Билет № 7. 1. Химияны оқытудың сөздік әдістері, Әңгіме және оның құрылымы

1. Химияны оқ ытудың сө здік ә дістері, Ә ң гіме жә не оның қ ұ рылымы. Ә ң гіме ө ткізудің ә дістемелік ережесі мен амалдары. Ә ң гімелесу, оғ ан қ ойылатын талаптар. Сө з ә дістері тобына мына жеке ә дістер жатады: а) баяндау (дә ріс, ә ң гіме); ә) ә ң гімелесу; б) текспен ө здігінен жұ мыс. «Сө з ә дістері» - тарихи қ алыптасқ ан термин, оны «ғ ылыми тілге негізделген ә дістер» десе жө н болар еді, ө йткені білім жеке сө збен емес тұ тасынан алынғ ан тіл арқ ылы беріледі. Сө з – кө рнекі ә дістер тобына жататын жеке ә дістер: а) кө рнекі қ ұ ралдарды кө рнекі кө рсете отырып баяндау; ә) кө рнекі қ ұ ралдарды кө рнекі кө рсете отырып ә ң гімелесу; б) текст жә не кө рнекі қ ұ ралдармен ө здігінен жұ мыс; Сө з – кө рнекі – сарамандық ә дістер тобына: а) оқ ушылардың ү лестіріліп берілген материалдармен жұ мысы; ә) химиялық тә жірибелер орындау; б) қ ұ ралдар қ ұ растыру, модельдер жасау; в) жазбаша жә не графикалық жұ мыстар орындау жатады; Оқ у материалының мазмұ нына қ арай суреттеу, тү сіндіру немесе мә селе тұ рғ ысынан сипатты болуы мү мкін. Оның қ ұ рылымы ү ш бө ліктен тұ рады: кіріспе, баяндау жә не қ орытынды. Кіріспе бө лімге кіретіндер: мә селе қ ою, баяндаудың мақ сатын жә не маң ызың тү сіндіру арқ ылы оқ ушылардың ынтасын жә не ық ыласың тудыру.Мә селенің жеке бө ліктерің жә не бояндау жоспарын хабарлау. Баяндау бө лімі: жоспарғ а сә йкес ретімен баяндау. Мұ ғ алім алдымен ә р мә селені сұ рақ тү рінде қ ойып, оқ ушылардың назарын аударады, содан соң баяндайды, оқ ушылардың қ алай қ абылдағ анын, тү сінгенін бақ ылайды жә не бекітеді. Ә р мә селе айтылғ ан ретпен баяндалғ ан соң ғ ылыми мә ліметтердің ө мірдегі, ө ндірістегі, социалистік қ ұ рылыстағ ы маң ызы кө рсетіледі. Қ орытынды бө лімде баяндалғ ан материал қ орытылады жә не жү йеге келтіріледі.Суреттеу, тү сіндіру жә не мә селеге негізделген ә ң гіме кезінде оқ ушылардың таным ә рекеті ә р тү рлі жү зеге асады. Мә селеге негізделген ә ң гіме іздестіру ә дісіне жақ ындайды, оқ ушылар білімнің алыну тә сілімен мына сызба нұ сқ а бойынша танысады: қ айшылық жағ дай туатын мә селе – шешу жолдарын қ арастыру я гипотеза – оны дә лелдеу жолы – шешу – қ орытынды. Мә селен, метанның электрондық қ ұ рылысымен таныстыратын мә селе негізінде ә ң гіме ек қ айшылық ты шешу арқ ылы жү зеге асырылады. Бірінші қ айшылық кө міртегі атомының қ ұ рылысы туралы оқ ушылардың білетіні мен метан молекуласының сандық қ ұ рылымы арасында туады. Кө міртегі атомының электрондық қ ұ рылысына қ арағ анда сутегімен қ арапайым қ осылысының формуласы СН₂ болуы керек, бірақ ол – СН₄. Демек, кө міртегі атомының сыртқ ы қ абатындағ ы жұ птасқ ан электрондар ковалентті байланыс тү зуге қ алайша қ атысады? Бұ л мә селені шешу ү шін кө міртегі атомының қ алыпты жә не қ озғ ан кү йі деген ұ ғ ымдар енгізіледі, олардың ә рқ айсысы символикалық сызбанұ сқ алар, электрон-толқ ындық модельдер арқ ылы кө рсетіледі.

