Технологиялық фактормен байланысты әлеуметтік педагогика ұстанымы.

Технологиялық фактор – бұ л шынын айтқ анда, ә леуметтік-педагогикалық қ ызметтің заң дылық тарын есепке алуды анық тайтын фактор. Ол тікелей ә леуметтік-педагогикалық қ ызмет технологиясының мү мкіндіктерін есепке алуды талап етеді. Ө зінің мә ніне қ арай, оның ұ станымдары – бұ л жалпы педагогиканың тә рбиелеу қ ағ идалары. Оларда тә рбие технологиясы заң дылық тарының есебі елеулі дә режеде сипатталады. Осы топқ а мыналар жатады:

- мақ саттылық қ ағ идасы;

- тә рбиелеудің саналылық жә не белсенділік ұ станымы.

Барлық ұ станымда арасында ө зара тығ ыз байланыс пен ө зара шарттылық орын алғ ан. Олардың бірде-бірі немесе қ айсыбір топ ә леуметтік-педагогикалық қ ызметтің тиімділігін анық тамайды. Олар тек қ ызметтің бір немесе бірнеше жағ ына кө ң іл бө ліп, орындалуы қ ызметтің тиімділігін қ амтамасыз ететін неғ ұ рлым маң ызды талаптарды анық тайды. Ә леуметтік-педагогикалық қ ызметте ұ станымдар кө бірек ескерілсе, одан соғ ұ рлым биік нә тижелерге қ ол жеткізуге болады.

Ұ станымдардың ө зара байланысы ә леуметтік педагогикада белгілі бір жү йені (қ ағ идалар жү йесі) кө рсетеді. Қ айсыбір қ ағ иданы болмасын, бағ аламау, қ олданбау, елемеу қ алайда нашарлағ ан немесе болжанбағ ан қ ызмет нә тижесіне алып келеді. Нақ қ ағ идалар жү йесі ә леуметтік педагогикалық қ ызмет заң дылық тарының негізгі талаптарын есепке алуды қ амтамасыз етеді жә не оның тиімді болуына мү мкіндік

Субъектінің ұ станымы тұ рғ ысынан ә леуметтік-педагогикалық болмысты танып - білу жә не сапасын бағ алау негіздері. Ә леуметтік-педагогикалық болмысты танып-білу жә не сапасын бағ алау дең гейінде ә леуметтік-педагогика танып-білу жә не қ айта қ ұ ру ә діснамасын айқ ындайтын аса маң ызды қ ұ рауыш аксеологиялық болып табылады. Оның субъектісі - ә леуметтік-педагогикалық тапсырысты анық тайтын жә не оны іске асыруды қ амтамасыз ететін мемлекет немесе ә леуметтік-педагогикалық қ ызметті атқ аратын, оғ ан бағ а беретін маман. Осығ ан сә йкес, ә леуметтік-педагогиканың аксеологиялық негіздеріне талдау жасауды солардың ұ станымы тұ рғ ысынан жү ргізу қ ажет.

Ә леуметтік педагогиканың аксеологиялық негіздері - ә леуметтік-педагогикалық болмысты танып-білу қ ұ ндылық тары жә не оны қ айта қ ұ ру туралы ілім. Олар:

- ә леуметтік педагогика қ ызметінің басымдық тары, мұ раттары, қ ұ ндылық тары, мақ саттары, нормалары мен ережелерін білдіретін білімді, сондай-ақ, негізгі білімді қ амтиды.

- ә леуметтік-педагогикалық білімнің иесі ретінде адамның бағ ытын анық тайды;

- тарихи, ә леуметтік-педагогикалық сипатта болады;

Басымдық тар мемлекет пен қ оғ амның ә леуметтік саясаттына, олардың ө зара ә рекетіне байланысты. Осы заманғ ы Ресейде басымдық тар мыналарды қ амтиды:

- ә леуметтік ә ділдік;

- адамды, соның ішінде, баланы ә леуметтік қ орғ ау;

- жеке тұ лғ а дамуын ә леуметтік-педагогикалық сү йемелдеу;

- ә леуметтік-педагогикалық қ ызмет кө рсетулер;

- адамның ә леуметтік дербестігі.

