Билет № 4. 1.СуракХимиядан факультатив сабақтардың білімдік –тәрбиелік мәні

1.СуракХимиядан факультатив сабақ тардың білімдік –тә рбиелік мә ні. Факультативтік курстардың мазмұ ны мен қ ұ рылымы. Факультатив сабақ тардың тү рлері жә не оларды ұ йымдастыру. Оқ ушылардың қ абілеті мен икемділігі ескерілмей, бірің ғ ай бағ дарламалармен оқ ытылғ ан кездің ө зінде кейбіреулерінің жеке ғ ылымдар саласына деген қ ұ штарлығ ы, кө бірек білгісі келетіні байқ алып жү реді.Осындай оқ ушылар ү шін 1966 жылдан бастап факультативтік сабақ тар ұ йымдастырылады.Бұ лардың кә дімгі сабақ тан айырмасы- терең детіп оқ итын. Химиядан екі тү рлі факультативтік курстар ө ткізу ұ сынылды. Бірінші- орта мектепте ө тілетін химия салаларынан білімді терең дету факультативтері, олар: жалпы химияның негіздері, Органикалық заттардың қ ұ рылысы мен қ асиеттері. Екінші- химияның халық шаруашылығ ында қ олданылуына байланысты арнайы факультативтер: Ө неркә сіптегі химия, ауыл шаруашылығ ындағ ы химия, Химиялық анализдің негіздері.Факультативтердің ә рқ айсысына бө лінетін уақ ытты, бағ дарламасын, оқ у қ ұ ралдарын Білім министірлігі бекітеді.Факультативтік курстарды мұ ғ алімдер, жоғ ары мектептің мұ ғ алімдері, ғ ылыми қ ызметкерлер, ө нерә сіп жә не ауыл шаруашылығ ы мамандары жү ргізеді. Факультативтік сабақ тар оқ у кестесі бойынша ө ткізіледі, оларды мектеп басшылары бақ ылайды.Оқ ушылар факультативті ө з қ алауы бойынша тың дап алғ анымен, ү збей қ атысуғ а жә не ү лгеруге міндетті.Мектеп бітіру аттестаттарында оқ ушының ө ткен факультативтері кө рсетіледі.Факультативтік сабақ тар дә ріс, ә ң гімелесу, оқ ушылардың ө здігінен істейтін жұ мыстары, т.б. арқ ылы ө ткізіледі.Оқ ушылар ө здігінен жұ мыс ретінде рефераттар, баяндамалар мен кестелер ә зірлейді, қ ұ ралдар қ ұ растырылады, анық тамалармен жә не ғ ылыми-кө пшілікке арналғ ан ә дебиеттермен танысады.Факультативтік курстар оқ у материалындағ ы ө лкелік деректердің ү лесін арттыруғ а, кә сіптік бағ дар беру арқ ылы жергілікті қ ажеттіліктерді неғ ұ рлым толық ө туге жағ дайлар жасайды.Оқ ушылардың химия пә ніне деген қ ұ штарлығ ы химиямен жеке танысуга талпыну кезінде айқ ындалады. Оқ ушы факультатив сабағ ында мектеп бағ дарламасымен шектеліп қ ойады, олар химияғ а арналғ ан ғ ылыми кө пшілік ә дебиеттерді, журналдарды оқ иды, сабақ тан тыс уақ ытта химия бө лмесінде, ал кейде ү й зертханасында эксперимент жұ мыстарымен айналысады. Химия пә нінен жү ргізілетін факультативтерді негізінен ү ш топқ а бө луге болады.

1/Жоғ ары дең гейдегі факультативтердің мақ саты ол негізгі жә не міндетті курстардың мазмұ нын терең дету бағ ытында жү ргізіледі, сондық тан да жеке сыныптар кө рсетіліп, белгілі сағ аттар бө лінген.

