Стаудың тактикалық әдістері

Тә жірибеде байқ алғ андай, ұ стаудың ә рқ айсысының ө зіндік ерекшелігі бар. Сондық тан оның тактикалық ә дісі де ә ртү рлі. Алайда мұ ның ө мірдегі қ олданылуын талдай келе, сезік келтірушілерді жекелепте, топтап та қ олғ а тү сірудің сыннан ө ткен, ү лгі ретінде қ олданылатындай ортақ ә дістерін бө ле айтуғ а болады.

Ұ стаудың тактикалық ә дісін ұ сталатын жерге орай қ арау қ алыптасқ ан. Сонымен қ атар, қ ылмыскердің алдын ала дайындық жү ргізу арқ ылы жә не жағ дай талап еткендей, ешқ андай дайындық сыз – ақ ұ сталатынын естен шығ аруғ а болмайды.

Алдын ала дайындық жұ ргізу арқ ылы қ ылмыскер ашық жерде, қ оғ амдық орындарда, айталық, мейрамханада, мә дениет орындарында, адам кө п жиналатын сә улетті ғ имараттарда, қ ылмыс жасалғ ан жерге барар жолда, ұ рланғ ан мү ліктер жасырылғ ан жерде, қ ылмыс жасалғ ан жерде, жұ мыс орнында, тұ ратын мекен – жайында ұ сталуы мү мкін.

Қ ылмыскерді ашық жерде кенеттен ұ сталғ ан жең іл. Ө йткені ол қ ұ қ ық қ орғ ау органдарының қ ызметкерлерін кө пшіліктің арасынан айыра алмай қ алады. Дегенмен, сонымен бірге, мұ ндайда қ ылмыскердің қ арулы қ арсылық кө рсетуі, сө йтіп, айналадағ ы адамдардың ө міріне қ ауіп тө ндіруі мү мкіндігін де ескерген жө н. Сондық тан сезік келтірушінің оқ шауланып, жеке шық қ ан сә тін пайдаланып кенеттен қ олғ а тү сіру керек. Ол ү шін полицияның кем дегенде ү ш қ ызметкері сезіктелушіге жақ ындап, оғ ан ойда жоқ екеуі тап береді де, оны қ арусыздандырады, ал ү шіншісі қ аруын ә зірлеп, қ андай жағ дайғ а болсын дайындап тұ рады. Ө йткені, қ ылмыскер қ арсы қ арулы ә рекет жасауы немесе бойындағ ы заттай дә лелдемелерді, қ ұ жаттарды жоқ қ ылып жіберуге тырысуы ә бден мү мкін. Мұ ндайда, ә рине қ ылмыстының кү ш қ айратын алдын ала ескеріп, оғ ан сан жағ ынан да, айла жағ ынан да басым кү шті жұ мылдыру қ ажет.

Бір топ қ ылмыстыны ащық жерде ұ стау ү шін де жеке қ ылмыстыны ұ стағ андай ә діс қ олданылады, тек одан ө згешелігі ә р қ ылмыскерді ұ стауғ а жедел топтың жеке арнаулы қ ызметкері бө лінеді. Жедел топтың жетекшісі, мейлінше, ұ тымды сә тті кү тіп, сол сә т соқ қ анда қ имылғ а кірісуге бұ йрық береді. Оның қ арауында кез келген уақ ытта кө мекке ұ мтылатын қ осымша кү ш ә зір тұ рады.

Саябақ тағ ы орманды алаң қ айда, орман ішінде, далалық жерлерде қ ылмыстыны ұ стаудың ө зіндік ерекшелігі бар. Мұ ндай жерлерді сү зіп шығ уғ а тура келеді. Ол ү шін аталғ ан аумақ қ а алдын ала оғ ан кіретін жолдардың бә рі анық кө рініп тұ ратындай етіп бақ ылаушылар қ оршай орналастырады. Бұ л жерде учаскелерге бө лініп, топ мү шелеріне келісіп беріледі. Бір – бірімен, ә сірессе кешкі жә не тү нгі сағ аттарда байланысып тұ ру ү шін топ мү шелері арасында қ ұ пия хабарласу белгісі белгіленеді.