Осы заманда идеялық мұ раттар кө п жағ дайда РФ Конституциясы сондай-ақ, басқ а да нормативтік қ ұ жаттармен анық талады. Олардың негізінде адамды ә леуметтік-педагогикалық қ орғ аудың басымдық тары жатыр. Ә леуметтік педагогиканың кө птеген мұ раттары ұ лттық жә не діни дә стү рлермен, адамғ а, балағ а, отбасына, отбасылық тә рбиеге, мектепке жә не басқ а ә леуметтік-мә дени факторлармен анық талады.

Қ ұ ндылық тар қ оршағ ан ә лемнің объектілері мен қ ұ былыстарының адам ү шін оң ды немесе кері мә нді болуын, олардың адамның ө мір сү ру салаларына қ атысушылығ ын айқ ындайды. Бұ л – мә дениеттің басты элементтерінің бірі.

Ә леуметтік-педагогикалық қ ұ ндылық тар ретінде жеке тұ лғ аның (патриотизм, ә леуметтік бағ дарлылық жә не табыстылық, тә ртіптілік) жә не мемлекеттің (адамдардың қ ызметінің тиімділігі, ә леуметтік ә л-ауқ аты, білімі) қ ұ ндылық тары саналады. Олар азаматтық қ оғ амның қ ұ ндылық тары мен ұ лттық жобаларында (қ орғ алғ андық, бостандық, ұ лттық идея, патриотизм, рухани байлық) кө рініс тапқ ан.

Қ ағ идалар – объективті сипатта болады, оларды есепке алу жә не олардан туындайтын негізгі талаптарды орындау, ә леуметтік-педагогикалық қ ызмет табыстылығ ының перспективаларын анық тайды.

Мақ саттары - мінез-қ ұ лық элементтернің бірі, сапалы қ ызметтің тікелей кө рінісі, санадағ ы, ойдағ ы қ ызметтің нә тижесі жә не оғ ан жетудің жолдары мен тә сілдері болып сипатталады, қ ол жеткізілуіне бағ ытталғ ан іс-ә рекет нә тижесінің алдын ала мақ тан тұ тарлық саналы образы.

Ә леуметтік-педагогикалық таным жә не ә леуметтік-педагогикалық шындық ты қ айта қ ұ ру мақ саттары алғ а қ ойылады. Ә леуметтік-педагогикалық танымның мақ саты - ә леуметтік-педагогикалық қ ұ былыстардың себептік-салдарлық байланыстары мен заң дылық тарын анық тау жә не олардың негізінде теориялар мен ә дістердің ә зірлемесін жасау. Ә леуметтік-педагогикалық қ айта қ ұ рудың мақ саты - жеке тұ лғ аның неғ ұ рлым мақ сатқ а сай қ алыптасуын қ амтамасыз ету.

Ә леуметтік нормалар – ресми белгіленген немесе ә леуметтік-педагогикалық практиканың ә серінен қ алыптасқ ан алдын ала ескертпе жә не қ оғ амда ө зін-ө зі ұ стау ережесі мен қ оғ ам ө мірінің нақ тылы тарихи жағ дайларында адамның ө зін-ө зі ұ стауын білдіреді. Олар жеке тұ лғ аның топтағ ы ө зін-ө зі ұ стауда қ алыптасқ ан немесе белгіленген мінез-қ ұ лқ ын, яғ ни оны сақ тау индивид ү шін ө зара ә рекетте қ ажетті шарт болатын стандарттарын анық тайды.

Ә леуметтік нормалар ресми жә не ресми емес сипатта болады. Ресми ә леуметтік нормалар – бұ л заң намалық актілерде, лауазымдық нұ сқ ауларда, ережелерде, жарғ ыларда, басқ а да ұ йымдастыру қ ұ жаттарында баяндалғ ан ә леуметтік нормалар. Ресми емес – қ оғ амда қ алыптасқ ан жә не ортаның жазылмағ ан ережесі болып табылады.

Ереже жекеше сипатта болады.

