалық қ атынаста барлық жобалық іс-ә рекеттер, кезең дер маң ызды болып табылады. Олардың ә рқ айсысын білімдендіру процесі деп қ арастыруғ а болады, онда қ ұ ндылық тар, нормалар, коммуникативті, шығ армашылық қ абілеттері қ алыптасады. Жоба жетістігі ә р-тү рлі тә сілдер мен амалдармен қ амтамасыз етілуімен сипатталады.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары.

1. Біреудің жинағ ан ақ параттардың жобағ а тұ тастай пайдасын қ алай анық тауғ а болады?

2. Жобалық іс ә рекетті жоспарлау кезең інде жұ мсалатын кү шті бө лу қ алай жү реді?

3. Неге кез-келген жоба тө рт кезең нен тұ рады?

Негізгі ә дебиет:

1. Ильин Г. Л. Проективное образование и реформация науки. - М., 1993.

2. Крюкова Е. А. Введение в социально-педагогическое проектирование. — Волгоград, 1998.

3. Соколов В. М. и др. Проектирование и диагностика качества подготовки преподавателя: Монография. — М., 1993.

Қ осымша ә дебиет:

1. Бейсенбаева А.А. Теория и практика гуманизации школьного образования. – Алматы, 1998.

2. Педагогические основы проектирования образовательных систем нового вида. — СПб., 1995.

3. Ромишовский А. Д. Проектирование систем обучения: Пер. с англ. — Лондон; Нью-Йорк, 1981.