Корженевский мұздығы Богатырь (Десница) мұздығы

Дмитриев мұ здығ ы

Есік шатқ алының бастауында, биік тау басында орналасқ ан мореналық кө лдер бар: тартылып бара жатқ ан Бозкө л кө лі, 3140 м биіктіктегі Ақ кө л кө лі мен 3400 м биіктікте жатқ ан Мұ зкө л кө лі. Жарсай, Пальгово, Григорьева жә не т.б. мұ здық тар кү н сә улесімен шағ ылыса жалтырайды.

Іле Алатауының орталық бө лігінде тоғ ыз ірі-ірі дербес шатқ алдар бар.

Іле Алатауының солтү стік баурайынан бастау алатын барлық ө зендер Іле ө зені бассейніне жатады.

Ең танымалысы Кіші жә не Ү лкен Алматы шатқ алдары. Кіші Алматы шатқ алы Средний жә не Левый Талғ ар шатқ алдарының сияқ ты қ азақ стандық тау туризмі мен альпинизмінің бесігіне айналғ ан. Мұ ндағ ы шың дар, асулар мен шатқ алдар қ алағ а жақ ын, ә рі қ олайлы орналасқ ан. Инфраструктурасы да жақ сы дамығ ан, спорттық база, лагерлер мен пансионаттар бар. Жоғ ары сапалы жолдар салынғ ан, фуникулерлер жұ мыс жасайды.

Медеу шатқ алынан заманауи фуникулермен Шымбұ лақ тау шаң ғ ысы базасына кө терілуге болады. Онан ары 3163 метр биіктіктегі Талғ ар асуына, ол жерден шың ның ә сем панорамасын, Іле аң ғ арын қ ызық тап, сонымен қ атар Нұ рсұ лтан мен Абай шың дары етегінде қ ыдырып, демалуғ а болады.

2506 метр биіктіктегі Ү лкен Алматы шатқ алында Ү лкен Алматы кө лі орналасқ ан. Асфальттелген жол 3336 метр биіктіктегі Жосалы-Кезең асуына дейін кө теріп, онан ары қ арай Ү лкен Алматы шың ына (Н-3861) шығ уғ а мү мкіндік береді.

Алматы шатқ алында таң ғ ажайып Алма-Арасан родонды бұ лағ ы бар. Алматы Алақ ыры жә не Алматы асулары арасында орналасқ ан Ішкі Тянь-Шаньдық шө л даладағ ы салқ ындық ты еске салатын биік таулы ландшафт та ерекше сұ лу. Осы шатқ ал арқ ылы биік таулы Ыстық кө лге жең іл жетуге болады.

Есік шатқ алында 1963 жылы болғ ан кү шті су тасқ ыны кезінде жоғ алып кеткен тау кө лінің қ алдық тары сақ талғ ан, қ азір жарым-жартылай қ алпына келтіріліп, ө зінің бұ рынғ ыдай танымалдығ ына ие болуда.

Есік кө лі

Ұ зын Қ арғ алы шатқ алы тар каньоннан арқ ырай ақ қ ан сарқ ырамасымен, сейсмостанцияғ а жақ ын жерде орналасқ ан петроглифтерімен танымал.

Тү рген ө зенінің оң жағ алауында осыдан 10 мың жылдай бұ рын болғ ан кү шті жер сілкінісінің іздері аң ғ арылады. Нағ ыз табиғ ат ескерткіштері – қ ұ здар мен жартастардағ ы қ ызық ты пішіндер мұ з дә уірінің ізін сақ таса, топырағ ы мә ң гілік мұ з қ алдық тарын сақ тауда. Тү рген шатқ алындағ ы сарқ ырамалар мен биік таулы Асы ү стірті Қ азақ стан тұ рғ ындарын ғ ана емес, шетелдік қ онақ тарды да ө зіне қ ызық тыра тартады.

Тү рген шатқ алы. Аюлы сарқ ырамасы

Мұ ндағ ы Шын Тү рген шатқ алында табиғ ат ескерткіші саналатын биіктігі 70-80 см-лік қ алың мү к астынан жарып шық қ ан реликті шын-тү рген шыршалары, 30-40 см-ге терең дікте қ алың дығ ы 2-3 м болатын мә ң гі тоң қ абаты бар жерлер сақ талғ ан.

Қ алағ а жақ ын орналасуы мен инфрақ ұ рылымының жеткілікті дә режеде дамуы қ алалық тарғ а бір жә не екі кү ндік жорық тар мен тү рлі экскурсиялар жасауғ а мү мкіндік береді. Жотаның солтү стік баурайында ә лемдегі ең ү лкен даң қ ты алматы апорты ө сірілетін алма бақ орналасқ ан.

Іле Алатауы территориясында Іле Алатауы ұ лттық паркі мен Алматы қ орығ ы орналасқ ан.

Биік тау белдеулері – Қ азақ станның шығ ыс жә не оң тү стік-шығ ыс бө лігіндегі Алтай, Сауыр – Тарбағ атай, Жетісу (Жоң ғ ар) Алатауы, Тянь-Шань тауларына тә н биіктік белдеулілігі. Қ азақ стан тауларында Биік тау белдеулері Алтай тауынан оң тү стіктегі Батыс Тянь-Шаньғ а қ арай біртіндеп биіктей береді. Тау орманы Оң тү стік Алтайда 700 – 900 м, Жетісу Алатауында 900 – 1100 м, Іле Алатауында (Тянь-Шаньда) 1200 – 1400 м биіктікте ө седі. Бұ л таулы ө лкенің география орнына, ендігіне, биіктігі мен беткейлерінің сипатына, ылғ алды желдің мө лшеріне, т.б. байланысты. Алтай тауына Сібір мен батыстан келетін ылғ алды жел, Тянь-Шань тауларына Ауғ анстан мен Иран жақ тан соқ қ ан аң ызақ жел ә сер етеді. Сондық тан Қ азақ стан тауларындағ ы Биік тау белдеулерінің ө з ерекшеліктері (топырағ ы, ө сімдігі мен жануарлар дү ниесі) бар. Айналасындағ ы жазық пен салыстырғ анда тау табиғ атының ө згеше болуына температураның биіктеген сайын суынып, ылғ алдылық тың кө беюі ық пал етеді, оның климатындағ ы айырмашылық тың себебі осында. Қ азақ стан тауларында 6 Биік тау белдеулері бар. Бұ л биіктік белдеулер тек Іле Алатауында ғ ана тү гел кездеседі, басқ а тауларда 5 белдеу бар, яғ ни альпі шалғ ыны белдеуі болмайды. Тау етегіндегі шө лейт белдеу Іле Алатауы, Жетісу (Жоң ғ ар) Алатауы жә не Оң тү стік Алтай тауларының етегінде анық байқ алады. Ол Алтайдың солтү стің -батысында далағ а, Тянь-Шаньның батысында шө лге ұ ласады. Бұ л белдеудің абсолютiк биіктігі 1300 м, негізінен кайнозойдың лë сс-қ ұ мдақ шө гінділерінен тү зілген, ең іс келген жазық. Климаты шө лейт, қ ысы жылы, жазы ыстық, жауын-шашын мө лш. 200 – 300 мм. Ө сімдігі селдір, сұ р топырақ та қ ау, жусан, бетеге, бұ йырғ ын, итсигек, баялыш, ебелек, теріскен ө седі. Климаты қ оң ыржай континенттік, жауын-шашын мө лшері 400 – 600 мм. Қ оң ыр топырақ ты жә не шіріндісі мол қ ара топырақ ты келеді.