Билет № 5. 1. Орта мектептегі химия курсының мазмұны және құрылымы

1. Орта мектептегі химия курсының мазмұ ны жә не қ ұ рылымы. Мектеп химия курсын қ ұ рудың ұ станымдары. Қ азіргі мектеп бағ дарламасының қ ұ рылымы, оның мазмұ ны жә не келешегі. 1. Мектеп химия курсын қ ұ рудың негізгі ұ станымдары. Мектептік химия курсының мазмұ ны ә р сыныпқ а сә йкес келетін бағ дарлама анық тайды. Оқ улық та мектеп бағ дарламасының кө леміндегі химиялық білімнің мазмұ ны жарияланады. Мектеп бағ дарламасы мынадай ұ станымдарғ а сә йкес қ ұ рылады:

• ғ ылымилығ ы
• тү сініктілігі
• жү йелілігі немесе бірізділігі
• тарихи ұ станымы
• теорияның тә жірибемен байланысы

Ұ СТАНЫМ дегеніміз – пә нді қ ұ руғ а жә не оқ ытуғ а негіз болатын қ ажетті ереже.Ғ ЫЛЫМИЛЫҒ Ы – орта мектептегі химияның негізіне ғ ылымда толық дә лелденіпанық талғ ан кө зқ арастар, деректер кіреді. Орта мектепте химия курсынан оқ ушылар алатын білім ғ ылым негізінде бұ рмаланбай оқ ушылар санасына дә л, нақ ты жеткізілуі тиіс. Олар педагогтің қ арапайымдалып, ө нделген тү рде берілсе де, ғ ылым негіздері болып табылатын нағ ыз ғ ылым туралы шын тү сінікті қ алыптастырады.ЖҮ ЙЕЛІЛІГІ /бірізділігі деп те атауғ а болады/ Оқ у материалын бірінен бірі туындайтындай етіп, бірізділікпен оқ ыту керек. Тек жү йелі білім ғ ана оқ ушығ а іс жү зінде пайда келтіреді. /Бұ л принцип химияның негізгі ұ ғ ымдарын қ алыптастырғ анда ескеріледі.Зат –Химиялық элемент – Валенттілік – Химиялық формула – Химиялық реакция.Бұ л ұ станымды жү зеге асырғ анда танымдық процесс заң дылық тары – белгіліден – белгісіздікке, қ арапайымнан – кү рделіге қ арай ескеріледі.Мысалы: «Химиялық элемент – атомның белгілі бір тү рі», деп анық тама береді. Ал атом қ ұ рылысы ө тілгеннен кейін «Химиялық элемент – ядро зарядтары бірдей атомдар тү рі деп оқ ытылады. Жү йелілік ұ станымды ескергенде индуктивті жә не дедуктивті тә сіл қ олданылады: ИНДУКТИВТІ Ә ДІС – оқ ытудың алғ ашқ ы уақ ытында, оқ ушылардың теориялық базасы жоқ, уақ ытта жеке мә селеден жалпы мә селеге кө шу, бақ ылау мен фактілерден қ орытынды жасау ә дісімен ө теді. Мысалы: «Оттек, Оксидтер, Жану» тақ ырыбын ө ткенде оқ ушылар оксидтердің жеке ө кілдері мен танысады, ал оксидтер туралы білімді «бейорганикалық химияның қ осылыстардың маң ызды кластарын қ орытындылау деп аталатын 5 тарауда қ орытындылап, бекітеді.ДЕДУКТИВТІ Ә ДІС – жалпы мә селеден жеке мә селеге кө шу тә сілі де қ олданылады. 6-7 тарау «Периодтық заң жә не периодтық жү йесі, жә не заттардың қ ұ рылысы теориясынан кейін кез келген топқ а сипаттама беріп, ө кілінің қ асиетін қ арастыруғ а болады.