Ә ң гімелесу. Диалогтық (екі жақ ты) баяндауғ а жатады. Ә дістің мә ні – мұ ғ алім сұ рақ тар қ ояды да, оқ ушылар жауап қ айтарады, сондық тан кейде сұ рақ -жауап ә дісі деп те аталады. Баяндалғ алы отырғ алы отырғ ан материалдың кейбір мә селелері оқ ушыларғ а бұ рынғ ы кластардан, басқ а пә ндерден, ө мірден жә не т.б. таныс болғ анда қ олданылады. Мұ ғ алім мен оқ ушы іс-ә рекетінің сипаты жә не мақ сатына қ арай бұ л ә діс хабарлама, эвристикалық жә не бақ ылау, қ орытынды ә ң гімелесу ә дістері деп жіктеледі. Ә ң гімелесу мұ ғ алімнің шеберлігін жә не сезімталдығ ын қ ажет ететін кү рделі ә діс, оғ ан қ ойылатын талаптар: 1.Ә ң гімелесудің мақ сатын, негізгі міндетін оқ ушыларғ а жеткізу, белсенді қ атысуғ а ынталандыру; 2.Ә ң гімелесудің мазмұ нын анық тайтын сұ рақ тарды белгілеу жә не жіктеу, қ ойылу ретін жә не тұ жырымдалуын ойластыру; 3.Негізгі жә не қ осымша сұ рақ тардың ара қ атынасын анық тау; 4.Жоспарланғ ан сұ рақ тар бойынша ә ң гімелесу, кластағ ы оқ ушыларды жаң а білім алуғ а ұ мтылдыру, ү немдеу; 5.Ә ң гімелесудің мақ сатынынан ауытқ ымау, уақ ытты ү немдеу; 6.Ә ң гімелесудің нә тижесін жинақ тап, қ орытынды жасау.

2. Химиялық элементтерді жә не олардың қ осылыстарын Д.И.Менделеевтің периодтық заң жә не периодтық жү йесіне дейін жә не кейін оқ ыту ә дістемесі. Д.И. Менделеев ашқ ан периодтық заң – табиғ ат дамуының жалпы заң дарының бірі. Ол химиялық элементтер жә не олардың қ осылыстары туралы білімді бір жү йеге тү сіруге, тү сіндіруге жә не батыл болжамдар жасауғ а мү мкіндік берді. Атомның қ ұ рылысын анық тауғ а, жаң а элементерді ашуғ а жә не синтездеуге жол-жоба кө рсетті. Периодтық заң ның негізінде атомдық физика, геохимия жә не басқ а да жаратылыстану ғ ылымы жедел дамыды.Периодтық заң жә не периодтық жү йе – орта мектептегі химия курсының теориялық негізі. Бұ лардың негізінде қ ұ рылғ ан химияның мазмұ ны ғ ылыми жағ ынан шынайы, жү йелі жә не тү сінікті болып келеді. Сондық тан белгілі методист Д.М. Кирюшкин химияны оқ ытудағ ы периодтық заң ның маң ызын биологиядан сабақ берудегі эволюциялық ілімнің маң ызымен қ атар қ ойды.Периодтық заң жә не атом қ ұ рылысы ө тілген соң химия курсының теориялық дең гейі артады. Оқ ушылардың тү сінуінше химия суреттеме ғ ылымнан теориялық ғ ылымғ а айналады. Химияны оқ ып- ү йренуде дедукцияның маң ызы кү шейеді. Ғ ылыми болжамның қ ұ діретіне оқ ушылардың сенімі артады. Ашылмағ ан химиялық элементтер жә не олардың қ осылыстарының қ асиеттері туралы Д.И. Менделеевтің батыл болжамдарының тә жірибеде расталуы оқ ушыларда мақ таныш сезімін тудырады. Периодтық заң жә не атом қ ұ рылысы туралы оқ у материалын қ арастырудың ү ш тә сілі қ алыптасты.Бірінші тә сіл химия ғ ылымының даму қ исынына негізделеді. Ғ ылымда алдымен периодтық заң ашылып, периодтық жү йе жасалды, соң ынан периодтық жү йедегі заң дылық тарды тү сіндіретін атом қ ұ рылысы туралы мә ліметтер анық талды. Д. И. Менделеев периодтық заң ды тә жірибелік білімге сү йеніп қ орытты, ішкі мә нісін тү сіндіре алмады. Бірақ оның болашақ та дамитынына, жаң а кө зқ араспен толасатынына кә міл сенді. Сондық тан Д. И. Менделеевтің данышпандығ ын, жалпы заң ды ашудағ ы ғ ылыми ерлігін кө рсету ү шін алдымен периодтық заң жә не периодтық жү йе толық ө тілді. Содан соң атом қ ұ рылысы қ арастырылып, периодтық заң жә не периодтық жү йе электрондық теория тұ рғ ысынан қ айтадан оқ ытылды.Екінші тә сіл- біріншіге керісіншіге жү зеге асырылды. Алдымен атом қ ұ рылысы туралы оқ у сатериалы ө тіледі. Соның тұ рғ ысынан периодтық заң дылық тар қ орытылып шығ арылады.Ү шінші тә сіл бойынша периодтық заң мен атом қ ұ рылысы бір мезгілде ө тіледі. Жаң а бағ дарлама бойынша оқ ыту осы тә сілге негізделген. Периодтық заң жә не атом қ ұ рылысы туралы негізгі мә ліметтер 8- класта қ арастырылады да 11- кластағ ы жалпы химия курсында кең ейтіледі.

