XIV – XVI ғасырлардағы музыка өнері

Орта Азия, Араб халифаты, Иран, Ү ндістан, Қ ытай, Жапон елдерінде феодалдық музыка мә дениетінің ерекше тү рі пайда болды. Мұ нда халық тық жә не сарайлық шығ армашылық ү рдістер жақ сы дамыды. Мұ қ ам, мақ ам, рок сияқ ты жанрлар айрық ша кө рініс тапты.

Қ айта ө рлеу (XIV – XVI ғ асырларда) дә уірінде Батыс, Орталық Европа елдерінде музыка мә дениеті буржуазиялық сипат ала бастады. Тұ рмыстық ә ндер мен аспаптық ә уендерге қ ызығ ушылық басым болды.

Виола аспабын скрипка, виолончель аспаптары ауыстырып, оны жасаушы

А. Н. Амати, Дж. Гварнери, А. Страдивари (Италия) сияқ ты шеберлердің аттары ә лемге ә йгілі болды.

Рококо – француздың аспаптық музыкасы

Иоганн Себастьян Бах (1985 - 1750)

Иоганн Себастьян Бах – неміс халқ ының ұ лы композиторы. Ол «Матфейге ің кә рлік», «Иоанғ а ің кә рлік» жә не «Қ ұ діретті месса» сынды ірі вокалды – аспаптық шығ армалар жазды. Діни тақ ырып, адам баласының дү ниедегі орны ө мір мен ө лім туралы терең философиялық толғ анысына арқ ау болды. Оның оркестрге арналғ ан «Бранденбург концерттері» деп аталатын 6 концерті, оркестрлік сюиталары, органғ а арналғ ан шығ армалары, партиталары жә не т.б. кө птеген шығ армалары бар.

Тақ тада «Музыкалық сауаттылық» сө здік плакаты ілінеді.

Концерт – музыканың кө лемді жанрының бірі. Концерт сө зінің екі тү рлі мағ ынасы бар: бірінші, ө нер шеберлерінің қ атынасуымен ө ткізілетін музыкалық кеш; екінші, кө лемді, ә рі кү рделі аспаптық музыка.

Месса – католик дініндегі жексенбі кү ні қ ұ дайғ а қ ұ лшылық та айтылатын діни ә н.

Рондо – музыкалық аспаптарғ а арналып жазылғ ан, негізгі темасы бірнеше рет ө згеріп, қ айталанып отыратын шабытты шығ арма.

Фуга – бір, екі немесе одан да кө п теманы бірінен соң бірін барлық дауыста пайдалана отырып, имитация негізінде жү ргізіп отыруғ а негізделген полифониялық шығ арма.

Симфония – грек сө зі, «дыбыстар бірлестігі» деген мағ ына береді.

Классикалық музыка – ең биік кө ркемдік талапқ а сай, терең мазмұ нды, «уақ ыт сынынан» сү рінбей ө ткен, музыка ө нерінің алтын қ орына енген шығ арма.

Менуэт – француз биі. Мену – қ азақ ша аз деген сө з. XVII ғ. бастап менуэт жанры биге айналды.

Прелюдия – музыкалық аспаптарғ а арналып жазылғ ан, пьесалардың алдында ойналатын шағ ын бө лім.

Кантата – музыкалық аспаптардың сү йемелдеуімен орындалатын вокалдық шығ арма.

Токката - ө те тез, анық екпінде орындалатын фортепиано немесе органғ а арналғ ан виртуозды аспаптық пьеса.

Полифония – бір уақ ытта естілетін – кө п дауысты музыка.

Италиян музыкасы

Италиян музыкасы - Италия музыкасының тү п-тамыры Ежелгі Рим музыка мә дениетінен басталды.

VI ғ асырда Рим Византиямен бірге литургиялық ә ннің даму орталығ ы болды. Милан архиепископы Амвросий антифондық ә нұ ран айту тә жірибесін бекітті. VI ғ асырдың соң ында христиан литургиясы пайда болды, оның музыкалық (ә уендік) жағ ы дұ рысталды. Сол кезде Римде ашылғ ан ә н мектебі (" Схола канторум") ө зінше бір ә н ө нерінің академиясы болды.