ТҮ СІНІКТІЛІГІ – оқ у материалын оқ ушығ а тү сінікті етіп беру керек. Оқ ушы ө зінің ә лі келетінің мең гереді, бұ л оның ақ ыл-ой ө рісінің даму дә режесіне сә йкес келеді(CuOH)₂CO₃ – малахит деп береміз, ә йтпесе тү сінбейді. KMnO₄ – марганцовка.Оқ у материалының тү сінікті етіп берілуі кө леміне, ғ ылыми дең гейіне байланысты. Сондық тан кейбір ғ ылыми деректерді оң айлатып беруге тура келеді. Оң айлатудың дә режесін тым тө мендетіп жіберсе, бұ рмалаушылық қ а ә келіп соғ ады. ТАРИХИ Ұ СТАНЫМЫ Оқ ыту барысында заң дарды, теорияларды, ғ ылыми жаң алық тарды тү сіндіру кезінде тарихи мә ліметтер беріледі. Оқ ушылар тарихи материалдарды пайдавлана отырыпр, қ арама-қ арсылық тың қ алай шешілгендігі, ғ ылыми жаң алық тың ашылу тарихымен таныса отырып, ұ лы химиктердің ғ ылым қ азынасына қ осқ ан ү лесімен танысып тә лім тә рбие алады.

Бастапқ ы химиялық ұ ғ ымдарды оқ ыту ә дістемесі.Тақ ырыпты оқ ып ү йренудің міндеттері. Алғ ашқ ы ұ ғ ымдар мен тү сініктерді қ алыптастыру.

3. Химияны оқ ытудағ ы кө рнекілік. Кө рнекілік тү рлері жә не оларды жіктеу. КӨ РНЕКІЛІГІ: Ертеден келе жатқ ан принцип. Оқ ушылар білімді заттар мен химиялық ә рекеттерді тікелей қ абылдау арқ ылы алуы тиіс. Егерде бұ л мү мкін болмағ ан жағ дайда атом мен молекула қ ұ рылысының моделін, суреттерін, сызбанұ сқ аны, баспадан шық қ ан оқ у қ ұ ралдарын пайдаланады. Осының бә рінде оқ ушылар жан-жақ ты бақ ылау жасауғ а ә р кө рнекіліктен барынша мол ақ пар алуғ а, бақ ылау нә тижесін қ орытындылап, тү сіндіре білуге ү йренуі керек. Мектепте сабақ мазмұ нына қ арай ә р тү рлі кө рнекіліктер қ олданылады. Оларды былай топтастыруғ а болады: а/ табиғ и кө рнекіліктер: Минералдар, қ азба байлық тары, ә р тү рлі тә жірибелік реактивтер, т.б. қ ұ былыстарды кө рсететін аспаптар т.б. б/ Дыбыстық кө рнекіліктер: Аудио-визуалдық қ ұ ралдар арқ ылы берілетін бейнелер, дыбысты кинолар, грампластинкамен дыбыс жазу т.б. в/ Рә міздік жә не сызбалық кө рнекіліктер: Сызбанұ сқ алар, диаграммалар, химиялық элементтің таң басы бар ә р тү рлі кө рнекіліктер. Кө рнекі қ ұ ралдарды оқ у ү рдісінің барлық кезең дерінде қ олданады /Жаң а білімді хабарлағ ан кезде, ү йге тапсырма бергенде, қ айталағ ан кезде, білімді қ орытындылап, жинақ тау кезінде, т.б. зертханалық, сарамандық жұ мыстарды орындау барысында пайдалынады.Теорияның тә жірибемен байланысы – бұ л оқ ушылардың ғ ылым негізінен алғ ан білімін ө мірмен, қ оғ амдық қ ұ рылыс сарамандылығ ымен ұ штастыру арқ ылы жү зеге асады, бұ л политехникалық білім беру мә селелерін қ амтиды. /Ө ндіріс негіздерімен, халық шаруашылығ ымен байланысы.Оқ ыту сапасын жетілдіре отырып, оқ ушылар кү нделікті тұ рмыста, ө неркә сіпте, ауыл шаруашылығ ында, медицинада химиядан алғ ан білімінің қ олдану салаларын кө реді. Бұ л арқ ылы оқ ушылардың пә нге деген қ ызығ ушылығ ы артады, кә сіптік бағ дар алады.

