Німнің бәсекеге қабілеттілігінің экономикалық мәні мен маңыздылығын сипаттаңыз.

Бә секеге қ абілеттілік дегеніміз — кез-келген экономикалық объектілерге тә н қ асиет. Физикалық табиғ атына жә не атқ аратын қ абілетіне қ арамай, барлық тауарлар, сондай-ақ оларды ө ндіру, пайдалану жү йелері бә секе мә селесі шең берінде қ арастырылады, тіпті мұ ндай талдау аспектісі абстрактілі емес, нақ ты экономикалық қ ызметтің практикалық мә ні.

М. Эрлих жә не Дж. Хайн пікірлері бойынша бә секе қ абілеті — фирманың ө з тауарын сату қ абілеті.

«Бә секе қ абілеттілік» тү сінігі XX ғ асырдың 70 жылдарында Батыста пайда болды. Шамамен сол уакытта ө німнің бә секе қ абілеттілігі мә селесімен КСРО да айналыса бастады.

Бә секеге қ абілеттілік — ө неркә сіптік ө німнің қ ұ ндық жә не сапалық параметрлерін ғ ана қ амтымай, сондай-ақ кә сіпорын қ ызметіндегі инвестиция мен инновациялық басқ аруғ а, менеджмент дең гейіне тә уелді жан-жақ ты ұ ғ ым.

Ө німнің бә секеге қ абілеттілігі — тауарлардың тұ тынушы қ ажеттілігін жоғ ары дең гейде қ анағ аттандыруын жә не осының арқ асында нарық ты ө з орнын табуы. Басқ а сө збен айтқ анда, бұ л тұ тынушының талғ амына сай келетін жә не оның сатылуын қ амтамасыз ететін онімнің қ асиеттері.

Ө німнің бә секеге қ абілеттілігінің сипаттамалары қ андай? Оның негізгі кұ рауыштарын атап ө тейік:

А. Негізгі қ ұ рауышы ө німнің ө зімен тікелей байланысты жә не оның сапасына кө п кө ң іл аударылады. Кө птеген зерттеулер нә тижесінде ө німді сатып алу туралы қ орытынды шешім (30-35%) оның сапалық сипаттамаларымен байланысты екенін кө рсетеді.

В. Екінші қ ұ рауышы ө німді сату мен сервисімен байланысты. Тұ тынушы кө біне ө німнің сапасы тө мен, бірақ сенімді жә не қ ымбат емес сервиспеи (мысалы, авто-мототехника) сатылатын тауарды таң дайды.

С. Ү шінші қ ұ рауыш бұ л тұ тыкушығ а, субъективті фактор ретінде жағ ымды немесе жағ ымсыз ә серін тигізетінің бә рі.

Кә сіпорын ө німінің бә секеге қ абілеттілігі белгілі бір фактордардың ық палымен қ алыптасады. Олардың арасындағ ы негізгілері:

• Бағ а;

• Сапалық;

• Жаң алык;

• Жарнама;

• Пайдалану сенімділігі;

• Кө ркемдеу, мә нерлеу;

• Буып-тү ю, т. б.

Ө німнің бә секеге қ абілеттілігін оны баска ө німмен салыстырғ анда ғ ана анық талады, бұ л салыстырмалы кө рсеткіш болып табылады. Ол берілген тауардың басқ а тауарынан белгілі бір қ ажеттілікті қ анағ аттандыру дә режесі бойынша айырмашылығ ын кө рсетеді. Тауардың бә секеге қ абілеттілігін анық тау ү шін белгілі бір қ ажеттілікке сә йкес келу дә режесі бойынш басқ а тауарлармен салыстырып қ ана қ оймай, сонымен бірге тұ тынушының тауарғ а жұ мсағ ан шығ ыны мен ө з қ ажеттілігін қ анағ аттандыру ү шін оның ә рі қ арай қ олданылуы да есептеледі.