VIII-XIV ғ асырларда Италиян музыкасының дамуы

Арфа

VIII—IX ғ асырларда ә уендік стиль жә не григорияндық ә н бірікті, бұ ғ ан ү лкен кө ң іл бө лген — ең ірі орта ғ асыр музыкатанушысы (теоретик) Гвидо де Ареццо (XI ғ асырда оның ең бектерінде кө п дауыста айтудың тү рлері жазылғ ан). XIII ғ асырдың соң ына дейін Италия музыкасы (ә уені) монодиялық болды. Бір дауыстан кө п дауысқ а ө ту Италияда XIII ғ асырдың соң ында, XIV ғ асыр басында жү зеге асырылып, Италия музыкасының жаң а ө рлеуінің негізі болды (бұ л дө уір музыка трактаттарында Ars nove деп аталды). Бұ л ө нердің негізгі ошақ тары Флоренция, Венеция, Падуя болды.Мадригал, качча, баллата кө п дауысты Италия музыкасының жанрын білдіреді. Жоғ ары топ (зиялы) музыкасы рухани дү ниеге ә сер етті.

Ars nove дә уірінің кө рнекті ө кілдері: сазгер Джованни да Фиренце, Якопо да Болонья (бірінші рет ү ш дауысты кіргізді); Ф.Ландино, теоретик Маркетто Падуанский. XIV ғ асырда аспапты ә уен кең тү рде дамыды. Сол кездегі аспаптар —лютня, арфа, фидель, флейта, гобой, труба, органның ә р тү рі

.XVI-XVIIғ асырлардағ ы Италиян музыкасының ө ркендеуі

Вивальди Антонио

XV ғ асырда кө п дауысты ә нді (ә уен) римдік католиктер айтты. Бұ ғ ан ық пал еткен nana капелласында қ ызмет еткен Нидерланд мектебі. Сикстиндік капелла, қ асиетті Петр (екеуі де Римде) соборының хор капеллаларында ә р елдің ең жақ сы (шіркеулік он) шеберлері жиналатын. XVI ғ асыр Италия музыкасы Еуропа музыка мә дениетінде алдың ғ ы қ атарда болды. Шіркеулік капеллалармен бірге, оның ошағ ы болып қ олө нер цехтық бірлестіктер, ә дебиет жә не ө нердісү йетіндердің ү йірмелері жұ мыс істеді. Ең ірі жә не кө рнекті мектептер — Рим жә не Венеция мектептері болды. Рим мектептерінің сазгерлері жоғ ары сатыда дамығ ан полифониялық ө нерді шығ арды, мұ нда Нидерланд мектебінің ең жақ сы жетістіктері Ренессанс эстетикасының рухында болды. Рим мектебінің хор полифониясының шың ы гомофондык хаттардың дамығ ан элементтері бар Палестрин музыкасы болды.

Винициан мектебінің негізін қ алаушы 35 жыл Сан-Марко соборының капелласын басқ арғ ан Нидерландлық А.Виллартболды (1527). Бұ л мектептің дамуы А. жә не Дж.Габриелли шығ армашылығ ымен байланысты. Венециандық тардың ө нері дыбыстық палитраларының кереметтігімен, ашық колоритті ә серлердің кө птігімен ерекшеленеді. Кө п хор принципі оларда кең дамыды. Венециандық сазгерлер аспапты музыканың жаң а тү рінің дамуына ық пал етті. Аспаптардың қ ұ рамы кө бейді. Бұ л кезең де виоланың классикалық тү рі дамыды, скрипка кә сіби аспап болды. Ол ертеде халық тың тұ рмыстык музыкасында белгілі болғ ан. Ең басты аспап болып лютня мен орган қ ала берді. XVI ғ асырғ а тә н аспапты музыка жанры — ричеркар, фантазия, канцона, каприччо. А. жә не Дж.Габриелли ең алғ ашқ ы камералық ансамбльдің жә не оркестрлік музыка ү лгілерін жасады. Ә р тү рлі аспаптық топтардың контрастық принципі барокко музыкасына тә н, кейін келіп концерт жанрында дамыды.

Мадригал мектебі, Венеция мен Римнен басқ а Миланда, Флоренцияда, Феррарда, Неапольде болды. Бұ л жанрдағ ы жетістіктер (XVI ғ асырда соң ы — XVII ғ асырда басы) Л.Маренцио, К.Монтеверди жә не Джезуальдо ди Веноза шығ армашылығ ымен байланысты. Қ айта ө рлеу дә уірі Италиядағ ы музыкалық -теориялық ойлардың дамуына септігін тигізді. Жаң а уақ ыт гармониясын оқ удың негізін қ алағ ан Дж. Царлино. Италия музыкасының ең бай тү рі — халық ә ндері мен билері (сальтарелло, форлана, тарантелла, сицилиан, т.б.). Халық музыкасы кә сіби музыка шығ армашылығ ына ә сер етті.