Ә леуметтік педагогиканың дү ниетанымдық дең гейі. Субъектінің дү ниетанымдық дең гейі оның ә леуметтік-педагогикалық қ ызметке кө зқ арасы мен сенімін, тә жірибесін білдіреді. Ол субъектілердің ө мірлік негізгі ұ станымдарын, олардың сенімдері мен идеяларын, қ ағ идаларын, бағ дарлы қ ұ ндылық тарын анық тайды. Нақ дү ниетанымдық дең гейі субъектінің ә леуметтік педагогиканың мә нісін қ алай қ абылдайтынын, яғ ни оның тиісінше танылуын кө бінесе анық тап береді. Мемлекеттік дең гейде шенеунік ә леуметтік педагогиканың мемлекеттегі орны мен рө лін жә не оның даму келешегін анық тайды, мекеме, маман қ ызметінің ә леуметтік-педагогикалық бағ ытын бағ алайды; зерттеуші - ә леуметтік педагогикалық болмыс жә не оның ғ ылым ретінде даму перспективасы; практик - ә леуметтік-педагогикалық қ ызметке, оны практикада іске асыруғ а жә не нә тижелерін бағ алауғ а бағ ытталғ ан қ арым-қ атынас.

Ә леуметтік педагогиканың ә діснамалық дең гейі – танымдық жә не қ айта қ ұ ру қ ызметтерінің тә сілдерін қ амтиды.

Қ айта қ ұ ру қ ызметінің тә сілдері:

- белгілі бір педагогикалық технологияны іске асыру бойынша қ ызметтің жасалып шығ арылғ ан ә дісі;

- белгілі бір ә дісті іске асырудың техникалық тә сілдері, ә дістің нақ тылы жү зеге асуы. Осы мағ ынасында ә дістеме кейде ә дісті іске асыру техникасының синонимі ретінде қ арастырылады;

- жеке бө лімдерді, тақ ырыптарды ү йрену, оқ у сабақ тарының ә рқ илы тү рлерін ө ткізу – сабақ берудің жекеше ә дістемесі бойынша ұ сынымдарды қ амтитын оқ у пә ндерінен сабақ беру ү дерісіндегі педагогикалық қ ызметтің ерекшеліктері.

Ә леуметтік педагогикадағ ы ғ ылыми зерттеу (танып-білу) ә дістемесі кең інен танымал.

Ә леуметтік-педагогикалық технологияны ә дістер айқ ындайды. Ә леуметтік педагогикадағ ы ә діс – бұ л адамның, топтың белгілі бір проблемаларын шешудің жолы (тә сілі).

Адамның проблемасын шешу жолы (тә сілі).

Адамның проблемасын шешу ү дерісінде сырттан оғ ан бір нә рсені қ осуғ а не оғ ан бір нә рсені енгізуге, оны бір нә рсемен толтыруғ а болмайтыны мә лім. Оларды тек адамның ө з ә леуетін іске асыра отырып қ ана жең уге болады. Ә дістерді қ олдану адамды оның дербес шешімімен белгілі бір іс-ә рекетке жетелеуге, дамуғ а, мең геруге, игеруге, мең гергенді тү зеуге, қ андай да бір мү мкіндіктерді жетілдіруге; білімді, икемділікті, дағ дыны қ алпына келтіруге жә не оларды жетілдіруге бағ ытталғ ан. Бұ л ретте, субъектілік, объектілік, функционалдық, пә ндік жә не орталық сияқ ты факторларды ескеру қ ажет.

Субъектілік фактор ық пал етудің сыртқ ы жә не ішкі ә дістерін анық таушы маманның (мамандардың) ә дісті қ олданудағ ы субъектілігімен байланысты (егер ә ң гіме ө зін-ө зі жетілдіру ә дістері туралы болса, мұ ндай ә діс «ө зін» деп басталады).

Объектілік - мақ сатқ а байланысты ө зара ә рекет етуге тура келетін адам (топ). Бұ л. Бір жағ ынан. ө зара бірлескен қ ызмет. ө зара ә рекет ә дісі жә не басқ а жағ ынан – барабар ә рекет.

Функционалдық – негізгі (басты, жетекші) жә не қ амтамасыз етуші ә дістердің белгіленуіне негізделеді.

Негізгі мақ сат – бұ л объектіні (адамды, топты) болжанғ ан мақ саттың іске асырылуын қ амтамасыз ететін белгілі бір ә рекет, қ ызметке жұ мылдыратын нә рсе. Ол іске асырылатын іс-ә рекеттің, қ ызметтің (практикалық ә дістер) ә дістерін анық тайды.