2/Қ олданбалы факультативтер ауыл шаруашылығ ы мен химия ө ндірісінің негіздерін ү йретуді кө здейді.Химиялық талдау негіздерінен мағ лұ маттар береді.

3/Арнаулы курс факультативті химия ғ ылымының негіздеріне сә йкес кейбір бағ ыттарды, бө лімдерді терең детіп қ арастыруды мақ сат етеді.

2-сурак. Химиялық ұ ғ ымдар қ алыптастыру. Мектеп химия курсындағ ы маң ызды ұ ғ ымдардың сипаты. Ұ ғ ымдардың жіктелуі, химиялық ұ ғ ымдар қ алыптастырудың маң ызды кезең дері. Ұ ғ ымдарды дамыту ұ станымын іске асыру. Химиялық ұ ғ ымдардың қ алыптастыру бір мезгілдік нә рсе емес, олар пә нді одан ә рі оқ ып – ү йрену ү рдісінде дамиды, жаң а белгілермен ұ ғ ымдар байиды, тү сіндірілуі терең дейді. Ұ ғ ымдарды қ алыптастыру ү ш кезең нен тұ рады: бірінші ә зірлік кезең і, ол – қ алыптастыратын ұ ғ ымның тірегі; екінші кезең де ұ ғ ымның алғ аш қ алыптасуы іске асырылады; ал ү шінші кезең де ұ ғ ымды кейінгі таным ү рдісінде қ олданумен жә не кө лемі мен мазмұ ны бойынша оны дамытумен сипатталады. Орта мектептегі химия курсын оқ ытуда ұ ғ ымдар қ алыптастыру теориясының дамуына атақ ты орыс химигі - ә діскер В.Н.Верховский елеулі ең бек сің іреді. Кө птеген ә дістемелік ең бектердің авторы С.Г.Шаповаленко химиялық ұ ғ ымдарды қ алыптастыруда айтарлық тай ү лес қ осты. ХІХ ғ асырдың соң ы мен ХХ ғ асырдың басында химияда бұ рыннан қ алыптасқ ан генетикалық байланыс ұ ғ ымын заттың қ ұ рылысы жө ніндегі ұ ғ ымдар алмастырды. Атомның қ ұ рылысын зерттеуге баса назар аударылды, соның нә тижесінде кванттық – механикалық тү сініктер теориясы пайда болды. Ол заттың ішкі қ ұ рылысын терең ірек зерттеуге баса назар аударды. Сө йтіп атом – молекулалық ілім, қ ұ рамның тұ рақ тылық заң ы, массанын сақ талу заң ы, органикалық қ осылыстардың қ ұ рылыс теориясы т.б. пайда болды. Химияны оқ ыту, білім беру жә не тә рбиелеу мақ саттарының бірі – оқ ушыларғ а химияны саналы, жү йелі ә рі баянды мең герту. Ол ұ ғ ымдар жү йесін дұ рыс мең геру байланысты. Ұ ғ ым мен ақ иқ ат нә рсенің жалпы жә не елеулі белгілерін ғ ана бейнелейді. Елеулі белгілер заттарды сипаттауғ а жә не оны танып – білуге мү мкіндік береді. Заттардың елеусіз белгілері оны басқ а заттардан айыруғ а жә не танып – білуге мү мкіндік бермейді. Химияда «зат» деген ұ ғ ымының мә ні аса кең ә рі терең. Бұ л жө нінде дұ рыс тү сінік беру ү шін оны ең жақ ын «туыстық» тү сінікке жақ ындататын анық тама беріп, басты белгілерін кө рсету керек. Химияны оқ ытудың келесі кезең інде заттардың қ ұ рамы мен қ ұ рылысын таныстыру кө зделеді. Барлық заттар ө згеріске ұ шырайды, табиғ атта ө згермейтін зат жоқ екенін білу арқ ылы оқ ушылардың дү ние танымдық материалистік кө зқ арастары қ алыптасады. Табиғ ат ү немі жаң