Аталғ ан жерді сү зіп шығ у алдын ала келісілген белгі жә не бағ ыт бағ дар бойынша қ атаң тә ртіппен басталады. Жедел топтың мү шелері жыра, шұ ң қ ыр, сондай – ақ қ алың шө п, жың ғ ыл ө скен, басқ а да жасырынуғ а ың ғ айлы жерлерді сү зіп, қ ылмыскердің қ алдырып кетуі мү мкін іздерін, шындық ты ашуғ а себепші ә р тү рлі заттарды (темекі тұ қ ылын, шырпы қ орабын, бү ктеме қ ағ аздарды, т.б.) іздейді. Із кесетін иттердің қ имылындағ ы ө згерістерді қ алт жіберуге болмайды. Сондай – ақ қ ұ стардың ә деттен тыс масыздануына да назар аударғ ан жө н. Ө йткені сол арқ ылы қ ылмыскердің қ ай жерге тығ ылғ анын, қ айда бет алғ анын болжауғ а болады. Жерді сү зіп шығ атын топтың қ ұ рамына сол аймақ ты жақ сы білетін адамдар енгізіледі. Егер тексерілетін учаскелердің бірінен қ арсылық байқ алса, басқ а учаскедегі топтар алдын ала келісілген жоспар бойынша ә рекет етуге міндетті.

Қ ылмыскер кө п жағ дайда қ ылмыс жасауғ а бара жатқ ан жерінде ұ сталады. Мұ ндайда қ ылмыс жасау ниетімен бағ ыт тү зеген адамның соң ына бақ ылаушы, қ ылмыс жасалуы мү мкін жерге қ оршау қ ойылады. Ө йткені жедел топтың назарына ілікпеген сырт кү штің де қ ылмысқ а араласуы мү мкін. Қ оршау, міне осындай ә рекеттің алдын алуы тиіс.

Егер ұ рланғ ан зат табылып, бірақ оны ұ рлаушы белгісіз болса, қ ылмыскерді ұ стау ү шін жаң ағ ы жасырылғ ан бағ алы заттың маң ына кү зет қ ойылуы мү мкін. Мұ ндай жағ дайда мұ ны білетін адамдардың мейлінше сақ болғ аны жақ сы. Кү зет кө біне ұ рланғ ан заттың жасырылғ ан жерін білетін адам анық талғ аннан жә не онымен бұ л туралы ешкімге тіс жармауғ а келіскеннен кейін қ ойылады. Кү зет бұ ғ ан қ ажеттілік жойылғ ан кезде алынады.

Парақ орлық, мемлекеттің немесе қ оғ амның мү лкін жымқ ыру, қ ызмет бабын ө з басына пайдалану сияқ ты қ ылмысты жасағ андар жеке ұ сталады. Айталық, парақ орлар пара алып жатқ ан жерінде, мемлекет жә не қ оғ ам мү лкін талан – таражғ а салушылар жымқ ырғ ан заттарын сол жымқ ырғ ан жеріне алып шығ арда, оны ө ткізу ү стінде тұ тқ ындалады.

Сезік келтіруші (айыпталушы) тұ рақ ты немесе уақ ытша жұ мыс орнында кә сіпорын, мекеме басшыларының кө мегімен ұ сталады. Оларғ а ұ стаудың себептерін тү сіндіріліп, ә дістері белгіленеді. Ұ сталатын адам оның барлық ә рекеттеріне полиция қ ызметкері толық бақ ылау қ ойылғ аннан кейін шақ ырылады. Ә йтпесе, кә сіпорын не мекеме басшысының шақ ыруы бойынша келудің орнына сезіктелуші (айыпталушы) тергеу орындарынан сатылып кетуге тырысуы мү мкін.