Қ амтамасыз ететін мақ сат – іс-ә рекет ә дісін іске асырудың тиімділігін жә не сапасын кө теруді қ амтамасыз етеді. Ол адамның санасына, сезіміне; қ ызметті ұ йымдастыруына; ә рекетті ұ мтылдыруғ а (тежеуге); ө зін-ө зі сендіруге, ө зін-ө зі ұ йымдастыруғ а; ө зін-ө зі кө термелеуге; ө зін-ө зі мә жбү рлеуге; ә сер ететін ә дістерді анық тайды.

Пә ндік - ә дістің функционалдық мү мкіндіктерін іске асыру ә дісімен байланысты.

Осы фактормен ә дістерді топқ а бө лудің шарты:

- іс-ә рекеттер (практикалық ә дістер) – жаттығ улар, ойындар (ойын ә дістері), ү йренулер;

- ық пал етулер – иландыру ә дістері, ақ параттық ә дістер;

- қ ызметті ұ йымдастыру – қ ызметтің белгілі бір сипаттарын анық тайтын жағ даяттық ортаны қ ұ ру, қ ызметті басқ ару, бақ ылау ә дістері;

- ұ мтылдыру (тежеу) - ә рекеттер мен қ ылық тардың белсенділігін ұ мтылдыратын (тежейтін) кө термелеу, жарысу, мә жбү рлеу, бақ ылау, жағ даят туғ ызу ә дістері.

Кейбір ә дістер тү рлі функционалдық топтарда орын алуы мү мкін. Мысалы, ойын ә дістері, жағ даяттық ортаны қ ұ ру ә дістері.

Орталық - ә леуметтік-педагогикалық қ ызметті іске асырудың орнына байланысты.

Бұ л ретте, ә діс ө зінің осы ортада қ олданылуы мү мкіндігімен жә не мақ сатқ а сай болуымен анық талады.

Ә дістер кез-келген ә леуметтік-педагогикалық технологияның қ ұ рамдас бө лігі болып табылады. Технологияның атауы кейде онда қ олданылатын жетекші ә діс (ә дістер тобындағ ы) бойынша анық талады. Жеке технологияның атауынан жетекші ә дістердің бірі кө рініс табуы мү мкін.

Қ ұ ралдар - солар арқ ылы ә діс іске асырылатын қ ұ ралдар. Қ ұ рал ә дістің анық таушы факторы болуы мү мкін. Сонымен қ атар, қ ұ рал ә леуметтік-педагогикалық технологияның қ олданылу факторы (мысалы: ойын, оқ у, туризм), негізгі бастауы болуы мү мкін.

Педагогикалық ә дебиетте бұ л ұ ғ ымдарды шатастыру жиі кездеседі, яғ ни ә дісті - қ ұ ралдан, қ ұ ралды - ә дістен айыру қ иын болады. Ә діс пен қ ұ рал ұ ғ ымдарының ұ сынылып отырғ ан нұ сқ асы оларды неғ ұ рлым дә л ажыратуғ а жә не олардың ө зара байланысын кө рсетуге мү мкіндік береді.

Педагогикалық (ә леуметтік-педагогикалық) ү дерістің қ ұ ралдары мен педагогикалық (ә леуметтік-педагогикалық) қ ызметтің қ ұ ралдарын бө ліп атауғ а болады.

Педагогикалық ү деріс қ ұ ралдары – маманның ә леуметтік-педагогикалық технологияны ендіру ү дерісінде атқ аратын қ ызметінің қ ұ рамды бө лігі болып табылатын қ ұ ралдар. Оларғ а мыналар жатады: оқ у, ең бек, білім беру мекемесіндегі белгіленген мінез-қ ұ лық ережесі; режім (тү зету колониялары ү шін); мә дени-демалыс қ ызметі; денешынық тыру-сауық тыру, денешынық тыру-спорт қ ызметі; туризм; қ оғ амдық жұ мыс.