Операның пайда болуы

Соң ғ ы Ренессанс дә уірінің музыка ө нері Италия бароккосында кө рініс тапты, жаң а жанр — опера пайда болуына байланысты. 1581 жылы В.Галилей " Ежелгі жә не жаң а музыка туралы диалог" деген пә лемикалық трактат жазды. Галилейдің ойларын 1570 жылда Флорентий камератасына біріккен бір топ ақ ындар, музыканттар жә не гуманист-ғ алымдар қ олдады. Бұ л ү йірменің кайраткерлері Я.Пери мен О.Ринуччини ең алғ ашкы " Дафна" жә не " Эвридика" (музыкасын жазуғ а 1600 жылы Дж. Каччини қ атысты) операларын жазды. Кейінірек " Эвридика" операсына Дж. Каччинилибретто жазды; ол " Жаң а музыка" деген бір дауысты мадригал мен ария жинағ ының авторы; ө з операларына тә н стилистикалық принциптерді дамытқ ан. Бұ л мә нерге " жаң а стилъ" немесе " бейнелеу стилі" деген ат берілді. К.Монтеверди операғ а драматизмді кіргізді, оның шығ армашылығ ының шың ы — " Помпейдің тақ қ а отыруы" операсы. Венецияда операны бә рі кө ре алатын болды, ал 1637 жылы мұ нда ең алғ ашқ ы " Сан-Кассиано" деген опера театрыашылды. Мифологиялық тақ ырыптың орнына тарихи сюжеттер, драмалық жә не батырлық, комедиялық жә не фарстық тақ ырыптар енді.

Римде комедиялық опера жанрының ү лгілері пайда бола бастады (" Кезбе де ү міттенеді" Моццокки жә не Мараццоли, 1636; " Жаман айтпай жақ сы жоқ " Аббатини жә не Мараццоли, 1653). М.А.Чести операларында вокалды рө лдер кө бейді. Оның " Алтын алма" (1667) операсы Еуропа елдерінде кө рсетіле бастады. XVII ғ асырда соң ында Италия операсының дамуындағ ы негізгі рө л Неапольғ а ауысты. Неаполитандық опера мектебінің алғ ашкы ірі қ айраткері Ф.Провенцале, бірақ оның негізгі басшысы А.Скарлатти болды. Ол опера-сериа тү рінің типтік белгілерін бекітті. Ол ә н айту жә не аспапты опера тү рлерін байытып дамытты, сонымен қ атар ол Италия операсының увертюраларын жасады. Операмен тығ ыз байланыста ә деби емес діни ө нер — оратория жаң а жанры дамыды. Бұ л Дж.Кариссими шығ армашылығ ында ө зіндік орын алды. Кейін А.Страделла ораторияғ а драмалық патетика элементтерін енгізді. Дж.Кариссими мен Л.Росси ораторияғ а туыс камералық кантата жанрының шеберлері болғ ан. Шіркеулік музыка авторының ішінде Г. Аллегри, П.Aгостини, О.Беневолиді атап ө туге болады.

Француз музыкасы

Франция музыкасы - қ азіргі Франция аумағ ында бұ рынғ ы замандарда тұ рғ ан галл жә не франк тайпаларыфольклорынан бастау алады. Француз музыкасының іргетасын кұ рғ ан — халық ә н мә дениеті жә не галло-рим мә дениеті болғ ан. Соның ішінде шіркеу музыкалары кө п орын алғ ан. IV ғ асырда христиандардың табыну формасы шығ а бастады, бірақ VIII—IX ғ асырлар бұ л формаларды григориандық литургия ығ ыстырып жіберді. IX ғ асырда шіркеу музыкасының жаң а формалары, соның ішінде секвенция (проза), тропалар пайда болды. Литургиялық драма да осы кезде пайда болды.

XIV-XVIII ғ асырлардағ ы Француз музыкасы

Рамо, Жан-Филипп

XIV ғ асырда " Ars nova" жаң а бағ ыты пайда болды. Оның идеологі — Филипп де Витри. XV—XVI ғ асырлар француздың музыкалық мә дениетінде ү лкен орын алғ ан франко-фламандық мектептің сазгерлері: Ж.Беншуа, Г.Дюфаи, И.Окегем, Я.Обрехт, Ж.Депре. XVII ғ асырда Парижде италиялық сазгерлер мен ә ншілер жұ мыс істеді. Ең алғ аш ұ лттық операларды жарық қ а шығ арғ ан Э.Жаке де ла Гер (" Махаббат триумфы"), сазгер Р.Камбер жә не ақ ын П.Перрен(Пастороль) болғ ан. 1671 жылы " Музыка жә не бидің корольдық академиясы" ашылды. Басшысы хореограф Ж.Б.Люлли болды. Ж.Б.Люлли — Ұ лттық опера мектебінің лирикалық трагедия жанрына кө п ү лес қ осқ ан адам. XVIII ғ асырда опера басты жанр болғ ан, сол кезде Рамо операғ а жаң а реформалар жасап, гармония туралы ұ ғ ым енгізді. XVIII ғ асырда ортасында Жә рмең ке театрлардың ө ткір сатиралық койылымдары ерекше орын алды.