Билет

1).Химияны «оқ ыту ә дістері» ұ ғ ымы, оларды жіктеудегі дидактикалық кө зқ арас.. Химияны оқ ытудағ ы индуктивтік жә не дедуктивті ә дістер.Мысалдар келтіп дә лелде. Оқ ыту ә дістері дегеніміз – «белгіленген оқ у мақ сатына жету ү шін мұ ғ алімнің іс-ә рекеті мен оқ ушы іс-рекетінің ү йлесу тү рлері, тә сілі». Оқ ытудың мақ саттары мен қ ұ ралдары тұ рғ ысынан алғ анда оқ ыту ә дістері «мұ ғ алімнің оқ ушыларды білім жә не білікпен қ аруландыратын, адамгершілік кө зқ арас қ алыптастыратын қ ұ ралдары мен тә сілдердің жиынтығ ы».Химияны оқ ыту ә дістері, ғ ылыми зерттеу ә дістерімен ұ штасып жатады, оқ ушылардың химия объектілерін танып-білу ә рекетінің ерекшеліктерімен де сипатталады. Оқ ыту ә рекетінің бір бө лігі болғ анымен, оқ ыту ә дістерінің ө здері кү рделі жү йе қ ұ райды. Олар жалпы ә дістер, ә дістер тобы жә не жеке ә дістер болып ү шке жіктеледі. Жалпы ә діс оқ ушының таным-ә рекетінің сипаты бойынша: 1 тү сіндірме – иллюстративті 2 іздестіру (эвристикалық) 3 зерттеу ә дістеріне тарамдалады. Бұ лардың ә рқ айсысы білімнің бастауларына (қ айнар кө зіне), басқ аша айтқ анда оқ ыту қ ұ ралдарына қ арай сө з ә дістерінің тобы, сө з – кө рнекі ә дістер тобы жә не сө з - кө рнекі сарамандық ә дістер тобына бө лінеді. Ә дістер тобы одан ә рі жеке ә дістерге жіктеледі.Дедуктивтік ә діс арқ ылы мұ ғ алім ережелерді, формулаларды, заң дарды тү сіндіріп, оны оқ ушы мең гереді. Аталғ ан ә діс оқ у материалын тез мең геруге кө мектесіп, абстрактылы ойлауды дамытады. Оны теориялық материалдарды оқ уғ а, есептер шығ аруда қ олданғ ан дұ рыс.Эвклидтің элементарлық геометриясы дедуктивтік ә діспен оқ ытылады. Бірақ оқ ушылардың дайындығ ын қ атаң тү рде ескеру керек. Егер олар кейбір ұ ғ ымдарды, теорияларды білсе, онда мұ ғ алім оларды жеке зат жә не қ ұ былыстарды мең герту ү шін қ олданады.
Дедукция ә дісі арқ ылы оқ ушы ө зі білетін қ орытындыларды, ережелерді, ғ ылыми заң дарды бақ ылау жү ргізгенде, тә жірибе жасағ анда, жаттығ у жазғ анда қ олданады. Мысалы, тең із кемелерінің қ анша тонна жү к кө теретінін білу ү шін Архимед заң ы қ олданылады. Жазбаша жаттығ у жазғ анда белгілі грамматикалық ережелер қ олданылады.
Индуктивтік ә діс. Индукция - латын сө зі. Оқ ушыларды белгілі бір қ орытындыларғ а ә келу. Алдымен оқ ушыларғ а жеке заттар, қ ұ былыстар тү сіндіріледі, фактілерден қ орытындылар шығ артады. Индукция ә дісі дедукциямен бірге қ олданылады.Осы екі ә діс арқ ылы ой-тұ жырымдарын жасау - оқ ытудың логикалық негізі болып табылады. Оқ у пә нінің мазмұ ны, логикасы бағ дарламасы индукция ә дісін қ олдануды талап етеді. Индукция ә дісі бастауыш сыныптарда жиі қ олданылады. Себебі Бұ л жастағ ы балалар нақ ты жеке қ ұ былыстарғ а қ ызығ ады. Олардың кейбір белгілерін анық тап, талдап, қ орытындылар жасайды. Осылайша жасалғ ан ұ ғ ымдарын сө з арқ ылы айтады. Осы кезден бастап дедукция ә дісі қ олданыла бастайды.