Сезіктелушіні (айыпталушыны) ә сіресе қ арулы қ ылмескерді тұ рғ ын ү йлерде ұ стау кү рделі тергеу ә рекеті болып табылады. Ө йткені жедел топтың мү шелері ү й ішінде қ ылмыскерге байқ алмай кіруі керек. Кө п жағ дайда бұ л қ иындық қ а тү седі. Ө йткені, қ андай ә рекетке болсын қ ылмыскер ө те сақ тық пен қ арайды. Қ ауіп тө нген сә тте ол ө зін жасыруы немесе қ ажет деп тапсақ арулы қ арсылық қ а ә зірленіп ү лгеруі мү мкін. Сондық тан басқ а жерде ұ стауғ а жә не уақ ытты бұ дан ә рі созуғ а болмайтын жағ дайда ғ ана, оны ө зінің немесе таныстарының ү йінен ұ стауғ а тура келеді. Мұ ндайда, ү йге кірместен бұ рын жедел топтың мү шелері ү йдегі жалпы жағ дай, ондағ ы сезік келтірушілердің жеке басы туралы барлық мә ліметпен қ айтара толық танысады. Бұ л кезде ү йде басқ а да, оның ішінде қ ылмысқ а қ атысты адамдар да болуы мү мкін. Бұ ғ ан қ оса, сезік келтірушінің осы сә тте немен айналысып жатқ анын (ұ йқ ыда ма, арақ ішіп отыр ма, жай демалып отыр ма, тағ ы басқ а ә рекеттер) да білу қ ажет.

Ә детте, ү й маң ындағ ы белгіленген орынғ а алдын ала із кесетін иттерімен қ оса жасырын бақ ылаушылар қ ойылып, олар кө рінбейтіндей етіп жасырылады. Содан соң жедел топ мү шелері ү йге елеусіз жақ ындайды. Ү йге кірерде қ ылмыскер немесе оның туысқ андары сезіктенбеуі ү шін кө мекке ү й басқ армасының немесе басқ а мекемелердің қ ызметкерлерін кө мекке шақ ырғ ан жө н. Ү йге кіру ү шін одан біреудің шығ атын немесе кіретін сә тін кү ту керек. Бұ дан ә рі полиция қ ызметкері алдын ала жасалғ ан, кейін ү йге кірер алдындағ ы жағ дайғ а байланысты пысық талғ анжоспар бойынша ә рекет етеді. Ү йге кірісімен, топ мү шелері ең алдымен қ ылмыскерді қ арусыздандыруғ а ұ мтылады, содан соң ұ стайды.

Тергеуден қ ашып жү рген қ ылмыскер, егер оны кө зімен кө ргендер немесе жә бірленушілер қ ылмыс жасаушыны тікелей кө рсетсе, қ ылмысын ө теп отырғ ан жерінен қ ашып жү ргендер назарғ а ілінсе, сондай – ақ ұ рланғ ан заттарын тасып бара жатқ ан, базарда, сауда кә сіпорындарында, басқ а да елді мекендерде сатып жү рген кезінде ол алдын ала дайындық сыз ұ сталады.

Аталғ ан жағ дайларда, ауыр қ ылмыс жасағ андардың қ арулы қ арсылық кө рсетуі мү мкін екендігін естен шығ аруғ а болмайды. Сондай – ақ, қ ылмыстың басқ а тү рін жасағ андар да белгілі бір дә режеде қ арсылық кө рсетері сө зсіз. Сондық тан қ ылмыскерді ұ стауғ а ә зірленген топ қ арсылық тың қ андай тү ріне болсын дайын тұ руы керек. Сонымен бірге соң ына ә лдекімдердің тү скенін сезген қ ылмыскердің ізін жасыруы ү шін ешқ андай ә рекеттен тайынбауы мү мкін.

Полиция қ ызметкері қ ылмыскердің соң ына ол жасырынуы мү мкін бағ ытпен тү седі. Ұ стау мақ сатында қ ылмыскердің қ ылмыс жасағ ан жерден алғ ан кө лік қ ұ ралдары туралы, басқ а да мә ліметтер пайдалынылады. Қ ылмыскер уақ ыт ө ткізбей, жедел ұ сталуы тиіс. Ол ү шін ізге тү сетін арнайы топ қ ұ рылады. Ол топ жер ың ғ айын, қ осымша қ ұ рылыстарды зерттейді, жол бойындағ ылармен, қ арсы кездескен автокө ліктің жұ ргізушілермен, жолаушылармен сө йлеседі жә не жағ дайғ а орай ә рекет етеді. Қ ауіпті қ ылмыскерді ұ стау мақ сатында ішкі істер бө лімдерінің бастық тары қ ылмыскер шығ ып кетуі мү мкін басбы – басты жолдарды (теміржол бекеттерін, аэропортты, кө лік жолдарындағ ы тоқ тайтын жерлерді, т.б.) кү зету ү шін жедел топ жібереді.

