Мыс элементінің өсімдік үшін физиологилық рөлі

Мыс клеткадағ ы тотығ у-тотық сыздану процестеріне, ондағ ы ферменттер қ ұ рамына кіреді. Мыстың қ атысуымен амин қ ышылдары ұ зыннан ұ зақ шұ батылып, кү рделі органикалық қ осылыстар тү зеді жә не онық химиялық қ ұ рамына ә сер етеді. Мырыш секілді оны да дақ ылдардың дә ні мен тү йнегі бойына жақ сы сің іреді.

Ө сімдіктер мен жануалардың бірқ алыпты ө сіп, жетілуі ү шін аздағ ан мө лшерде болса да мыс ө те қ ажет. Ол хлорофилл сияқ ты аса кү рделі органикалық қ осылыстардың тү зілуін тұ рақ тандырып, оны ыдыраудан қ орғ ап тұ рады. Клеткаларында болатын тотық тандыру процестеріне қ атысып, ферменттердің қ ұ рамына кіреді, ол ферменттердің кейбіреулері В тобындағ ы витаминдердің ә рекетін кү шейтіп, ө сімдіктердегі кө мірсу мен ақ уыздың алмасуына ә сер етеді. Топырақ та мыс жеткілікті болса, ө сімдіктердің саң ырауқ ұ лақ ауруына шалдығ уы азаяды. Мысалы, картоптың тамырымен бірге оның жер бетіндегі сабағ ы мыс тұ зымен ү степ қ оректендірілсе, оның «кө к» жә не «қ ызыл шірік» ауруына шалдығ уы азайып, тү йнектерінің ауруларғ а тө зімділігі арта тү седі.

Ө сімдіктерде ақ уыздарды синтездеуге мыстың жақ сы ә сер ететіндігі жә не осының арқ асында ө сімдік тканьдерінің су ұ стау қ абілетінің артатындығ ы анық талады. Ал мыс жеткіліксіз болса, ұ лпа коллоидтарының суды ө зінде ұ стау қ абілеті нашарлайды. Астық тұ қ ымдас дақ ылдар мұ ндай ауруғ а шалдық қ анда жапырақ ары, барлық жеміс ағ аштарының ұ штары қ урайды немесе солып қ алады.

3. Эссе тақ ырыбы: Микротың айтқ ыштардың ө сімдіктерге маң ызы жә не ә ртү рлі топырақ климат жағ дайын ескере отырып сің ірудің технологиясы туралы жазың ыз.

Микротың айтқ ыштарғ а бор, мыс, мырыш, марганец, молибден жатады. Борлы тың айтқ ыштар

Бор қ ышқ ылы. Ең концентрлі, қ ұ рамында 17, 1-17, 3 % бор элементі бар, ақ тү сті, майда кристалды, суда жақ сы ериді. Тұ қ ымдық материалды жә не ө сімдікті тамырдан тыс қ оректендіру ү шін 0, 05-1 пайыздық судағ ы ерітіндісін пайдаланады.

Бор магний тың айтқ ышы қ ұ рамында 2, 27% бор жә не 14% MgO бар, суда жақ сы еритін, сұ р тү сті тұ з. Қ ұ рғ ақ кү йінде тұ қ ымды ө ң деуге (1-2 кг/ц) жә не тамырдан тыс ү степ қ оректендіру ү шін (20-25 кг/га) қ олданылады.

Тү йіршікті борлы суперфосфат жай суперфосфатты тү йіршіктеу кезінде бор қ ышқ ылын қ осу арқ ылы ө ндіріледі. Кө гілдір тү сті, суда жақ сы еритін, қ ұ рамында 20% P₂O₅ жә не 0, 2% бор болады. Тұ қ ымды себер алдында топырақ ты ө ң дегенде гектарына 2-4 ц, немесе қ ант қ ызылшасы, малазық тық қ ызылша, кө кө ніс дақ ылдарының қ атар аралығ ында бір гектарғ а 100-120 кг береді.

Бура - ақ тү сті кристалды тұ з. Қ ұ рамында 11, 3% бор бар, суда жақ сы ериді. Тұ қ ымды ө ң деу жә не дақ ылдарды ү степ қ оректендіру ү шін пайдаланады. Тұ қ ымды себер алдында оның бір центнеріне 8-10 л бор қ ышқ ылының немесе бура тұ зының ерітіндісін қ олданады. Кө птеген дақ ылдарғ а негізгі тың айтқ ыш ретінде қ олданғ анда тың айтқ ыштардың ә серлі заты тү ріндегі қ олайлы мө лшері ә р гектарғ а шақ қ анда жоң ышқ ағ а 0, 5-2 кг, қ ант қ ызылшасына - 2-2, 2 кг болады.

Бор тың айтқ ыштары дақ ылдың ө німін жоғ арылатады жә не сапасын жақ сартады ә рі олардың ауа-райының қ олайсыз жағ дайларғ а тө зімділігін арттырады.