2)Периодтық заң жә не периодтық жү йе орта мектептегі химия курсының теориялық негізі. Химия курсындағ ы периодтық заң ның орны мен маң ызы. Оқ ушыларды периодтық заң ды оқ ып ү йренуге дайындау. Периодтық заң ды қ орыту. Алғ ашқ ы сабақ тарда ғ ылыми жіктелудің маң ызы, оның химияда қ алай жү зеге асқ аны, элементтерді металдар жә не бейметалдар деп жіктеудің жеткіліксіздігі, олардың арасында айқ ын шекара жоғ ын кө рсететін амфотерлі элементтер бар екені жө нінде тү сінік беріледі. Металдар жә не бейметалдар тү зетін жай заттардың физикалық жә не химиялық қ асиеттері кесте тү рінде жазылады. Онда сыныптан басқ а металдардың қ атты, металдық жылтыры болатыны, жылуды жә не электр тогын жақ сы ө ткізетіні, тапталғ ыштығ ы, созылғ ыштығ ы, негіздік оксидтер жә не негіздер тү зетіні, ұ шқ ыш сутекті қ осылыстары болмайтыны кө рсетіледі. Бейметалдар сұ йық, газ жә не қ атты, бірақ жылтыры болмайтын, кө пшілігі жылуды жә не электр тогын нашар ө ткізетін, қ ышқ ылдық оксидтер, қ ышқ ылдар жә не ұ шқ ыш сутектік қ осылыстар тү зетін заттар ретінде сипатталады.Оксидтер мен гидроксидтердің сипаты талданады. Талдау кезінде нағ ыз металдар тү зетін қ осылыстардың негіздік, нағ ыз бейметалдар тү зетін қ осылыстардың қ ышқ ылдық сипаты барына назар аударылады.Бұ дан соң мырыш гидроксидінің қ ышқ ылдар жә не сілтілер ерітінділерімен ә рекетесуінің зертханалық жұ мысы ұ йымдастырылады. Жұ мыстың нә тижесі мырыш гидроксидін: а) қ ышқ ылдарғ а, ә) негіздерге жатқ ызуғ а болама? деген сұ рақ бойынша қ орытындыланады. Оқ ушылар мырыш гидроксиді қ ышқ ылмен ә рекетттесіп негіздік, сілтімен ә рекетесіп, қ ышқ ылдық қ асиет кө рсететіні жө нінде пікірге келеді, реакциялардың тең деуін жазады. Мырыш оксидін алып тә жірибелер қ айталанады, реакция тең деулері жазылады. Бұ л тә жірибелерден оқ ушылар қ орытынды жасайды. Химиялық элемент қ осылыстарының амфотерлі қ асиет білдіруі оның металдар мен бейметалдар арасынан орын алатынын білдіреді, металдардан біртіндеп бейметалғ а ауысу байқ алады.

Химиялық элементтер тү зетін жай заттар жә не химиялық қ осылыстар туралы ұ ғ ым элементтердің табиғ и топтарын ө ткенде дамытылады. Элементтер табиғ и топтарғ а қ асиеттерінің ұ қ састығ ы жә не тү зетін заттарының сипаты бойынша біріктірілген. Периодтық заң ды қ орытып шығ ару ү шін атомдық массалары 1- ден 40- қ а дейінгі химиялық элементтердің карточкаларымен ө здігінен жұ мыс ұ йымдастырылады. Элементтерді атомдық массаларының ө суі бойынша қ асиеттері ұ қ сас элементтер бірінің астына екіншісі келетіндей етіп орналастыруғ а тапсырма беріледі. Карточкалармен жұ мыс істегенде оқ ушылар литийден неонғ а, натрийдан аргонғ а дейінгі элементтердің атомдық массаларының артуына қ арай: а) оттегі бойынша валенттіліктерінің ө суін; ә) сутегі бойынша валенттіліктерінің кемуін; б) жай заттар қ асиеттерінің ө згеруін; в) оксидері сипатының ө згеруін; г) гидроксидтері сипатының ө згеруін салыстырады. Жай заттарды кө рнекі кө рсету арқ ылы металдық жә не бейметалдық қ асиеттерін салыстырғ анда агрегаттық кү йіне, тү сіне, металдық жылтырына, электр жә не жылу ө ткізгіштігіне назар аударылады. Соның нә тижесінде жай заттар физикалық қ асиеттерінің ө згеруі атомдық массалардың шамасына периодты тә уелділікте болады деген қ орытындығ а келеді. Элементтердің оттегі жә не сутегімен ә рекеттесуін кө рсететін химиялық қ асиеттерін салыстыру да дә л осындай тұ жырымғ а ә келді.