Ө німнің бә секеге қ абілеттілік мә селесі қ азіргі жағ дайдағ ы ә лемде ә мбебап сипатқ а ие болды.Ә рбір мемлекеттің тұ тынушының экономикалық жә не ә леуметтік ө мірі оның қ аншалық ты табысты шешілуіне қ арай байланысты. Бә секеге қ абілеттілік - мемлекеттің, ө ндірушінің ө нім шығ ару мен ө ткізудің мү мкіншілігінің жиынтығ ы десек те болады. Бә секелік факторының ө зі мә жбү рлік сипатқ а ие нарық тан ығ ыстыру қ орқ ынышы ө ндірушілерді ө з тауарлардың бә секеге қ абілеттілігі мен сапа жү йесімен тоқ таусыз шұ ғ ылдануғ а мә жбү р етеді, ал нарық олардың қ ызметінің нә тижелерін объективті жә не қ атал бағ алайды. Дамығ ан бә секелестік нарыкта Ө НІМНІҢ бә секеге қ абілеттілігі оның коммерциялық табыстың шешуші факторы болып табылады. Бә секеге қ абілеттілік тауардың нарық жағ дайына тұ тынушының қ ажеттілігіне тек сапа, техникалық экономикалық эстетикалық сипаттамалары бойынша ғ ана емес, сонымен бірге коммерциялық жә не ө ткізудің басқ а жағ дайларына (бағ а, жеткізу мерзімі, ө ткізу жолдары, сервис жарнама) байланысты болатын кө п аспектілі тү сінік. Сонымен қ атар ө німнің бә секеге қ абіліттіліктің негізгі қ ұ рама бө лігі болып эксплуатация уақ ытына тұ тынушының шығ ын дең гейі табылады. Басқ аша айтқ анда бә секеге қ абілеттілік - нарық тағ ы табысты анық тайтын гауардың тұ тынушылық жә не қ ұ ндылық (бағ алық) сипаттамалардың кешені, яғ ни бә секелес аналог тауарлардың алдында берілген тауардың артық шылығ ы. Тауарлардың артынан олардың ө ндірушілері тұ рғ андық тан, сә йкесінше бә секе қ абілеттілікті кә сіпорындар, кә сіподақ тар, фирмалар, мемлекеттің негізінде айтуғ а болады.

Ө німнің бә секеге қ абілеттілігін бағ алаудың бірнеше ә дістері бар. Бірак барлығ ының да бір ортақ кемшілігі бар, онда тұ тынушыны қ ызық тыратын ө нім бағ асы мен сапаның қ атынасы ескерілмейді, тек тауардың басқ а қ асиеттерінің жиынтығ ы ретінде анық талады. Осылайша, ө німнің бә секеге қ абілеттілігі біз оның ө німнің бағ асы пайдалы тиімділікке қ атынасындағ ы салыстырмалы бағ а деп анық таймыз. Ә рбір нарыктың ө зіндік бір ерекшеліктері бар. Бағ а ө ткізу кезіндегі ұ сынысты анық тау керек, ал жаң а ө нім ұ сынысы бағ амен ынталандыруы қ ажет. Осылай, егер «бағ а» тек ө німді еткізу қ ұ ралы ғ ана болса, «бә секеге қ абілетті сапа» нарық дамуының жалғ ыз факторы - тек ө німнің белгілі бір кө рсеткіштері ғ ана емес, сонымен бірге ақ ырғ ы тұ тынушығ а бағ ытталғ ан шаралар кешені «Бә секеге қ абілетті сапа» зерттелуі перспективті нарық ты бө лшектеп зерттеуінен басталады:

• жаң а ө німге талаптарды дайындау;

• сапалы шикізат жабдық таушылады таң дау жә не кү шейтілген бақ ылау;

• ө ндірістің барлык кезең дері мен аралық бақ ылауды регламенттеу. Ақ ырғ ы ө німнің шығ у кезең інде ол барлық белгілі бір сипаттамаларғ а

(яғ ни бағ алық ниша мен нарық қ а шығ удағ ы бастапқ ы бағ а, оның мақ сатты сегменті анық талады ө ндірілетн кө рсеткіштер мен қ асиеттер) сә йкес келу керек. Бә секеге қ абілетті сапаның ажырамас белігі сервистік қ ызмет кө рсету дең гейі болып табылады. ө німнің нарық та ө мір сү руі ү шін соң ғ ы мә селе ө те маң ызды болып келеді жә не ол нарық тық жағ дайлардың ө згеруіне тез жә не нақ ты жауап беруі тиіс.