арып, дамуда сан ө згерістері сапалық ө згерістерге айналады, ол заттың қ ұ рамы мен қ ұ рылысының ө згеруіне ә келіп соғ ады. Ол ө згерістер «химиялық қ ұ былыс» немесе «химиялық реакция» деп алып, жаң а ұ ғ ымдар береді. Сонымен қ атар заттың ұ сақ бө лшектері молекула, одан ұ сақ бө лшектер атомдар туралы мағ ұ лмат беріледі. Молекула ә р тү рлі атомдардан қ ұ ралғ ан кү рделі затты тү зеді деп қ арастырады. Осыдан кейін «қ оспа» жә не «таза зат» ұ ғ ымдарына қ айта оралып, кү кірт пен темірден тү зілген кү кіртті темір, ал ол кү кірт пен темірден қ осылу реакциясының ө німі – молекуланың бір тү рінен қ ұ ралғ ан таза заттармысалы екенін айтуғ а болады. Осы мысалдар арқ ылы «қ оспа» мен «химиялық қ осылыстың» арасындағ ы айырмашылық ты ажырата білуге болады. Химиялық реакция нә тижесінде шық қ ан жаң а заттар алғ ашқ ы алынғ ан бастапқ ы заттарғ а қ асиеті жағ ынан ешбір ұ қ састығ ы болмайды. Осы ұ ғ ымдардың негізінде, химиялық «элемент» жө ніндегі жаң а ұ ғ ым пайда болады. Заттың бә рі бірдей молекуладан қ ұ ралмайды деген тү сінік беру кинетика заң дарына қ айшы емес, қ айта оның мазмұ нын толық тыра тү седі. Ұ ғ ым – бұ л пә н мен қ ұ былыстың бейнелеу формасы, олардың ө мір сү ру белгілері мен қ атысты. Ұ ғ ымның мазмұ нын сө з арқ ылы тү сіндіріледі, ол – ғ ылымның шартты белгілері. Кө птеген химиялық ұ ғ ымдарды бір – бірінен шатастырып алмау ү шін оларды жү йелеу – жіктеудің маң ызы ө те зор. Дегенмен нақ тылап айтсақ осы уақ ытқ а дейін химиялық ұ ғ ымдарды жү йелеп – жіктеуде бірың ғ ай ә мбебаптық жоқ. Химиядан сабақ беру кезінде логикалық жә не дидактикалық ұ ғ ымдар жұ йесі кең ірек қ олданылады. Ұ йымдарды химиялық ә дістемелік жағ ынан жү йелеуге талпынушылық бар. Ол оқ ылатын нысанғ а жә не оқ ыту ерекшеліктеріне сә йкес химиялық мазмұ нына қ арай жү ргізіледі. Олар берілетін химиялық білімнің салалар негізінде: бейорганикалық, органикалық аналитикалық технологиялық геохимиялық биохимиялық т.б. болып жасалуда. Ұ ғ ымдарды қ алыптастырудың бірнеше кезең дерге бө луге болады: 1. кезең де заттар мен ә р тү рлі қ ұ былыстарды тікелей байқ ау жә не пайымдау. Нақ ты заттардың мысалдармен танысу: оттек, сутек, т.б. Затарды оқ у арқ ылы «зат», «заттың қ асиеті» жө ніндегі мә ліметтерді жү йелеу. 2. кезең і – заттар туралы теориялар мен белгілі заң дылық тарды пайдалану кезіндегі анық тамалық материалдарды қ олдана ббілуге назар аудару.3. кезең – заттар жө ніндегі жеке ұ ғ ымдарды, басқ а ұ ғ ымдарды тү сіндіру кезінде пайдалану.4. кезең – химияның алғ ашқ ы ұ ғ ымдарын, кү рделі ұ ғ ымдарды тү сіндіруге жә не дү ниетанымдық кө зқ арастарды нақ тылай кө рсету кезінде қ арастыру. Сондай – ақ пә нралық байланыстарды пайдалану.