3. Дә стү рлі емес сабақ тар. Дә ріс сабақ тары, оны ұ йымдастыру, ө ткізу ә дістемесі. Дә стү рлі емес сабақ тар. Интеграциялық сабақ пә н аралық байланысты жетілдіру мақ сатына байланысты пайда болғ ан. Мұ ндай сабақ тарда бір тақ ырыпты тү рлі пә ндерден беретін мұ ғ алімдер оқ ытады. Кіріктірілген сабақ тың негізгі мақ саты - оқ у материалдарын байланыстырып, сабақ та оқ ушыларғ а терең білім беру, ойлау қ абілетін дамыту. Оқ у материалдарын бағ дарламаларғ а сай пә ндер бойынша біріктіріп беру оқ ушылардың жан-жақ ты тұ тас, терең жә не берік білім алуына мү мкіндік жасайды. Сондық тан жыл сайын ә рбір мұ ғ алім пә ндердегі ұ қ сас оқ у материалдарын біріктіріп, яғ ни пә н аралық байланыс принципін қ олданып, интегралдық жоспар жасайды. Ондағ ы материалдарды дер кезінде сабақ қ а пайдаланып, тиімді етіп іске асырады. Панорамалық сабақ. Панорамалық сабақ ты ө ткізудегі негізгі мақ сат - озат мұ ғ алімдердің ө зінің ұ стаздық зертханасын ашып, сабақ беруі, яғ ни ә дістемесін кө пке тарату. Панорамалық сабақ ты ө ткізу ү шін мұ ғ алімге қ ойылатын ең бірінші талап оның сабақ берудегі ө згеге ұ қ самайтын ө зіндік ә дісінің болуы. Мұ ғ алімнің оқ ыту процесінде ең кө п сү йенетін ә дісі қ андай, оның тиімділігі неде? Тың даушылар соны біліп, сезуі керек. Панорамалық сабақ тарғ а қ ойылатын талаптардың бірі - мұ ғ алімнің ө ткізген сабағ ын ө зі талдап беретіндігі. Панорамалық сабақ бір тақ ырыпты ө туге, яғ ни тек бір сабақ арқ ылы оның кө п жылғ ы игі тә жірибелерін кө пке танытады.
Сайыс сабақ сабақ тың атына байланысты сыныпта екі команда білімдері бойынша сайысқ а тү седі. Мысалы: есеп шығ ару, сө йлем талдау. Алдын ала оқ ушылардың ө зінен қ азылар алқ асы қ ұ рылады. Мұ ғ алімнің кө мегімен қ ай команданық жең гені анық талады. Екі команданық капитандарының жарысы ұ йымдастырылып, олардың да жауаптары салыстырылады. Сонынан қ орытынды шығ арылады.Аукцион сабақ бір нә рсені сату арқ ылы ө ткізіледі. Сабақ тың қ ұ рылымы: ө ткен сабақ ты тексеру, аукцион тө ртібін тү сіндіру, зат сату, финал, қ орытынды. Сабақ кезінде сатылатын бірнеше заттар тұ рады. Затты ол туралы кө п білетін оқ ушы сатып алады. Мысалы: киіз ү й, қ олө нер бұ йымдары.
Кө ң ілді тапқ ыштар клубы кө біне ө ткен материалдарды қ айталау мақ сатында ө ткізіледі.
Шығ армашылық сабақ оқ ушылардың шығ армашылық жұ мыс істеуіне баса назар аударылады. Бұ л сабақ қ а ө те жақ сы оқ итын оқ ушыларды таң дап алып, топтарғ а бө луге болады. Мысалы, 10 минут ішінде 1-2 топтың оқ ушылары сол тақ ырып бойынша кроссворд қ ұ рса, 3-4 топтың оқ ушылары олардың жауабын айтады. Бір тақ ырыпқ а қ ысқ а шығ арма, сценарий, кө ркем немесе мультфильм қ ұ рғ ызуғ а болады. Қ азылар алқ асы ә рбір топқ а бағ а қ ояды.