Педагогикалық қ ызмет қ ұ ралдары, бұ лар - маманның ә леуметтік-педагогикалық жұ мыс ү дерісінде адамғ а, топқ а ық пал ету ү шін қ олданатын қ ұ ралдары. Кө бінесе, бұ л - ә дістің қ ұ ралдары. Оғ ан: сө з, ә рекет, ү лгі, кітап, техникалық қ ұ ралдар жатады.Осылайша ә леуметтік-педагогикалық мақ сатқ а қ ол жеткізу қ амтамасыз етіледі.

Ә леуметтік педагогикада ә леуметтік-педагогикалық технологияның (жалпы жә не жекеше) ұ йымдастыру жағ ын немесе ә дісті нысан анық тайды. Қ олданылатын саласына байланысты олар мыналарғ а бө лінеді:

- ә леуметтік педагогика орталығ ының неге қ арайтынын анық тайтын

нысандар, бұ л – орталық тың ұ йымдастыруғ а қ арастылығ ы: мемлекеттік (жалпы білім беретін, кә сіптік), ведомстволық (ә леуметтік даму министрлігі), денсаулық сақ тау министрлігі, ІІМ, діни, коммерциялық, қ оғ амдық;

- Ә леуметтік педагогика орталығ ының функционалдық міндетін анық тайтын нысандар, бұ л – орталық жағ дайында функционалдық міндеттерді шешудің ө зіндік ерекшелігін анық тайтын ұ йымдастырушы жү йе: оқ ыту, тә рбиелеу, педагогикалық тү зету, тү зеу, балалар мен жасө спірімдердің белгілі бір топтарының педагогикалық қ ұ қ ық тарын қ алпына келтіру;

- ә леуметтік-педагогикалық жү йе нысандары, бұ л - ә леуметтік-педагогика орталығ ының қ олданылуын ұ йымдастыру нысандары: ынтымақ тастық, авторитарлық, гуманитарлық, спорттық;

- педагогикалық ү деріс нысандары - ә леуметтік-педагогика орталығ ының педагогикалық ү дерісін негіздеуші мазмұ ндық - ұ йымдастырушы фактор: оқ у, оқ у-тә рбиелік, тә рбиелік, қ айта тә рбиелеуші, ең бек оқ у-ең бек спорттық, демалыстық;

- педагогикалық ө зара ә рекеттестік нысандары – кең істік пен уақ ыт ішіндегі нақ тылы педагогикалық ә рекетті ұ йымдастыру тә сілі. Олар: бұ қ аралық – мерекелер, кештер, ертең гіліктер, диспуттар, жарыстар, жорық тар, экскурсиялар; топтық бірлескен қ ызмет қ ызығ ушылық бойынша клубтар, ү йірмелер, театр қ ызметі; жеке даралық - кө мек, сабақ тар, тапсырмалар.

Сонымен, ә леуметтік педагогика ә діснамасы тү рлі: гносеологиялық, дү ниетанымдық, ғ ылымтану, ғ ылыми-мазмұ ндық, технологиялық жә не ғ ылыми-ә дістемелік дең гейлерде талдануы мү мкін. Осы дең гейлердің ә рқ айсысында ә леуметтік-педагогиканың тү рлі элементтерін танып-білу іске асырылады.

Зерттеулердің басқ а ә дістемелік компоненттеріне тұ ғ ырлар сә йкестігіне тә н, ұ станымдар жатады. Зерттеулік тә жірибелер ұ станым гносеологиялық -ә дістемелік ұ ғ ым болып табылатынын кө рсетеді. Ұ станым белгілі бір ғ ылыми мә селелерді шешудің негізін қ ұ рушы бастамасын білдіреді, оның мазмұ ны нормативті-реттеуші сипаттамасын білдіретін белгілі қ ажеттіліктен кө рінеді. Осы қ ажеттілікті сақ тау – сә йкес ә дістерді ойдағ ыдай қ олданудың шарты болып табылады. Ә дістерде ө зінің қ ызметтік орны бойынша ұ станым – белгілі тұ ғ ырларды жү зеге асырудың қ ұ ралы. Зерттеудің базалық ә дістемелік ұ станымдары, партиялық, объективті, тарихи болып табылады.

