Мәдениетке сәйкестік ұстанымы.

Ұ станымның бастауы. Ф.-А.Дистервег тә рбиенің мә дениетке сә йкестік сипатының қ ажеттілігін негіздеді. «Ол тә рбиелеуде адамның туғ ан жері немесе алда тұ ратын жері, орны мен уақ ыты, бір сө збен айтқ анда, сө здің кең жә не жалпы ауқ ымды мағ ынасында осы заманғ ы бү кіл мә дениетті, ә сіресе, оқ ушы ү шін отаны болып табылатын елдің мә дениет жағ дайын назарғ а алу қ ажеттілігін»¹ атап кө рсетті. Ә р адам «ө зі жарық дү ниеге келгенде ө зі тұ ратын жә не ең болмағ анда мә дениеттің белгілі бір сатысында тә рбиеленетін ө з ортасын, ө з халқ ын табады. Бірақ ол оны қ ұ руғ а, дамытуғ а тиіс, ө йткені, ол қ азірдің ө зінде ө мір сү руде жә не ол қ азірдің ө зінде бар болғ андық тан, ө мір сү руге қ ұ қ ық ты» ^2. Сондық тан, ә р адам - ө з уақ ытының, халқ ының жә не оның мә дениетінің ө німі. Аталмыш халық мә дениетінің жай-кү йі «негіз, базис, деректі бір нә рсе жә не нақ ты, одан кейінгі жай-кү йі дамиды... Басқ аша айтқ анда, біз мә дениетке сә йкес болуымыз қ ажет. Бұ л мә дениетке сә йкес мінез қ азіргі талаптарғ а жауап береді»3.

______________________________________________________________

1 А.Дистервег. Избранные педагогические сочинения. М., 1956.16-б.

2 Сонда.25-б.

3 Сонда.228-229-б.

Ұ станымның мә ні. Адам ә леуметтік болмыс ретінде ө мір сү ру ү шін жә не ө мір сү ру ортасының жә не оғ ан сә йкес мә дениеттің нақ тылы жағ дайында ө зін-ө зі таныту ү шін дамиды жә не қ алыптасады. Адам - солардың ө німі. Мә дениетпен бірге ол ортаның ө мір сү ру ортасына тә н менталитет сің еді жә не сол ортада іске асады.

Ұ станымның негізгі талаптары:

- баланы ең жас кезінен бастап ұ лттық (халық тық) мә дениетпен қ ауыштыру;

- бү кіл тә рбиелік қ ызметті халық даналығ ының (тілінің, дә стү рі, ә деп-ғ ұ рпының жә не т.б.) мү мкіндіктерін пайдалана отырып, халық тың тә рбиесінің ө згешеліктерімен толтыру;

- ә леуметтік тә рбиені халық ә ндерін, аң ызда отырып, ана тілінен бастау. Басқ а халық тардың мә дениеті мен тілдері ана тілі мен - тә рбиеде ө ткен заманның мә дени мұ раларын, аймақ тың мә дени, жетістіктері мен мү мкіндіктерін, ә лем мә дениетінің жетістіктерін белсенді тү рде пайдалану.

Ә леуметтікке негізделген ұ станым.

Ұ станымның бастауы. Платонның ө зі мемлекеттің басқ ару сипаты адамдардың арасындағ ы белгілі бір ө зара қ арым-қ атынастың орнауына мү мкіндік туғ ызады, ал бұ л, ө з кезегінде, адамның тиісті тұ рпатын қ алыптастырады. И.Г.Песталоцци ө скелең ұ рпақ тың қ алыптасуында орын алатын ә леуметтік ауытқ ушылық тар қ оғ амның кеселімен байланысты деген қ орытынды жасады. Мұ ны жең у ү шін қ оғ амның ө зін бұ л кемістіктерден арылту керек.

Ұ станымның мә ні. Ә леуметтік фактор адамғ а ә леуметтік-педагогикалық ық палдың макрофакторымен байланысты. Ол кө п жағ ынан мемлекеттік қ ұ рылыстың, идеологияның, саясаттың, діннің, мә дениеттің жә не ә леуметтік институттардың ө згешелігімен анық талады. Осы жә не басқ а жағ дайлар ө скелең ұ рпақ ты ө з ық палымен ә леуметтендіреді. Олар адамның ө суі кезең інде қ оғ амда қ алыптасқ ан қ ұ ндылық тарды, нормалар мен ережелер, ә леуметтік мінез-қ ұ лық пен мә дениет тә жірибесін сің іруіне сондай-ақ, оның берілу тетігінің қ олданылуына жағ дай жасайды.

Ә леуметтік негіздеу ұ станымы ә леуметтік тә рбиенің басқ а жағ ын да, яғ ни жеке тұ лғ а, топ (ә леуметтік, педагогикалық, медициналық, ә скери) қ андай орта ү шін қ ұ рылатынын анық тайды. Ә рбір ә леуметтік мә дени ортаның оны қ ұ райтын адамдардың менталитеттерін анық тайтын ө зіндік мұ раттары, қ ұ ндылық тары, дә стү рлері мен ә деп-ғ ұ рыптары, адамгершілік нормалары мен қ ағ идалары, кә сіби қ ызмет тә жірибесі болады.

Ә леуметтік негіздеу ұ станымын мына жағ дайларда ескеру ерекше маң ызды:

- ә леуметтік – педагогикалық қ ызметті (кез-келген қ ызметті) ұ йымдастыру белгілі бір аяда іске асырылады;

- мекеменің қ ызметіне ә леуметтік-педагогикалық сараптама (ә рбір мекемеде тә рбие оның ә леуметтік- педагогикалық саясатына сә йкес анық талады жә не іске асырылады);

- технологияны ә леуметтік-педагогикалық сараптауда, оның мекеменің талаптарына сә йкестігі;

- маманның қ ызметіне оның тиісті мекемедегі лауазымғ а тағ айындалуы есебімен ә леуметтік-педагогикалық бағ а беруде;

- партияның, қ озғ алыстың ә леуметтік-педагогикалық қ ызметін сараптауда.

Ө скелең ұ рпақ ты белгілі бір ә леуметтік-мә дени ортағ а бағ ытты тү рде дайындауғ а практикалық тә рбиелеу қ ызметі орта мә дениетінің ерекшелігін жә не оны ө з тә рбиеленушілеріне беру перспективасын неғ ұ рлым толық есепке алу ү шін ұ сынылғ ан. Ол тә рбие қ ызметінің тиісті оқ у мекемесінде қ алыптасқ ан дә стү рлер мен тә жірибеге негізделген.