ОРЫТЫНДЫ. Қорыта айтқанда жоғарыдағы негіздер мен тәртіптер қылмыстық процестер жүргізу субьектілерінің ішіндегі

Қ орыта айтқ анда жоғ арыдағ ы негіздер мен тә ртіптер қ ылмыстық процестер жү ргізу субьектілерінің ішіндегі ө те маң ызды, ә рі басты тұ лғ а екендігін айқ ындауымызғ а болады. Себебі қ ылмыстық процесті жү ргізудің басты міндеті қ ылмыс жасағ ан тұ лғ аны айыптау болып табылады. Осы қ ылмыс жасағ ан тұ лғ аны анық тау ү шін қ ылмыс жасады деп кү дік тудырғ ан немесе кү мә н келтірілген тұ лғ аны ұ стау, табу сә тінен басталады.

Қ азақ стан Республикасының Қ ылмыстық процестік Кодексінде бекітілген тә ртіптерді басшылық қ а ала отырып Қ ылмыстық ізге тү су органдары қ ылмыс жасады деп кү дік тудырғ ан кү діктіні ұ стау жү зеге асырылады. Бұ л жердегі кү діктіні ұ стау – тергеу ә рекеті деген кө зқ арас оның кө зқ арас оның қ ылмыстық процестік заң ында қ ылмыс оқ иғ асы орнын қ арау, тінту, алу, беттестіру, сұ рау алу секілді қ ылмыс іздерін анық тау жә не бекітуге бағ ытталғ ан негізгі тергеу ә рекеттерінің қ атарына қ осылуына байланысты негізделеді. Дегенмен, Қ ылмыстық процестік Кодексінде бекітілген аталғ ан ә рекеттердің жү ргізілу тә ртібіне талдай жасай отырып, олардың ерекшілігін байқ ауғ а болады.

Бұ л ұ стау ә рекетін жү зеге асыру барысында міндетті тү рде заң да кө рсетілген тә ртіптерді басшылық қ а алуы тиіс. Егер ұ сталғ ан кезден бастап жетпіс екі сағ ат ішінде қ амауғ а алуды қ олдану туралы прокурор санкцияландырылғ ан қ аулы келіп тү спесе, ұ стау орнының бастығ ы ұ сталушының ө зінің қ аулысымен бірден босатады жә не ол туралы іс жү ргізіп жатқ ан адамғ а жә не прокурорғ а хабарлайды. Ұ стау орнының бастығ ы бұ л талапты орындамағ ан жағ дайда заң мен белгіленгендей жауапты болады. Яғ ни жетпіс екі сағ ат ішінде кү діктіге қ атысты осы кодексте белгіленген тә ртіппен қ амуғ а алу жә ніндегі бұ лтартпау шарасы таң далуғ а тиіс немесе ол босатуғ а жатады екен. Ұ сталғ ан адамды босату кезінде оғ ан оны кім ұ стағ андығ ы, ұ стаудың негізі, орны жә не уақ ыты, босатудың негізі мен уақ ыты кө рсетілген анық тама беріледі.

Осындай негіздерді қ ұ қ ық тық реттеу мақ сатында қ ылмыстық ізге тү суші органдар заң дық тә ртіпте кү діктіні ұ стау хаттамасын жазуғ а міндетті. Кү діктіні қ ылмыстық процестік заң ында кө рсетілген негіздерде ұ стау жү ргізілгендігін қ ұ қ ық тық тә ртіпте міндетті тү рде рә сімделеді. Бұ л рә сімделу тергеуші немесе анық таушының шығ арғ ан дә лелді қ аулысы мен хаттама толтыру арқ ылы жү ргізіледі. Бұ л хаттаманың толтыру тә ртіптері тө мендегі негіздерде жазылады. Хаттаманы тергеуші жазады, кү діктіні қ ылмыс жасады деп шешсе. Тергеушінің жазбаша тапсырмасы бойынша немесе полиция бастығ ы оралымды кезекші жасайды. Хаттамада негіздер жә не себептер, кү ні жә не сағ аты, жылы жә не айы, ұ сталғ ан жері, кү діктінің тү сініктемесі, хаттама жазылғ ан уақ ыты кө рсетіледі.