XIX-XX ғ асырлардағ ы Француз музыкасының бағ ыты мен сазгерлері

Альбер Руссель

80—90-жылдары француз музыкасында XIX ғ асырда кең тарағ ан жаң аимпрессионизм бағ ыты пайда болды. Кө птеген француз сазгерлері орыс музыкасына кө п кө ң іл аудара бастады, бү кіл ә лемдік кө рме кезінде Париждеө ткен (1889) орыс концерті Франция ө мірінде ү лкен оқ иғ а болды. XIX ғ асырда аяғ ы — XX ғ асырда бірінші жартысында А.Руссельдің, Ш.Кекленнің, Ж.Роже-Дюкастың, Л.Обердің жә не т.б. шығ армалары жаксы дамып жатты. XX ғ асырда алғ ашқ ы он жылдығ ында урбонизм эстетикасын жақ тағ ан бунтарлық — антибуржуазиялық кө зқ арастағ ы Э.Сати жә не Ж.Кокто ө здеріне кө п кө ң іл аудартты. Олардың басқ аруымен сазгерлердің шығ армашылық бірлестігі — " Алтылық " ашылды. Бұ л бірлестікке шығ армашылық кө зқ арастары ә р тү рлі болса да ұ лттық дә стү рге деген " махаббаты" жаң алық қ а, сонымен бірге карапайымдылық қ а ұ мтылыс біріктіріп отырғ ан Д.Мийо, А.Онеггер, Ф.Пуленк, Ж.Орик, Л.Дюрей, Ж. Тайфер тә різді сазгерлер кірді. " Алтылық " ыдырап кеткеннен кейін Сати жаң адан жас сазгерлер тобын қ ұ рды, яғ ни " Аркеи" мектебін ашты, бұ л мектепке ө ліатағ ы шық пағ ан А. Соге, Д. Дезормьер, М. Жакоб, т.б. сазгерлер кірген еді. Француз музыкасының XX ғ асырда ортасындағ ы ірі ө кілі, опералық ораториялық жанрда жазғ ан Онеггер жә не барлық дерлік жанрда жазғ ан Мийо болғ ан. 30-жылдары кейбір сазгерлердің шығ армасында модернистік тенденциялары кү шейе тү сті.

Париждегі музыканың дамуы

1918 жылы Парижде американдық " Фонтенбло" консерваториясы жә не т.б. музыкалық ғ ылыми зерттеу орталық тары, Париж университеті жанындағ ы музыкатану институты пайда болды. 1935 жылы Ұ лттық музыкалық федерацияқ алыптасты, бұ ғ ан А. Руссель, Ш. Кеклен, Л. Дюрей, Д. Мийо, А. Онеггер, т.б. жә не жазушылар Л. Арагон, Л. Муссинакенді. 1967 жылы Франция радиосында жаң а филармониялық оркестр ашылды. 1977 жылы Ұ лттық сазгерлер бірлестігіашылды. Париж — ЮНЕСКО жанындағ ы Халық аралық музыкалық кең ес резиденциясы. Францияда Халық аралық пианистер мен скрипкашылар конкурстары ө теді. 1964 жылы Халық аралық гитара аспабында ойнау конкурсы ө тті.Тулуз қ аласында вокалистер конкурсы ө теді (1954 жылдан бері), 1951 жылдан бері Безансонда Жас дирижерлер фестивалі ө теді. Кө птеген Франция қ алаларында 60-жылдары опера театрлары, симфониялық оркестрлер, музыкалық оку орындары ашылды.

Франц Шуберт

Франц Петер Шуберт Franz Peter Schubert
Негізгі ақ парат
Қ айтыс болғ ан кү ні	19 қ араша 1828
Қ айтыс болғ ан жері	Вена, Аустрия империясы
Мемлекет	Аустрия империясы
Мамандық тары	композитор
Аспаптары	скрипка, фортепиано

Франц Петер Шуберт (нем. Franz Peter Schubert; 31 қ аң тар 1797 жыл, Вена қ аласының маң ындағ ы Лихтенталь — 19 қ араша 1828 жыл, Вена) — австрия композиторы, музыкадағ ы романтизм бағ ытының негіздеушілерінің бірі. Фридрих Шиллердің, Иоганн Вольфганг фон Гётенің, Генрих Гейненің жә не т.б. сө здеріне жазылғ ан 600-ден астам вокалдық композицияның авторы; 9 симфония, кө птеген камералық музыка жә не фортепьянолық музыка шығ армаларының авторы.