Молибденді тың айтқ ыш тар

Аммоний молибдаты қ ұ рамында 52% молибден элементі бар, майда кристалды, ақ немесе ақ шыл-сұ р тү сті, суда жақ сы еритін тұ з. Тұ қ ымды себер алдында ө ң деу ү шін 1 центнер асбұ ршақ пен сиыр жоң ышқ ағ а 20-25, жоң ышқ а, кө кө ніс дақ ылдарына 500-600г. мө лшерінде тұ з алып, тұ қ ымғ а қ осып аралыстырады. Тамырдан тыс ү степ қ оректендіру ү шін 100-200 г аммоний молибдатын 200-300 л суда ерітеді.

Молибденді тү йіршікті жай суперфосфат қ ұ рамында 20% P₂O₅жә не 0, 1 % Мо бар, ақ шыл-сұ р тү сті тү сті тү йіршік. Тұ қ ымды сепкенде қ атар аралығ ына гектарына 50-100 кг есебінде береді.

Молибденді тү йіршікті қ ос суперфосфатта 43% P₂O₅ жә не 0, 2% Мо болады. Қ атар аралығ ына гектарына 25-50 килограмнан береді.

Аммоний-натрий молибдаты ұ нтақ кү йінде ө ндірінеді, қ ұ рамында 35-36% молибден бар.

Марганецті тың айтқ ыштар

Кү кірт қ ышқ ыл марганец кристалды, ақ немесе ақ шыл-сұ р тү сті, суда жақ сы еритін, қ ұ рамында 21-24% марганец бар тұ з. Тұ қ ымды ө ң деу жә не ө сімдікті тамырдан тыс ү степ қ оректендіру ү шін оның 0, 01-0, 5 пайызтік судағ ы ерітіндісін, ал топырақ қ а ендіруде гектарына 5-15 кг тұ зды қ олданады.

Марганецті суперфосфат ашық -сұ р тү сті тү йіршікті, қ ұ рамында 1-2% Мn, 20% P₂O₅бар тың айтқ ыш.

Мырышты тың айтқ ыштар

Кү кірт қ ышқ ыл мырыш ақ тү сті, майда кристалды, қ ұ рамында 22% мырыш бар, суда жақ сы еритін тұ з. Тұ қ ымдық материалды ө ң деу жә не ө сімдікті тамырдан тыс ү степ қ оректендіруде оның 0, 03-0, 1 пайыздық судағ ы ерітіндісін қ олданады.

Мырышты полимикротың айтқ ыш кү ң гірт сұ р тү сті, қ ұ рамында 25% мырыш болатын, ұ нтақ талғ ан кү йінде ө ндірілетін қ осылыс. Тұ қ ымды ө ң деуге (1 тонна тұ қ ымғ а 4 кг есебінде) жә не топырақ қ а ендіру ү шін (гектарына 12-20 кг есебінде) қ олданады.

Мысты тың айтқ ыштар

Мыс сульфаты кристалды кө гілдір-кө к тү сті, қ ұ рамында 25% мыс бар, суда жақ сы еритін тұ з. Ө сімдікті тамырдан тыс ү степ қ оректендіруде жә не тұ қ ымды ө ң деу ү шін мыс сульфатының 0, 01-0, 05 пайыздың ерітіндісін пайдаланады.

Мыс колчеданы қ ұ рамында 0, 3-0, 5 % мыс болатын қ ызғ ылт тү сті ұ нтақ зат. Сү дігер жыртар алдында гектарына 5-6 ц есебінде береді.

Ауылшаруашылық дақ ылдарының ө німі мен оның сапасына микротың айтқ ыштар қ олайлы ә сер ететін фактор болып саналады.

Билет

1. Фосфор тың айтқ ыштарын алу жолдары

Фосфор ө сімдік тіршілігіне аса қ ажетті элементтің бірі болып саналады. Кезінде орыс оқ ымысты А.Е.Ферсман ”Фосфор – тіршілік пен ақ ыл-ой элементі” деген.

Ө сімдік организміндегі синтездеу процесі мен зат алмасудың кө птеген сатысы фосфор қ ышқ ылының қ атысуымен ө теді. Ә сіресе, ә р тү рлі органикалық қ осылыстар қ ұ рамына енетін фосфордың маң ызы зор. Солардың ішінде нуклеин қ ышқ ылдарын бірінші орынғ а қ оюғ а болады. Нуклеин қ ышқ ылының екі тү рі де РНК(рибонуклеин), ДНК (дезоксирибонуклеин) ақ уыздың синтезделуі, ө ніп-ө су, тұ қ ым қ уалаушылық сияқ ты тіршілік ә рекетінің ең маң ызды процестеріне қ атысады. Олар ө сімдіктің барлық мү шелері мен клеткаларында кездеседі. Кө пшілік ө сімдіктің жапырақ тары мен сабақ тарында нуклеин қ ышқ ылының мө лшері 0, 1-1, 0 пайызғ а дейін жетеді. Жас жапырақ пен ө ркеннің ө су нү ктесінде нуклеин қ ышқ ылы кө не жапырақ пен сабақ қ а қ арағ анда кө бірек болады. Фосфордың органикалық қ осылыстарына нуклепротеидтерді - ақ уыздың фосфор қ ышқ ылымен қ осылысын жатқ ызуғ а болады. Олар биохимиялық реакцияның ө туін жылдамдатады жә не клетка ядросының бө лінуіне қ атысады.