Егер ізге тү су кезінде қ ылмыскердің бір обьектіге кіргені туралы хабар келсе, ол обьектінің кіретін жә не шығ атын жерлері бақ ылауғ а алынады, қ ажет болса із кесетін иттер ә келінеді. Содан соң полиция қ ызметкері жағ дайғ а орай обьект ішіне кіріп, қ ылмыскерді ұ стайды. Обьектіні сырттай бақ ылау ү шін кө мекке аула тазалаушылар, кү зетшілер, басқ а да тиісті адамдар шақ ырылуы мү мкін.

Ұ сталғ ан адам сол бойда ұ сталғ ан жерінде тінтіледі. Сонымен бірге бір мезгілде обьект ішіне де тінту жү ргізіледі. Мұ ның бә рі тиісті тә ртіппен хатталады.

Сезік келтірушіні ашық жерде ұ стауғ а тапсырма алғ ан полиция қ ызметкері оның қ имылын бақ ылауғ а кіріседі, тактикалық қ олайлы сә тті кү тіп, оны қ олғ а тү сіреді. Егер қ ылмыскерлер бірнеше адам болса полиция қ ызметкері телефон арқ ылы немесе басқ ада жолдармен кө мек шақ ырады, кө мек келгенше бақ ылауды тоқ татпайды. Егер мұ ндай кө мек кө рсетілмесе полиция қ ызметкері қ алай ә рекет ету керектігін ө зі шешіп, қ ылмыскерді ұ стауғ а кіріседі.

Ұ сталғ андар таяу мандағ ы полиция бө лімшелеріне жеткізіледі, онда ә р ұ стау ә рекетіне хаттама толтырылады. Онда қ ылмыскердің ұ сталғ ан уақ ыты, оны ұ стау себеп болғ ан жайттар, басқ а да тиісті деректер кө рсетіледі.

Қ орқ ытып талап етушілерді ұ стау ү шін алдын ала дайындық жұ мыстарын жү ргізу керек. Тергеуші ұ стау ә рекетіне дайындық кезінде жедел – іздестіру қ ызметкерлерімен бірігіп жоспар қ ұ рады. Операцияғ а басқ а да орган қ ызметкерлері (Ерекше бағ ытталғ ан Полиция жасағ ы – ЖҚ АЖ, МАИ) қ атыстырылуы мү мкін. Ұ стау жоспары жағ дайының жә не қ ылмыскердің жү ріс – тұ рысының ө згеруін ескере отырып қ ұ рылады. Қ атысушыларды міндетті тү рде жоспар бойынша белгіленген ұ стау орнымен таныстырылып, мү мкіндігінше жоспарланғ ан операцияның жеке кезең дері бойынша жаттығ у жұ мыстары (қ орқ ытып алушыларды сескендірмеу ү шін жаттығ у жұ мыстары басқ а жерде) жү ргізіледі.

Сонымен қ атар, ұ стау ә рекетіне қ атысушылардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету мә селесі алдын ала шешіледі.

Қ ылмыскерлер ұ стауғ а қ атысушыларғ а қ арсы ә рекет етіп, талап етілген заттың кө зін тез арада жойып жібермес ү шін ұ стау ә рекеті кенеттен, жылдам жә не оң тайлы тү рде жү ргізілуі шарт.

Қ орқ ытып талап етушілердің тұ рғ ынжайын тінтудің мақ саты (кейде олардың жұ мыс орны тінтіледі) талап етілетін заттарды: қ ару – жарақ ты, хаттарды, жазба кітапшаларды, фотосуреттер мен басқ а да қ ұ жаттарды табу жә не олардың кө мегімен кү діктінің кіммен араласатындығ ын анық тау.