Қ азіргі заманғ а дейін Шуберттің шығ армалары классикалық музыканың белгілі нышандары болып есептеледі.

ө мірдерек

Франц Шуберт оқ ытушы отбасында туғ ан. Музыкағ а бала кезінен қ ұ мар болып, ә уелі ә кесінен (скрипка), ағ асы Игнацтан (фортепиано) жә не шіркеу регенті М.Хольцерден (ә н бойынша) сабақ алды.

1808 – 13 жылы Вена сарайының капелла ә ншісі. А.Сальеридің шә кірті болды, кейіннен композиция бойынша да (1812 – 16) тә лім алды. 1814 – 17 жылы жалпы білім беретін мектептегі мұ ғ алім ә кесінің кө мекшісі болды.

1818 жылы Вена қ аласына қ оныс аударып, жеке ү йлерде музыкадан дә ріс берді, сонымен бірге музыкашығ арумен де айналысты. Осы жылдары Шуберттің айналасына қ олдаушылар тобы жиналып, оғ ан қ аржылай кө мек кө рсетті, ә нші М.Фогль композитор ә ндерін барынша насихаттап отырды. Достары мен таныстары ортасында Шуберт шығ армалары ә рдайым орындалып, мұ ндай отырыстар “шубертнамалық ” кештер деп аталды.1821 жылдан Шуберт шығ армалары баспадан да жарық кө ре бастады. 1823 жылы ол Штирий мен Линц музыка одағ ының қ ұ рметті мү шесі болып сайланды.

1828 жылы 26 наурызда Вена қ аласында Шуберт шығ армаларының концерті табыспен ө тті. Бірақ сол жылдың кү зінде іш сү зегіне шалдық қ ан Шуберт 31 жасында дү ние салды.

Шуберттің шығ армалары

Шуберт шығ армалары Венаның халық тық музыка мә дениетімен тығ ыз байланысты. Ол музыка романтизмнің алғ ашқ ы ірі ө кілі болды.

Шуберт 7 опера (“Альфонсо мен Эстрелла”, 1822, 1854 жылы қ ойылды; т.б.), 6 зингшпиль, 9 симфония, 10 увертюра, октет, ішекті аспаптарғ а арналғ ан квинтет (до мажор, 1828), фортепианолық квинтет(“Форель”, 1819), 22 ішекті квартет, фортепианолық трио, фортепианолық сонаталар (ля мажор, 1819; ля минор, 1823; си-бемоль мажор, 1828), экспромттар мен фантазиялар, 4 қ олмен ойнау ү шін жазылғ ан фортепианолық шығ армалар, хорлар (100-ден астам) мен ә ндер (600-ден астам) жазды.

Композитор шығ армаларының негізгі бір саласы – ә н (И.В. Гетенің, Ф.Шиллердің, Г.Гейненің, В.Мюллердің, т.б. сө здеріне жазылғ ан) жанры. Ол ә н музыкасында мә нерлеу тә сілін еркін пайдаланып, бұ л жанрғ а жоғ ары идеялық -кө ркемдік сипат берді, романстың (ә ннің), симфония мен фортепианолық миниатюраның жаң а романтик. тү рлерін туғ ызды. Шуберт шығ армаларында Австрияның кең тарағ ан ә ндерін, сондай-ақ венгр, славян халық тары музыкасы пайдаланылды. Шуберттің кезінде бағ аланбай келген музыкасы кейін бү кіл Еуропағ а ә йгілі болды. Шуберт шығ армасын насихаттауда композиторлар Р.Шуман мен Ф.Лист елеулі ең бек етті. Ресейдің классик. композиторлары П.И. Чайковский, А.Г. Рубинштейн, музыка сыншысы В.В. Стасов, ә дебиет қ айраткерлері А.И. Герцен, В.Г. Белинский, М.Ю. Лермонтов, т.б. Ш-ті жоғ ары бағ алады. Музыка ө нері тарихында оның есімі ұ лы мелодияшылардың бірі болып қ алды. Ш-тің музыка шығ армалары (мысалы, Аяқ талмағ ан симфониясы, т.б.) Қ азақ станның концерт залдарында орындалумен қ атар Қ азақ тың ұ лттық консерваториясы мен музыка мектептердің оқ у бағ дарламасынан да тұ рақ ты орын алғ ан.