Фосфор ө сімдікте фосфатидтер, фитин, қ ант фосфаты сияқ ты қ осылыстар қ ұ рамында да кездеседі. Фитин кейбір ауыл шаруашылық дақ ылдарының тұ қ ымдары мен вегетативтік мү шелерінің қ ұ рамында, фосфор қ осылыстарының арасында мө лшері жағ ынан бірінші орын алады. Мысалы, майлы дақ ылдарда 1-2%, астық дақ ылдарының тұ қ ымында 0, 5-1% фитин болады. Фитиннің ө зінің қ ұ рамында 27, 5 пайыз фосфор қ ышқ ылы кездеседі. Фосфор ө сімдікте жү ретін тү рлі биосинтез процестерін жү зеге асыру ү шін, кө п энергия бө ліп шығ аратын қ осылыстар қ ұ рамына енеді. Олардың ішінде ең маң ыздысы АТФ (аденазин ү ш фосфор қ ышқ ылы) болып саналады.

Ө сімдікте фосфор шамалы мө лшерде тү рлі минералдық қ осылыстар тү рінде кездеседі. Оғ ан негізінен орта фосфор қ ышқ ылының тұ здары жатады. Ө сімдік организмінде фосфор кө птеген процестерге қ атысады. Мысалы, қ ұ рамында фосфор қ ышқ ылы бар АТФ-сыз фотосинтез жә не тыныс алу процестері ө тпейді, сондай-ақ ө сімдіктегі қ осылыстардың тү рленуі болмайды. Ө сімдіктегі кө мірсулардың синтезделуі мен ыдырауы фосфордың қ атысуымен ө теді. Ө сімдік организмінде фосфор қ ышқ ылы азотты заттардың алмасуында ерекше рө л атқ арады. Мұ нда нитратты азоттың аммиақ қ а дейін тотық сыздануы ү шін фосфор қ ышқ ылы қ ажет.

Фосфор ө сімдікте оның барлық мү шелерінде кездеседі. Ол азот сияқ ты ө сімдіктің жеміс беретін мү шесінде кө п, ал қ осалқ ы ө німде аз болады. Фосфорды ө сімдік кө бінесе ө зінің бастапқ ы ө су кезең інде аса қ ажет етеді. Бұ л кезең дегі фосфордың жетіспеушілігін қ осымша қ оректендіру есебінен толық тыруғ а болады деп ойлаудың пайдасы жоқ. Жалпы фосфор жетіспесе ө сімдіктің сабағ ы мен жапырақ тарының ө суі баяулайды, тұ қ ым салмайды.

2Азот тың айтқ ыштары жә не олардың қ ұ рамы мен қ асиеттері.

Азот жер бетіндегі ең кө п таралғ ан элемент. Ол табиғ атта бос кү йінде жә не тү рлі қ осылыстар тү рінде кездеседі. Ауа қ ұ рамының 78 % осы газ болса, жер қ ыртысында азот қ осылыстары 0, 04% қ ұ райды.

Қ оректік элемент ретінде ө сімдік тіршілігінде азот маң ызды рө л атқ арады. Ол барлық ақ уыз қ ұ рамына енеді де, ө сімдік клеткасы протоплазмасының басты бө лігі болып саналады. Ақ уызда азоттың мө лшері оның жалпы массасының салмағ ының 16-18 пайызыне тең болады. Азот фотосинтез қ ұ былысына қ атысатын хлорофилл мен протоплазманың клетка ядросының аса маң ызды бө лігі - нуклеин қ ышқ ылдарының қ ұ рамында кездеседі. Сонымен қ атар азот фосфатидтерде, алкалоидтерде, кейбір витаминдер мен ферменттерде жә не ө сімдік клеткасындағ ы басқ а кө птеген органикалық заттарда болады.

Ө сімдік ү шін азот кө зі болып есептелінетін, топырақ тағ ы қ осылыстарды мынадай топтарғ а бө леді:

1) азот қ ышқ ылының тұ здары,

2) аммоний тұ здары,

3) азотты қ ышқ ыл тұ здары,

4) азоттың кейбір органикалық, қ осылыстары (мочевина, амин қ ышқ ылдары).