Партиялық ұ станымдар. Бү гінгі таң да бұ л ұ станым одиозттық ретінде қ абылданатынын, оны тікелей ө ткен пратиялық конъюктуралық пен апологетикамен байланысатынын, кез-келген ғ ылыми фактілер, шешімдер Маркс, Энгельс, Ленин туындыларындағ ы цитаталарымен, ЦК, қ ойылғ ан ЦК КПССС жә не одақ тас республикалар ЦК-сының хатшыларының мақ аласымен баяндамаларында расталатынын ескере отырып, біз біраз айқ ындауыштар беріп ө ткіміз келеді. Ғ ылым тарихында терең ежелгі жә не бү гінгі кү нге дейінгі партиялық ұ станым жалпы-тарихи (сә кесінше педагогикалық -тарихи) танымның ә леуметтік мазмұ нын кө рсетеді жә не қ ұ нды ә леуметтік-педагогикалық аспектілер, аксиологияларды қ осады. Бұ л мемлекеттегі білім берудің дамуына арналғ ан мемлекет саясатының белгілі критерилер ұ ғ ымындағ ы қ атаң белгіленген ә леуметтік-саяси бағ ыт. Кез-келген мемлекеттік бағ ыт, ә рбір қ оғ амдық класс, ә леуметтік топ ө зінің тамырлы қ ызығ ушылығ ын жә не азаматтық -ө негелік қ ұ ндылығ ын тиімді бейнелейтін, олардың барлық ө мірлік саладағ ы іске асырылу мү мкіндігін беретін партиялық формасының ө згешелігін дамытады. Ү стемдік ететін класстар, мемлекеттік машиналар арқ ылы билік ететін олигархия олардың ә леуметтік топтарына тиімді білім беру жү йесін, мектеп типологиясын, олардағ ы оқ ыту мазмұ нын, технологиясын жә не т.б. дамытады. Партиялық ұ станым ұ ғ ымын ғ ылыми зерттеу, қ айнар-кө здің ә леуметтік-педагогикалық мазмұ нын, ғ алымдардың дү ниетанымдық, саяси ұ станымдарын жә не олардың ә дісте ө згеше бейнеленуінің ашылуын талап етеді. Осындай жоспар ұ ғ ымындағ ы партиялық, ежелгі жә не орта ғ асырлық тарихшылардың зерттеулерінде орын алғ ан. Ол Қ азақ станның тарихи зерттеулерінде жә не бү гінгі кү ні сипатты болып отыр. Шовинизм немесе ұ лттық радикализм, партиялық ұ станымдардың негізі ретінде, қ азіргі кезде тарихи жә не тарихи-педагогикалық зерттеулердің нә тижелерін фальсификациялауғ а ә келіп соғ ады.

Объективтілік ұ станымы. Ә леуметтану жә не басқ а да қ оғ амдық ғ ылымдарда біраз ғ алымдар бұ л ұ станымды қ абылдамайды жә не оларды зерттеулерде қ олдану міндетті емес деп ойлайды. Ғ ылыми-ә дістемелік ұ станым ретінде объективтілік, тарихи-педагогикалық фактілер, қ ұ былыстар, ү рдістердің жан-жақ ты жү йелі талдауын талап етеді. Ұ станым екі қ ызметті жү зеге асырады: а) зерттеу пә нін, оның педагогикалық теория жә не тә жірибесіндегі орнын нақ ты анық тау. б) зерттеу объектісін біртұ тас ретінде оның ө ткенін, болашағ ын жә не осы шағ ын жаң алау. Біз бұ л ұ станымды тарихи-педагогикалық зерттеулерде қ азіргі кезде қ олдану орынды жә не ү лкен пайда ә келеді деп ойлаймыз.

Тарихи ұ станым тарихи – педагогикалық қ ұ былыстардың (олардың пайда болуы, даму динамикасы) нақ ты-тарихи жағ дайлардың тіршілігі жә не қ ызметіне байланысты зерттеулерін ұ йғ арады. Тарихшылдық тарихи-педагогикалық қ ұ былыстардың дамуы мен пайда болуындағ ы жалпылық пен ерекшелікті ғ ылыми-объективті бейнеленуін талап етеді, бұ л тарихи кезең дердің ө згешелігі есебімен ө ткеннің сипаттамасын қ амтамасыз етеді. Тарихи уақ ыт нақ ты педагогикалық қ ұ былыстардың жә не фактілердің объективті ашылуын, дамушы тарихи-педагогикалық ә рекеттердің танымдылығ ын талап етеді. Тарихи уақ ыт ситатискика да динамика бойынша да қ арастырылады. Бұ л адам қ оғ амының, оның білім беру институттарының ерекшеліктерімен ө згешеліктерімен шартталады. Бұ л тарихи-педагогикалық қ ұ былысты нақ тылауғ а, ғ ылыми объективті суреттеуге мү мкіндік береді.

