Орытынды

Қ орытындылай келе Жайық ө ң іріндегі ө неркә сіптің жә не ауыл шаруашылығ ының дамуы табиғ ат ресурстарын кең інен пайдалануды талап етеді. Ө неркә сіпті дамыту қ оршағ ан ортаның ластануына, адамның денсаулығ ының бұ зылуына, су мен ауа сапасының нашарлауына себепші болады. Ол ө з кезегінде жер ресурстарының бұ зылуына, эрозияғ а ұ шырауынан, фауна мен флораның сиреп немесе жайылып кетуіне жол береді.

Ару Жайық тың жыл санап арнасы тартылып, суы тартылып, ластанып, жалпы экожү йесінің дабыл қ ағ арлық жағ дайғ а жеткенін біз ьіраз жылдан бері басты тақ ырыбымызғ а айналдырып келеміз. Жайық республикадағ ы кеме қ атынасына қ олайлы екінші ө зен саналады. Сонау 1920 жылы халық депутаттары кең есінің Жайық -Каспий кеме жолын қ ұ ру туралы шешімі қ абылданғ аннан кейін ө зеннің бұ л бағ ыттағ ы маң ызы артты. Жайық тың арнасын терең дету, тазалау жұ мыстары сол жылдардан кү ні кешеге дейін мү лдем жү ргізілген жоқ. Тек соң ғ ы уақ ытта бірер техника, қ аржы бө ліне бастағ аннан кейін бұ л сала ептеп жанданып келеді. Жайық ө зенінің тағ дыры-еліміздің тағ дыры. Осынау табиғ аттың ұ лы сыйын тиімді пайдаланудың орнына қ азіргі таң да одан айрылып қ алу қ аупі туып отыр. Ә сіресе, Жайық тың бойын жайлағ ан жә не ө зеннің жағ асын да ә жетке жарататын тұ рғ ын, ірі кә сіпорындар мен шаруашылық басшылары «судың сұ рауы барын» ұ мытып кетуі дағ дығ а айналдырғ ан.

Жайық ты сақ тап қ алу ү шін не істеуіміз керек?

1.Жайық суын қ алпына келтірудің жолы ретінде Атырауда су сақ тайтын қ оймалар салу қ ажет.

2.Судың есебі дұ рыс алынуы керек. Мә селен «ауыз суды ө ндіріске пайдалануғ а болмайтыны су туралы кодексте жазылғ анымен, ә кімшілік кодексте оғ ан салынатын айыппұ л кө лемі қ арастырылмағ ан».

3.Суды ластағ аны ү шін тө лем АҚ Ш-тағ ы ө лшеммен тө ленуін талап ету қ ажет.

4.Қ алдық судың қ ұ йылуына іс жү зіндегі бақ ылауды жү зеге асырып, қ азіргі кезде пайдаланып отырғ ан су тарту қ ондырғ ыларын тиімді қ ондырғ ылармен жарақ тандыру.

5.Ө неркә сіп, ауыл шаруашылығ ы жә не тұ рмыстық қ ажеттерге арналғ ан су тарту кө лемін қ ысқ артуды тә ртіпке келтіру есебінен ө зенге қ ұ йылатын су кө лемін арттыру.

6.Ө зен суын тұ рақ ты тазартып отыратын жә не су шығ ынын реттеуші кешенді қ ондырғ ы салуды талап ету қ ажет.

7.Ө зеннің су жү йелерін тазалайтын балық тарды келешекте канал немесе арық суларында ө сіруді қ олғ а алғ ан жө н.

8.Халық тың саулығ ын кешенді тексеруден ө ткізу керек.

9.Облыстың елді-мекендеріндегі тазарту ғ имараттары мен канализация желілерін қ айта жө ндеу керек.

10.Сарқ ынды суларды тазарту ә дістерін жетілдіру, су ү немдеуші технологияларды енгізу керек.

11.Тазарту ғ имараттарының қ ұ рылысын салу қ ажет

12.Облыстың кә сіпорындарында қ айталама сумен қ амтамасыз ету жү йесін пайдалану ластаушы заттардың ағ ынының су кө здеріне қ осылуын азйтуғ а ә келеді.

13.Жайық ө зенін мемлекеттік ерекше маң ызы бар объектілер тізіміне қ осу қ ажет.

14.Оғ ан ерекше қ орғ алатын аймақ деген мә ртебе беру керек.

15.Ө зен астын тазарту жә не терең дету жұ мыстарына қ аржы кө лемін кө бейту мә селесін шешу керек.

16.Ең басты, шешуші фактордың бірі- Жайық ө зені бойында ғ ылыми зерттеулерге негізделген контрегулятор қ ұ рылысын салуды ойластыру қ ажет.

