Ортаға негізделген ұстаным.

Ұ станымның бастауы. Адамның жеке ә леуметтік дамуы, тә рбиесі оның тіршілік қ арекеті ортасына тікелей байланысты екенін И.Г.Песталоцци негіздеп берді. Ол бала тә рбиесіне қ олайлы ортаны қ алыптастыру қ ажеттігін атап кө рсетті. Бұ л ұ станымның маң ыздылығ ын А.С.Макаренко да сезініп, ескерген болғ ан. Ол тә рбие ісі арнаулы дайындалғ ан ортада жү ргізілуі тиіс деп санады. Бұ л - отбасына да, арнаулы мамандандырылғ ан тә рбие мекемесі ү шін де маң ызды нә рсе.

Орта адам ө зін танытатын (бұ л - тіршілік қ арекеті, мақ ұ лдау, кү діктену, қ олдау ортасы немесе басқ аша орта) орын ретінде қ аралады; немесе кең ес беру жұ мысын іске асыратын (орталық тағ ы арнайы жабдық талғ ан бө лме, ү й іші жағ дайы, мектеп) орын.

Орта факторлары – бұ л онымен ө зара ә рекетте адамғ а тікелей ық пал ететін факторлар. Олар ө су ү стіндегі адамның ә леуметтену ү дерісінде бойына сің іретін тікелей ә леуметтік тә жірибе мен ә леуметтік рө лдерді атқ арады. Бұ л арқ ылы ә леуметтік қ оршағ ан ортамен басқ ару жә не адамның олар арқ ылы мақ сатты тү рде бағ ытталғ ан жеке дамуды, ә леуметтенуді ынталандырудағ ы ө зара ә рекеті қ ажеттігі жә не мұ ның негізінде ортағ а негізделген қ ағ ида жатқ аны тү сіндіріледі.

Ұ станымның мә ні. Ә рбір фактор ә леуметтік педагог ескеруге тиісті ө зінің тә рбиелік ық палына, ерекшелікке ие (тә рбиелік ә леует). Орталық фактор тә рбиелік ық палды ынталандыра, оны белгілі бір мазмұ нмен толтыра жә не бейтараптандыра алады, тіпті оғ ан қ арсы тұ ра алады. Бұ л ерекшелікті тә рбие қ ызметінде оны ынталандыру ү шін ескеру маң ызды.

Ұ станымның негізгі талаптары:

- ә рбір тә рбиелік іс-шара ү шін неғ ұ рлым қ олайлы (жеткіліксіз қ олайлы, қ олайсыз) орта болады жә не оны ық пал ету шараларын ә зірлеу жә не іске асыруда ескеруді қ ажет етеді;

- ү дерісті ынталандыруы, оның неғ ұ рлым толық жетістікке жетуін қ амтамасыз ете алатын орталық факторлар ә леуметтік-педагогикалық қ ызметтің мақ саттарын (тү пкі ой-ниеті), субъекті мен объектінің ерекшеліктерін ескере отырып анық талады;

- ә леуметтік педагогқ а ортаның ық палын болжай білу жә не неғ ұ рлым оң мү мкіндіктерді толық пайдалануғ а ұ мтылу, онымен бір мезгілде жағ ымсыз ық палдарды азайта немесе бейтараптандыра білу қ ажет;

- орта факторы кез-келген адамғ а, ә сіресе ө сіп келе жатқ ан ә сершіл адамғ а ерекше қ атты ә сер ететіндіктен, оғ ан кә сіби қ ызмет - орта факторы баланы тә рбиелеудің қ ұ ралы рө лін жиі атқ арады. Бұ л баламен жұ мыс істеуде орта ық палының сипатын болжай білуді жә не оны ә леуметтік-педагогикалық жұ мыс ү дерісінде мақ сатты тү рде пайдалануды талап етеді.

Ортаны педагогикаландыру ұ станымы.

