Дәріс. Психологиялық-педагогикалық зерттеудің және дипломдық жұмыстың ғылыми аппараты.

Студенттердің дипломдық жұ мысының ғ ылыми аппараты:

1. Тақ ырыптың ө зектілігі

2. Зерттеу проблемасы

3. Диплом жұ мысының нысанасы жә не пә ні

4. Мақ саты

5. Зерттеу болжамы

6. Негізгі міндеттері

7. Мақ сат жә не міндеттерді шешу жолдары

8. Жаң алық элементтері

9. Пратикалық мә ні.

Зерттеудің мақ саты мен міндеттерін анық тау. Зерттеу жұ мысының негізгі тақ ырыбына қ арай оның мақ саты анық талады. Мақ сат тақ ырыптың мазмұ нын ашып кө рсететіндей болу керек, ал міндеттер сол мақ сатқ а жету жолындағ ы бірнеше кезең дерден ө ту жолын керсетеді. Міндеттер ә детте 3-4 пункттен тұ рады

Зерттеу объектісі— педагогикалық қ ұ былыс шең беріндегі зерттелінетін мә селе. Бұ л жерде негізгі сұ рақ " кім? " жә не " не? " зерттелінетіні туралы болуы керек. Зерттеу нысанасының қ ызметі зерттелінетін қ ү былыс шең берінде болады.

Қ ұ былыстың немесе ә рекеттің неге бағ ытталатынын анық тау ү шін эксперимент мә нін анық тау керек. Эксперимент аспектісі негізінде жаң а теория, жаң а білім алынады. Зерттеу пә ні зерттелінер қ ұ былысты немесе ә рекетті білдіреді. Зерттеу пә ні, оны анық тау мә селелері, экспермент жү ргізу, мө селені анық таумен тікелей байланысты. Жоғ арыда аталып келтірілген ғ алымдардың зерттеулеріне сү йене келе зерттеу пә нін анық тауда зерттеушіге, яғ ни студентке немесе мұ ғ алімге жауапты іс жү ктеледі.

Мә селені кө теру. Дипломдык жү мыстарды орындау барысьнда бір немесе бірнеше мө селе болуы мү мкін. Негізгі мә селені кө теріп, жан-жақ ты ашып беру зерттеу жү мысынъң қ ұ ндылығ ы болып табылады.

Болжам жасау. Зерттеу пә нін алдын-ала белгілеп, " мынадай жү мыстарды жү ргізгенде, осындай нә тижеге қ ол жеткізуге болады'', - деп, алдын-ала болжам жасап айту.

Педагогикалық ә дебиеттерде гипотезағ а ә р тү рлі анық тамалар берілген: Гипотеза — (грек, һ уроіезік — негіздеу, болжау) деген мағ ына береді. Ғ ылым дамуының формасы, қ ұ былыстың себебін зандылық қ а сә йкес сипаттау. Болжам (версия) — болғ ан істің ақ иқ атын анық тау ү шін жазылғ ан бір немесе бір-бірінен айырмашылығ ы бар бірнеше мағ лұ мат. Яғ ни болжам жасау дегенімізден шығ атын қ орытынды бір айқ ындалмағ ан істі немесе қ ұ былысты, жалпы мә селені шешу ү шін фактілерге сү йене отырып, алдын-ала жорамал жасау.

Зерттеу жоспарын қ ұ рубарысында мақ сат-міндеттер негізінде тақ ырыпқ а байланысты теориялық негізі жасалып, педагогакалық экспериментті жү зеге асыру жоспары қ ұ рылады.

Зерттеу ә дістерін анық тау. Зерттеу ә дістемесі тақ ырыпқ а байланысты бірнеше ә дістерден тұ рады. Жұ мыс барысында зерттеу ә дістерін дү рыс тандап жә не оны ғ ылыми тұ рғ ыда ұ йымдастыру керек. Зертгеу ә дістерінің нә тижелерін ө ндеуден еткізу, талдау жасау, жұ мысты қ орытындылау қ ажет.

Белгіленген жоспарды жү зеге асыру.Зерттеу тақ ырыбының, міндеттерінің негізінде зерттеу насынасына алдын ала жоспарланғ ан ғ ылыми болжамда кө рсетілген пункттерді практика нө тижесінде кө ру.