Тарихи педагогикалық зерттеулерде ә дістемелік ұ станымдарды қ олдану, біржағ ынан тарихи қ ұ былыстардың шиеленісуін, екінші жағ ынан тарихи-педагогикалық ү рдістердің ә леуметтендіруден қ орғ айды. Осы екі жағ ымсыздық соң ғ ы кездері жалпы тарихи жә не тарихи-педагогикалық зерттеулерде ерекше сипатты болып отыр.

Ә дістемелік тұ ғ ырлар мен ұ станымдар зерттеу міндеттерінің стратегиясын, бағ ыты мен шешу жолдарын ашады, зерттелетін объектілердің зерттеу ә дістерін жә не жалпы ә дістерді анық тайды.

Тарихи материализмнің каноны жә не детерминантынына тірег, тү рлі педагогикалық фактілерді зерттеудегі таптық кү рестің ізділігі, олардың ө ткені мен қ азіргі ү рдістері мен кө рінісі, айтарлық тай кү тілген нә тижелер берді: " прогрессивті - реакциялық " ұ станымдарғ а бө лу зерттеу ізденістерін жең ілдетті. Бірақ та осымен қ атар оның қ оғ амдық тұ рмысының формаларын қ ұ райтын, адамның жә не мә дениеттің ө зінің тарихы оның тасушысы ретінде шарасыз соң ғ ы кезекке ығ ыстырылды. Тарихи-педагогикалық ізденісте, монографиялық талдаулада атамұ ра мә нері ординарлы емес, кө п жақ тық бұ л біржақ ты келіс ерекше біліне бастады, ө йткені тә рбиелеуші қ арым-қ атынас мә дениеті ретінде педагогикалық праутаканың мә ніне қ арама қ арсылық кө рсетті. Ол жылдары педагогика - бұ л ө суші буынды тә рбиелеу туралы ғ ылым", ал советік педагогика - " оның дамуының сапалы жаң а, жоғ ары кезең і" деген ұ ғ ым жалпы танылғ ан, бұ ндай біржақ тылық бекімділік жетіспеушілік болып кө рінбеді.

Соң ғ ы кездері тарихи-педагогикалық шыншылдық ты талдауғ а арналғ ан, мә диниеттанымдық, аксиологиялық, ө ркениеттік, инновациялық бұ рыннан белгілі концепцияларғ а негізделген жұ мыстар пайда бола бастады. Бү гін олардың кө зінше " қ атаң партиялық " жолды алғ ан ұ ғ ым қ алай кө рінеді? Оларды қ олдану жаң а білім бере ме? Жақ сы белгіліден белгісіз нә рсе ашыла ма? Ертеде жасалынғ ан бағ алар тү зетулер немесе толық алып тастауды талап етеді ме?

Осы сұ рақ тардың кейбіреулеріне қ азіргі кезде жиналғ ан С.Т. Шацкойдың, маң ызды емес, қ арама-қ айшылық бейнелер Ресей кезең дерінің ө тпелі, тағ дырлық тарихында белгілі кө рініс болып табылатын шығ армашылық мирастарды зертеулердің нә тижесін қ олдана отырып жауап беруге тырысамыз.