Ұ станымның бастауы. Адамды тә рбиелеуде ортаның маң ыздылығ ын ескере отырып, ортаның тә рбиелеуіне ұ мтылу маң ызды.

Ортаны педагогикаландыру ұ станымын С.Т.Щацкий жә не оның ізбасарлары негіздеді. Ол ә леуметтік педагогтың баланы тә рбиелеу ү дерісі іске асырылатын ортаның немесе тә рбиелеу ық палынан кейін баланың тү сетін ортасы факторларының мү мкіндіктерін зерттеп-білуінің қ ажеттігіне жә не осы білімін нақ тылы жағ дайда адамды мақ сатты тү рде тә рбиелеу жұ мысына пайдалануына назар аударды. Педагог орта балағ а қ оғ амдық сипатта ә сер ететіндіктен, оғ ан қ оғ амдық фактор ретінде қ арады. Тұ рғ ылық ты жері бойынша тә рбие жұ мысын – қ оғ амдық педагогикалық жұ мыс деп санады. Осылайша ол балалар мен жасө спірімдердің тіршілік қ арекетіне орта ә серін педагогикаландырудың қ ажеттігіне назар аударды.

С.Т.Щацкий ә рбір тә рбиеленушінің жеке ойлағ анынан гө рі педагогикалық ортадан тә рбиелеудің неғ ұ рлым биік мұ ратын кө ре білді. Тә рбиеленуші осы мұ ратқ а жақ ындай отырып, тә рбиелеуші ортаның ө німіне айналады. Ол баланың осы социум талап еткен субмә дениетті сің іруіне мү мкіндік туғ ызады. Сондық тан, осы ортаны тү сіну, яғ ни кө ру, сезіну, болжамдау жә не керек нә рсені қ ұ ру қ ажет. Осы мағ ынасында орта факторы ө зін қ ұ раушыларды тә рбиелеуде алдың ғ ы орынғ а шығ ады. Ол балаларды тә рбиелеудің алдың ғ ы қ ұ ралы функциясын атқ арады. Педагог ү шін оң мә нді ә леуметтік- педагогикалық бағ ытта неғ ұ рлым елеулі рө л атқ аратын нә рсе - мектептің жақ сы ұ йымдастырылғ ан педагогикалық (тә рбиелеуші) ортасы. Ерекше маң ызды фактор - отбасындағ ы ортаны педагогикаландыру болып табылады.

Ұ станымның мә ні. Ұ станым негізінде баланың неғ ұ рлым қ олайлы жағ дайда дамуы жә не тә рбиеленуі ү шін, оның ө мір сү ру ортасын басқ ару мен тә рбиелеу ү дерісінде талап етілетін жағ дайларды мақ сатты тү рде туғ ызуғ а бағ ытталғ ан педагогикалық ортаның тә рбиелеуші қ ызметін зерттеу қ ажеттігі жатады.

- орта белгілі бір субмә дениетті білдіреді, оны есепке алуды, сондай-ақ, нақ тылы баланы тә рбиелеу ү шін неғ ұ рлым мақ сатқ а сә йкес мә дени ахуалды қ ұ ра білуді (ық пал ете білуді) талап етеді;

- тә рбиелеу қ ызметінің мақ сатын, технологиясын жә не орталық жағ дайларын білу;

- тә рбиелік мақ сатқ а жетуге ұ мтылдыратын жағ дайларды (мә дени-тә рбиелеуші ортаны) бағ ытты тү рде қ ұ ру;

- тә рбиеленушіні ө зін-ө зі танытатын тә рбиелеуші ортағ а қ осудың кө птеген тү рлері мен ә дістерін мақ сатты тү рде пайдалану;

- тә рбиелеудегі ортаның жағ ымсыз факторларын бейтараптандыру жә не жең удің мү мкіндігін қ арастыру;

- тә рбиеленушінің тә рбиелеуші ортада ө зін-ө зі танытуына тү рткі болып, белсендіретін жағ дайлар туғ ызу.