Қ орқ ытып талап ету қ ылмастары бойынша оқ иғ а болғ ан жерге қ арау жү ргізіледі. Кө бінесе қ орқ ытып талап ету кү ш қ олдану, сондай – ақ, мү лікті зақ ымдау немесе жою ә рекеттері арқ ылы жасалса, оқ иғ а болғ ан жерді қ арау қ ажеттілігі туындайды. Қ арау ә рекетін жә бірленушінің қ атысуымен жү ргізген жө н. Ол қ ажетті тү сініктемелер беріп, нақ ты оқ иғ алардың қ ай жерде болғ андығ ы жә не іздердің (қ олдың, аяқ киімнің жә не т.б.) қ ай жерде болуы мү мкін екендігі жө нінде анық тамалар бере алады. Қ ылмыскерлер ұ стағ ан заттар микрообьектілердің нағ ыз кө здері немесе олардың тасымалдаушылары бола алады.

Ұ сталғ ан, айыпталғ ан жә не сотталғ ан тұ лғ алар алфавиттік (фамилиясы бойынша) жә не дактилоскопиялық тіркеуге алынады. Ал қ ылмыс жасағ ан жерден қ ашып кеткен белгісіз қ ылмыскерлер – қ ылмысты жасау тә сілдеріне байланысты арнайы тіркеуге алынады.

Белгісіз қ ылмыскерлер, ауыр жә не аса ауыр қ ылмыстар категориясы бойынша сотталғ андар сыртқ ы бейне белгілері бойынша тіркеуге алынады.

Алфавиттік тіркеудің бұ л тү рі алфавиттік карточка кө мегімен жү зеге асырылады. Компьютерге енгізілген мұ ндай карточкаларда келесідей тіркеме жасалғ ан мә ліметтер бекітіледі: фамилиясы, аты – жө ні, туғ ан жылы мен жері, ұ лты, тұ рақ ты тұ рғ ылық ты мекен – жайы, соттылығ ының болуы; ү кім шығ арғ ан сот; қ ылмыстық кодекске байланысты бабы, сотталу уақ ыты, жазаның тү рі; бұ рынғ ы қ ылмыстық ә рекеті (қ ашан, қ андай органмен жә не Қ азақ стан Республикасының Қ ылмыстық кодексінің қ андай бабы бойынша жауапкершілікке тартылғ ан), рақ ымшылық немесе кешірім жасауғ а байланысты ү кімнің ө згеруі, жазаланғ ан мерзімі мен орны, сотталушының қ айтыс болғ ан кү ні, айы, жылы; іздестіруде жү рген тұ лғ аны жазадан босату негізі, қ айыр тілеу мен босқ ындап жү руіне байланысты ұ сталғ ан тұ лғ алар; тіркеуге алудың заң дық негізі жө ніндегі мә ліметтер. Карточкада тіркелетін тұ лғ аның дактилоскопиялық формуласы кө рсетіледі, оң қ ол сұ қ саусағ ының таң басы басылып алынады, олар алфавиттік жә не дактилоскопиялық карточканың ө зара байланысын қ амтамасыз етеді. Сонымен қ атар мү мкіндік болса тануғ а кө рсету ү шін карточкағ а тіркелетін (тізімге алынатын) тұ лғ аның фотосуреті қ оса тіркеледі.

Карточкалар - тіркелетін тұ лғ алардың фамилиясы ескеріле отырып алфавиттік рет бойынша карточкаларғ а енгізіледі.

Нақ ты карточка арқ ылы тұ лғ аның жеке басын: оның қ андайда бір кү дік тудыратындай немесе ол жө нінде мә лімет беретіндей, сондай – ақ айыпталушының, сотталушының бұ рын соттылығ ының болуы немесе болмауы туралы мә ліметтерді анық тау мақ сатында жү ргізіледі.

Тексерілетін тұ лғ алар туралы алфавиттік карточкаларда бекітілген мә ліметтердің дұ рыстығ ына кү мә н келтіретін жағ дайларда, карточка бойынша тексеру дактилоскопиялық тіркеу арқ ылы тексерулер жү ргізумен толық тырылады.