Болжамды тексеру.Жоспар бойынша эксперимент жү мысының нә тижесінен кейін бақ ылау эксперменті негізінде алдын-ала жасалынғ ан ғ ылыми болжамның дә лдігі, айқ ьндығ ы анық талады. Болжамның дұ рыстығ ын зерттеу жұ мысында мақ сатқ а жету деп тү сіндіріледі.

Табылғ ан шешімнің практикада қ олданылуының мү мкіндіктерін анық тау. Зерттеу нә тижесі бойынша белгілі бір шешімге келу жә не сол шешімнің дұ рыстығ ына, ақ иқ аттылығ ына, дә лелдігіне кө з жеткізе отырып, нә тиженің практикалық маң ыздылығ ын анық тау. Оны басқ а да зертгеушілер ө з іс-тә жірибесінде қ олдануына жағ дай жасау, ә дістеме ұ сыну.

Дипломдық жұ мыстарғ а қ ойылатьш талаптар:

Студенттердің орындайтын дипломдық жұ мыстары - ғ ылыми жұ мыстар болып табылады. Сондық тан ғ ылыми жү мыстардың реті, оларды орындауғ а қ ойылатын арнайы талаптары анық талғ ан. Ғ ылыми жұ мыстың ғ ылыми негізде болуы ү шін тақ ырып таң дағ анда да, ә дебиеттермен жұ мыс жү ргізгенде де, оның жоспарын қ ұ ру кезінде де, жалпы жұ мысты жазу барысында оның кө лемінің белгілі бір ретте болуы, барлық зерттеу жү мыстарының ғ ылыми дә режеде безендірілуі, эксперимент қ орытындысы мен нә тижелерінің талдау-жинақ таудың зерттеу қ ұ ндылғ ын арттыратьндай дө режеде болуы, ғ ылыми-зерттеу жұ мыстарьна қ ойылатьш шарт болъш табылады

Сонымен дииломдық жү мыстарғ а қ ойылатын негізгі талаптар: дипломдық жұ мыс 50-60 беттен кем болмауғ а тиіс. Бет саны компьютер басылымымен есептелінеді. Негізгі мә тінге жоспары, ә дебиеттер тізімі, қ осымшалар кірмейді. Дипломдық жұ мыстарда пайдаланылғ ан ә дебиеттер саны 30-40-тан кем болмауғ а тиіс. Ә дебиеттерге ғ ылыми ең бектер жинағ ы, монография, конференция материалдары, газеттер мен журналдағ ы басылымдар, кандидаттық жә не докторлық диссертациялар жә не олардъң авторефераттары жатады. Дипломдық жү мыс графикке байланысты кезең бойынша орындалады. Студент жұ мыстың орындалу барысы туралы ә р кезең бойынша жетекшіге есеп беріп, одан кең ес алып отырады. Дайын жұ мыс пікір берушіге толық безендіріліп, компьютерге басылғ ан, тү птелген кафедраның графигіне сай беріледі. Қ орғ ауғ а дейінгі 7 (жеті) кү ннен кешіктірмеу керек. Жұ мыстьң жобасы дайын болғ анда алдын-ала қ орғ аудан ө теді. Қ орғ ау комиссия мү шелерінің қ атысуымен ө теді. Дипломдық жұ мысты қ орғ ау кезінде ғ ылыми жетекшісінің берген пікірі мен тә жірибе жү ргізген балабақ шадағ ы

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. Борытко Н.М. Методология и методы психолого-педагогических исследований: учеб. пособие для студ.высш.учеб.заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2008.–320 с.

2. Волков Б.С., Волкова Н.В., Губанов А.В. Методология и методы психологического исследования. М.: Академический Проект, 2010.-382 с.

3. Волков Б.С. Волкова Н.В. Методы исследований в психологии. М.: Пед общество Росcии, 1999.-146 с.

4. Қ аң тарбай С.Е. Ғ ылыми-педагогикалық эерттеу ә дістемесі: оқ улық: Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі бекіткен / С.Е. Қ аң тарбай, Ж.А. Жү сіпова; Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі. – Алматы, 2012. - 272 б.

5. Мынбаева А.К. История, теория и технология научной деятельности высшей школы: Монография. - Алматы, 2010.-257 с.

6. Липский И.А. Социальная педагогика. Методологический анализ: Учебное пособие. – М.: ТЦ СФЕРА, 2004. - 320 с.