Осындай қ ылмыс жасады деп кү дік тудырғ ан кү діктіні ұ стау барысында қ ылмыстық ізге тү суші орган жеке тінту жү ргізуге қ ұ қ ылы. Егерде ұ стауды жү зеге асырғ ан адам ұ сталғ ан адамғ а қ ару бар деп ұ йғ аруғ а негіз болғ ан не ол ө зінің қ ылмыс жасағ андығ ын айғ ақ тайтын дә лелдемелерден қ ұ тылуғ а тырысқ ан жағ дайларда немесе ө зге де қ ажетті жағ дайларда кө зделген ережелерді сақ тай отырып, ұ сталғ ан адамғ а дереу жеке тінту жү ргізуге қ ұ қ ылы.

Тінту іс ү шін маң ызы бар заттарды немесе қ ұ жаттарды табу жә не алу мақ сатында жү ргізіледі. Тінту жү ргізуге аталғ ан заттардың немесе қ ұ жаттардың белгілі бір ү й – жайда немесе ө зге орында, не нақ ты адамда болуы мү мкін деп болжауғ а жеткілікті деректердің болуы негіз болып табылады. Тінту іздестіріліп жатқ ан адамдарды немесе мә йіттерді табу ү шін де жү ргізілуі мү мкін.

Тінту тергеуші дә лелді қ аулы бойынша жү ргізеді. Тінту жү ргізу туралы, сондай – ақ мемлекеттік немесе заң мен қ орғ алатын ө зге қ ұ пияны қ амтитын қ ұ жаттарды алу туралы қ аулығ а прокурор немесе оның орынбасары санкция беруге тиіс.

Айрық ша жағ дайларда, іздестіріліп жатқ ан жә не алып қ оюғ а жататын обьект оны табуды ұ зақ қ а созудан жоғ алуы, бү лінуі немесе қ ылмыстық мақ сатта пайдаланылуы мү мкін болғ анда тінту прокурордың санкциясынсыз, бірақ жү ргізілген тінту туралы кейін жиырма тө рт сағ ат ішінде оғ ан хабарлау арқ ылы жү зеге асырылуы мү мкін. Аталғ ан хабарламаны алғ аннан кейін прокурор жү ргізілген тінтудің заң дылығ ын тексереді жә не оның заң ды немесе заң сыз екені туралы қ аулы шығ арады.

Азаматтардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының қ орғ алуына ү лкен ә сер ететін қ ылмыстық процестік принциптерінің бірі – ол кү діктінің қ орғ ануғ а қ ұ қ ығ ын қ амтамасыз ету болып табылады. Қ ылмыстық процестік жү йесінде бұ л принцип ерекше орында тұ рады. Кү діктінің қ орғ ануғ а қ ұ қ ығ ын қ амтамасыз ету принципі қ ылмыстық процестік принциптерімен тығ ыз байланысты болады жә не оның бірқ атар элементтері басқ а принциптерінің қ ұ рамдас бө лігіне кіреді. Мысалы, заң дылық, сот ісін тараптардың бә секелестігі мен тең қ ұ қ ық тылығ ы негізінде жү ргізу, жариялылық, кінә сіздік презумциясы жә не т.б.

Барлық кө рсетілген мә н – жайларды тә жірибе барысында қ ылмыстық ізге тү су органдары заң да кө рсетілген тә ртіптер мен негіздерді басшылық қ а ала отырып жү ргізеді. Осындай қ ылмыстық процес жү ргізу барысында кү діктінің кепілдігін сақ тай отырып істі жан – жақ ты ашу обьективті тү рде шындық қ а жетудің басты қ ұ ралы деп айтуғ а болады.