Бірінші аталғ ан мә динеттанулық концепцияның мә ні келесіде – мә дениет ә леуметтік-антропологиялық жә не жеке педагогикалық кө рніс ретінде қ арастырады. Бұ л педагогикалық іс-ә рекеттерді жалпы мә дени бейнеде зертеуге, педагогика мен мә дениеттің ынтымақ тастығ ы негізінде кө ріністер мен фактілерді зерттеуге мү мкіндік береді. Соң ғ ысы ә леуметтік-қ ұ нды дә стү рлерді қ олдау жә не қ айта ө ндіру мен жү зеге асыру шарттары оларды жақ сарту жә не бейімдеуге тырысатын, адамдар ә рекеті жә не оның нә тижесі ретінде қ ызығ ушылық тудырады. Жә не бұ л мағ ынада мә дениеттің қ оғ амды жақ сарту қ азіргі замандау ү рдісімен байланысты ұ ғ ым ретінде бастапқ ы мағ ынасы қ айта қ ұ рылады. Ол динамикалық ү рдіс тү рінде негізінде шығ армашылық ә рекет жә не бұ л ә рекеттің субъектісі – адам ө мір жә не ең бектің ө ркендеу шарттары ретінде кө рінеді. (Злобин Н.С. Культура и общественный прогресс. М., 1980. С. 27)

Қ азіргі заманғ ы ғ ылым мә дениетті жас буынғ а білім беру жә не тә рбиелеу мақ саты мен мазмұ ны, тұ лғ аның мағ ыналық кү шін дамытудың негізі болып табылатын қ айта білім беру ә рекетінің нә тижесі мен ү рдісі, материалдық жә не рухани қ ұ ндылық тар жиынтығ ы ретінде қ арастырады. Мә дениет қ оғ амның барлық ө мір ә рекетіне ене отырып, нақ ты-тарихи тұ рмыстың жалпы ө лшемдерін қ ұ рушы болып табылады. Жә не бұ л мағ ынада оның ең жарамды анық тамасын А.Швейцер кө рсетті: " Мә дениет – бұ л прогрессті жеке тұ лғ аның рухани жетілдіруі шарты ретінде қ арастырсақ, адам жә не адамзаттың барлық жақ тары мен бағ ыттарының жалпы прогессі " (Культура и этика. М., 1973.с.10).

Бұ дан білім мен мә дениеттің жанасуының басты нү ктесі кө рінеді. Осығ ан орай білім беру мә дениетті қ айта ө ндірудің қ ажетті шарты ретінде қ арастырылады, бұ л оның сә йкесті оқ ытылуын талап етеді. Білім беру жә не тә рбиелеу ү рдісінде адам мә дениеттің мұ рагері болады: халық тың ә леуметтік мә дени феноменін игере отырып, ол ұ лттық діл сипаттамасымен қ оғ амның ә леуметтік бірлік тұ лғ асы статусына ие болады.

Мә дениет – тарихи ө ң делген формаларды біріктіру жә не кө п тү рлендірудегі ө мір сү рудің ө зіндік ә дісі. Бұ л шығ армашылық жасампаздық ә рекет олардың " адамдандыру (очеловечование)" жә не ә ркімнің дамуы жә не ө зіндік даму дең гейін сипаттайды жә не бейнелейді. Бұ л – кө рініс синкретикалық, адамның табиғ атпен, қ оғ аммен жә не ө зімен, гармониялық қ атынасының кө рінісі, материалды жә не рухани қ ұ ндылық тар синтезі, қ оршағ ан ә лем мен гармониялық қ арым-қ атынас жә не ө ркениетті болашақ ты қ амтамасыз етудің қ ажетті шарттары.

Бізге мә дениет мә селелерін зерттеу жә не қ ұ растыруғ а жалпы философиялық тұ ғ ыры ө те маң ызды мә нге ие, ө йткені ол ә леуметтік фактілер мен кө ріністермен органикалық қ арым-қ атынасын қ адағ алауғ а мү мкіндік береді. Сонымен, тарихи-педагогикалық мә селелерді зерттеуде келесі мә селені ескеру қ ажет, мә дениет ұ йытқ ысын бү кіл адамзаттық жә не ұ лттық қ ұ ндылық тар жиынтығ ы қ ұ райды, оларды игеру жә не ө ндіру тарихи зерттелген. Философия жә не мә дениеттанудағ ы жиналғ ан материалдар мә дениетті тұ лғ аның шығ армашылық ө зіндік реттеу ү рдісі – тұ лғ а субъектісі жә не біртумалық ты кө рсететін ә рекеттің ө зіндік ә дісі тұ рғ ысында қ арастыруғ а мү мкіндік береді. (А.Н. Леонтьев, В.С. Давидович, В.П. Зинченко, М.С. Коган жә не т.б.).