3. суракБағ дарламаның тарауларында кейбір тақ ырыптар бойынша тақ ырыптық жоспардың ү лгісі. Тақ ырыптық жоспар жасауда мұ ғ алімнің жұ мысы.Мектепте химияны оқ ытуды ұ йымдастыру. Мектепте оқ у жұ мысын ұ йымдастыру формасы: сабақ, факультатив сабақ, сабақ тан тыс жұ мыстар.Сабақ қ а- лекция, семинар, практикалық сабақ, лабораториялық жұ мыс, пә н аралық конференция, қ оғ амдық білім тексеру сабағ ы.Сабақ тан тыс жұ мыстарғ а: химиялық кештер, химиялық иллюзион, КВНХ, химиялық турнир, олимпиада, экскурсия.Бұ лар ө зара ө те тығ ыз байланысты жә не мақ саты мен міндеттері ортақ.Осылардың ішіндегі ең негізгісі – сабақ. Қ алғ андары қ осымша тү рлері ретінде қ абылданғ ан. Сабақ ұ ғ ымының негізгі белгілері: оқ ушылардың тұ рақ ты қ ұ рамымен, оқ у жоспарына сә йкес жасалғ ан кестесімен ө ткізіледі. Оқ у уақ ыты – 45 минут Оқ ытудың ең кең таралғ аны сынып –сабақ жү йесінің негізін қ алағ ан Ян Ямос Коменский Бұ л жү йе ә лі кү нге дейін ө зінің мә нін жойғ ан жоқ. Кез – келген сабақ: типі, мазмұ ны, қ ұ рылымы, ә дістері мен қ ұ ралдарымен ерекшеленеді.Сабақ та білімділік, тә рбиелік, дамытушылық міндетті тү рде жү зеге асырылады. Сабақ тың жемісті болуы мұ ғ алімнен ү лкен шеберлікті жә не ө нерді керек етеді. «Сабақ беру – ү йреншікті емес, ол ү немі жаң адан – жаң а табатын ө нер» -деп жазғ ан Жү сіпбек Аймауытов. «Сабақ – мұ ғ алім кү нбе кү н оқ ушыларғ а білім, тә рбие беретін жә не жан – жақ ты дамытатын оқ у – тә рбие процесінің негізгі саласы»

-В А Сухамлинский.Кейбір оқ улық тарда ұ йымдастыру ә дісіне байланысты мына сабақ тың тү рлерін бө леді: 1 Дә стү рлі

2 Дә стү рлі емес немесе оны сабақ тың активті формасы деп те атайды.Ә рбір сабақ тың оқ у-тә рбиелік мү мкіндіктерінің мол екенін кө рсете отырып, оны жаң а сапалық сатығ а кө теру.Олар екіге бө лінді.1 Конкурс, сайыс, кө кпар, жарыс, бә йге, аукцион ойын, экспидиция – кейде сабақ тың элементтері деп те қ арауғ а болады.2 Лекция, конференция,, пікір-талас, панарама, кампютерлік сабақ тарды жатқ ызуғ а болады немесе оны кіріктірілген сабақ дейді.Бұ ларды ұ йымдастыру, ө ткізу оқ ушыларғ а ұ найды. Бә рінің кө здейтіні біреу- оқ ушылардың білім дә режесін нығ атып, жетілдіруде едә уір кө мек береді. Химия сабақ тарының жіктелуі И. Нұ ғ ыманұ лы дидактикалық мақ сатына қ арай химия сабақ тарын 5 типке бө леді: 1 Жаң а материалды оқ ып-ұ йрену сабағ ы.2 Оқ ушылардың білімі мен білігін жетілдіру

3 Білімді қ орытындылау жә не жү йеге келтіру.4 Бақ ылау – есепке алу(біліі мен білік). 5 Аралас сабақ (комбинированный)