7. Загвязинский В.И., Атаханов Р. Методология и методы психолого-педагогического исследования: Учебное пособие для студентов высших педагогических учебных заведений. - М.: Изд. Центр " Академия", 2001.-208с.

8. Таубаева Ш. Методология и методика педагогического исследования. Учебник. – Алматы, 2011. - 141 с.

9. Громкова М.Т. Педагогика высшей школы: учебное пособие для студентов педагогических вузов.- М.: ЮНИТИ ДАНА, 2012. – 447 с.

Загвязинский В.И. Исследовательская деятельность педагога: учебное пособие. - М.: Изд. Центр " Академия", 2010. - 176 с.

10. Жиенбаева С.Н. Педагогикалық ғ ылыми-зерттеу ә дістемесі.- Алматы, 2010. 125 бет.

12. Мардахаев Л.В. Социальная педагогика. Полный курс: учебник.- М.: Издательство «Юрайт», 20117- 797 с.

Дә ріс. Психологиялық -педагогикалық зерттеудің кө кейкестілігін негіздеу. Дипломдық жұ мыстың қ ұ рылымы жә не оның кіріспесінің мазмұ ны. Педагогикалық зерттеу тақ ырыбының кө кейкестілігін негіздеу жә не бағ алау

Педагогикалық зерттеудің ғ ылыми аппаратына кіріспе бө лім ретінде енетін оның тақ ырыбының кө кейкестілігінің негіздемесі 2-3 бет кө леміндегі мә тіннен тұ рады. Негіздеме мазмұ нының анық қ ұ рылымы бар. Негіздеменің қ ұ рылымындағ ы кілтті тү сініктерді ойлана отырып талдағ анда, негіздемеде зерттеу тақ ырыбына қ атысты ә лемнің жә не Қ азақ станның білім беру жү йесінің жалпы сипаттамасын, зерттеу мә селесінің зерделену дә режесін, практикадағ ы мә селелерді шешу дең гейлерін, мә селенің негізіндегі қ арама-қ айшылық тарды, сондай-ақ, зерттеу тақ ырыбының ө зін нақ ты кө руге болады.

Ғ ылыми-зерттеу жұ мыстары туралы кө птеген жобалар мен есептерді, диссертацияларды жә не авторефераттарды талдау нә тижесінде ғ ылыми-педагогикалық зерттеулердің негіздемелерінің қ ұ рылымын жә не олардың ө зектілігін бағ алауғ а қ ойылатын талаптарды бө ліп қ арастыруғ а мү мкіндік туады.

Зерттеу тақ ырыбының кө кейкестілігі ғ ылым мен практикада оның нә тижелерін пайдаланушылардың қ ажеттілігінің маң ызды сипаттамасы болып табылады. ХХ ғ асырдың 70-жылдары КСРО Педагогика Ғ ылымдары академиясында ғ ылым мен практиканың ө зекті мә селелерін қ амтитын зерттеулерді ұ йымдастыру мақ сатында Ү йлестіру кең есі ө з қ ызметін жасады.

Зерттеудің кө кейкестілігін ғ ылыми қ ауымдастық зерттеу бұ рын зерделенбеген (“ақ таң дақ тар”) тақ ырып бойынша орындалғ анда ғ ана мойындайды. 70-90 жылдары зерттеу тақ ырыбының ө зектілігінің басты белгісі оның ізденуші қ ызмет ететін мекеменің (ұ йымның) ғ ылыми-зерттеу жұ мысының жоспарына немесе ғ ылыми-зерттеу жұ мысының мемлекеттік жоспарына енгізілуі еді. 2003-2005 жылдары Ы. Алтынсарин атындағ ы Қ азақ білім академиясында педагогика саласындағ ы зерттеулер тақ ырыбына елеулі ө згерістер жасаумен Ғ ылыми-ә дістемелік ү йлестіру орталығ ы айналысты. Бірақ, ә ртү рлі ғ ылыми бағ ыттардың аясындағ ы, сондай-ақ кейбір ғ ылыми жетекшілердің тақ ырыптағ ы ө згеріспен келіспеушілігінен білім беру жү йесін жаң артудың кө кейкесті мә селелері бойынша ғ ылыми мектептер қ ұ ру идеясын ә рі қ арай іске асыру мү мкін болмай, ақ ырында Ғ ылыми-ә дістемелік ү йлестіру орталығ ы таратылды. Ө кінішке орай, тақ ырыптардың қ айталануы, кішігірім тақ ырыптардың орын алуы, бір ғ алымның ә ртү рлі тақ ырыптарғ а жетекшілік етуі қ ажетті мә селелерді терең ойластыруғ а кері ә серін тигізіп отырғ аны баршамызғ а мә лім. Сондық тан да қ азіргі уақ ытта тақ ырыптың ғ ылыми-зерттеу жұ мысының жоспарына тә н болу белгісі ө зінің ө зектілігін жойды деуге болады. Мысалы, 2006 жылдың мамыр айында Мыржақ ып Дулатовтың педагогикалық идеяларын жұ йелеуге арналғ ан екі диссертация қ орғ алды (Алматы, Шымкент). Бұ л жұ мыстардың дең гейлері жоғ ары. Ә рине, біз бір тақ ырыптың ө зін ә ртү рлі ә діснамалық тұ ғ ырлар тұ рғ ысынан зерттеуге болатынын жоқ қ а шығ армаймыз. Дегенмен екеуінің дерекнама базасы ортақ болғ андық тан, ізденушілердің ұ қ сас қ орытындыларғ а келуі ә бден мү мкін ғ ой.