3.«Су. Ерітінділер.» тақ ырыбындағ ы есептер. Ерітінділер тақ ырыбына есептер шығ ару ә дістемесі. Химия курсында берілетін есептерді дені-ерітінділерге қ ұ рылады. Сондық тан, кү рделі де, негізгі тақ ырыптардың бірі – «Ерітінділерге сан есептерін дегейлеп беру арқ ылы оқ ушылырдың білім дейгейін шығ ырмашылық пен жұ мыс істей алатын жағ дайғ а дейін кө теруге болады.«Ерітінділер» тақ ырыбында шығ арылатын есептердің тү рлері:

- еріген заттың массасын анық тау;

- еріген заттың массалық ү лесін анық тау;

- ерітінділерді ә зірлеу есептері;

- ерітінділер қ атысатын химиялық реакциялардың тең деулер бойынша есептеу,

- ерігіштік коэффициенттері бойынша есептеулер;

- мольдік концентрация бойынша есептеулер;

- берілген концентрациялы ерітінділерді араластырып, жаң а ерітінді даярлау есептері..

Жалпы бұ л есептерді шығ арудағ ы негізгі шарт: есептегі шамалар арасындағ ы пропорциялық тә уелділікті анық тау. мысалы, заттың массасы, кө лемі, тығ ыздығ ы, моль, мольдік массасы, мольдік кө лемі арасындағ ы тә уелділік. Есептер тө рт нұ сқ ағ а топтастырылады. Мұ нда жең ілден сатылап қ иынғ а кө шу ұ станымын қ олданады. А₁→ A₂→ A₃→ B₁→ B₂→ C₁+C₂. Мұ ндағ ы А нұ сқ асы 1балл, В нұ сқ асы – 2-3балл, С нұ сқ асы – 3-4 балл. Нұ сқ ада берілген есептердің бә рі мектеп бағ дарламасына сә йкес келеді. Осындай жү йелендірілген сан есептерін дең гейлеп оқ ыту арқ ылы сан есептерінің арасындағ ы тә уелділікті мең гертіп, оқ ушыларды есеп шығ аруғ а машық тандыруғ а болады. Сонда ғ ана ө з бетімен жұ мыс істей алатын оқ ушылар даярлауғ а болады.