17.Ө зеннің су қ орғ ау аймақ тарында орналасқ ан кү л тө гу, қ оқ ыс жинау, қ алдық сақ тау орындарын қ айта ө ң деу жә не залалсыздандыру қ ажет.

Сонымен қ атар, Жайық ө зенінің тү бін терең детіп қ азу арқ ылы оның ағ ысын арттыру жә не жағ алауын қ ұ лаудан қ орғ ау мақ сатында биылғ ы жылы табиғ атты қ орғ ау шаралары есебінен Атырау облысы шең берінде «Ө зеннің сулылығ ын арттыру жә не гидрологиялық режимін жақ сарту» жобасы жасақ талуда. Бұ л жобалар жасалып біткеннен кейін республикалық бюджеттен қ аржыландыру ү шін тиісті ведомстволарғ а ұ сынылатын болады. Бұ л аталғ андар-ел ішіндегі, ө зіміз орындауғ а тиісті бірінші кезекті міндеттер. Ал негізінен, Жайық ө зені-мемлекетаралық проблема.

Жайық трансшекаралық су объектісі болғ андық тан оны сақ тау, қ орғ ау-Қ азақ стан мен Ресей ү шін ортақ міндет. Жайық ө зенінің бассейндік экожү йесін оң алту, су артериясын тү бегейлі жақ сарту екі мемлекеттің бірлесе жасағ ан іс-қ имылына тә уелді.Сол себепті мемлекетаралық комитет қ ұ ру қ ажет жә не трансшекаралық Жайық ө зенін бірлесе пайдалануда мемлекетаралық келісім қ абылдау қ ажет.

Бү гінде 1992 жылық абылданғ ан екі жақ ты келісім бар. Бірақ, кейін Қ азақ стан да, Ресей де Трансшекаралық су ағ ымдары мен халық аралық Конвенцияғ а (Хелсинки 1992 жыл) қ осылды. Сондық тан болашақ та келісілмей жасалатын іс-ә рекеттерге жол бермеу мақ сатында осы аталғ ан Конвенцияғ а сә йкес екі жақ ты ккелісім қ абылдау ө те маң ызды. Бұ л екі жақ ты қ арым-қ атынасты нақ тыландыруғ а мү мкіндік береді. Сондай-ақ осы келісім негізінде екі мемлекетке тиесілі Жайық ө зенін қ орғ ау мен сақ тауғ а қ атысты мемлекетаралық бағ дарлама керек. Осы ретте барлық алынатын шаралар тек ғ ылыми кө зқ араспен сә йкес болуы шарт.

Қ азір облыс ә кімдігі атынан Қ азақ стан Республикасы Ү кіметіне жә не Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау министрлігіне ұ сыныстар жолданды. Бұ л қ ұ жатта трансшекаралас Жайық ө зені бассейнінің жағ дайын Ресеймен бірлесіп зерттеу мен бақ ылау, ақ парат алмасу, сұ лулық ты арттыту, облыс пен аудандар аумақ тарында гидробекеттердің санын кө бейту, оларды жетілдіру мен автоматтандыру басым бағ ыт болуы қ ажеттігі айтылғ ан.

Ресеймен бірлесіп Жайық ө зені айдынына «Ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тық биосфералық қ орық» мә ртебесін берудің де маң ызы аса зор. Жайық шекаралық аймақ тар арқ ылы ө теді. Сондық тан оны қ орғ ауда «Шекаралық ынтымақ тастық туралы» заң қ абылдануы қ ажет. Оның жобасы тиісті ведомстволарғ а келісімге берілген.

Міне, осы мемлекетаралық кешенді бағ дарлама, бірлескен шаралар, ө з ішіміздегі шаралар жү зеге асырылса, онда ортақ су кө зіне қ атысты туындап отырғ ан қ азіргі кү рделі проблемалар шешімін табар еді.

Жайық – ғ ажап ө зен. Болашақ та Жайық ө зені бекіре тұ қ ымдастарды сақ таудың қ орығ ы болып қ алуы тиіс. Ол ү шін мемлекеттік тұ рғ ыда Жайық ө зенін экологиялық апаттан аман қ алудың кешенді бағ дарламасы жасалуы тиіс.

Ақ Жайық -табиғ аттың сыйы. Жылдар, ғ асырлар бойы ол бізді асырап, халық тың ө суіне, экономиканың ө ркендеуіне мү мкіндік берді.

Бү гін Жайық тың ө зі бізден кө мек кү теді. Сондық тан ө мір ө зені болып отырғ ан осы су кө зін сақ тау-бү кіл мемлекеттік, жалпы халық тық міндет, ұ рпақ тар алдындағ ы парыз.

ОСЫМША