Зерттеу тақ ырыбының негіздемесін ашып кө рсететін “кө кейкестілік”, “зерттеудің кө кейкестілігі”, “зерттеудің кө кейкестілігін бағ алаудың ө лшемдері”, “кө кейкестілікті анық тайтын ә дістер” жә не т.б. тү сініктер бар. Кө кейкесті деген сө з: 1) осы сә тке ө те маң ызды: Кө кейкесті тақ ырып; 2) “Болмыста кө рініс табатын, ө мір сү руші” деген мағ ынаны білдіреді [1, 24].

Педагогикалық ә дебиетте зерттеудің кө кейкестілігі – ғ ылыми зерттеулердің сапасын бағ алау ө лшемі. Ол қ азіргі уақ ыттағ ы ғ ылым жә не практиканың ұ сыныстары мен ғ ылыми идеяларғ а, практикалық нұ сқ ауларғ а деген сұ раныс арасындағ ы алшақ тық дә режесін кө рсетеді.

Кө кейкестілік ө лшемі оқ ыту жә не тә рбиелеудің теориясы мен практикасын ары қ арай дамыту мә селесін зерделеп, шешудің қ ажеттігі мен уақ ытысын нұ сқ айды, қ оғ амдық қ ажеттіліктер мен оны қ анағ аттандыратын қ ұ ралдар арасындағ ы қ айшылық тарды сипаттайды [2, 161]. Ә діснамашылар ғ ылыми бағ ыттың ө зектілігін дә лелдемелердің кү рделі жү йесіне мұ қ таж емес деп есептейді. Ғ ылымтануда бағ ыт – даму жолы; ғ ылыми ағ ым, топ, ғ ылыми мектеп; ортақ мақ сатпен, дү ниетанымының бірлігімен, зерттеу ә дісімен біріккен жұ мыстар тобы.

Ғ ылымтанушылардың пікірінше, ғ ылыми бағ ыттың қ ұ рылымдық бірліктеріне кешенді мә селелер: мә селелер, тақ ырыптар жә не ғ ылыми сұ рақ тар жатады. Кешенді мә селе – бір мақ саттағ ы мә селелер жиынтығ ы; мә селе – қ оғ амда шешімін табу қ ажеттілігі бар кү рделі теориялық жә не практикалық міндеттер жиынтығ ы.

Зерттеу жұ мыстарымен, ә дістерімен біріккен тү рлі бағ ыттар бар [2, 159].

“Білім беру жү йесіндегі этнопедагогика” журналындағ ы (2005. – №1. – 51-55 беттер; 2006. – №6. – 49-54 беттер) мақ алаларында педагогикалық зерттеу тақ ырыбын таң дау жә не мә селені қ ою алгоритмін ашып кө рсеттік.

Негізінен, ә уелі, мә селе анық талады, ал одан тақ ырып қ ұ растырылады. Зерттеу тақ ырыбында мә селені шешуге мү мкіндік жасайтын жаң а білім кө рініс табады. Зерттеу тақ ырыбы, оның ө зектілігі, мә селесі ө зара тығ ыз байланысты (1-кесте қ араң ыз).